ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Қаржылық және басқару талдау» пәні бойынша «5В050800-Есеп және аудит» мамандығы

1. 
   Шығындарды талдаудың мәні, міндеттері және ақпараттық базасы. Өнімнің өзіндік құнын төмендетудің резервтері
   
2. 
   Өнім өндіруге кеткен жалпы шығындар сомасын талдау
   
3. 
   Өндірілген өнімнің бір данасына шығындарды талдау
   
4. 
   Өнімдердің жеке түрлерінің өзіндік құнын талдау
   
5. 
   Шығындардың жеке баптары бойынша өзіндік құнның өзгеруіне әсер ететін
   
6. 
   Қолданылған әдебиет:
   
7. 
   1.Ковалев В.В. Анализ финансового состояния и прогнозирование банкротства,
   
8. 
   Санкт-Петербург, 1994
   
9. 
   2. Шеремет А.Д. Методика финансового анализа, Москва, 1995
   
10. 
    3.Дюсембаев К.Ш. Анализ доходности и деловой активности предприятия.
    
11. 
    4. Библиотека бухгалтера и предпринимателя, 1996 № 23-24
    
12. 
    5.Ковалев В.В. Финансовый анализ: методы и процедуры – Москва: Финансы и статистика, 2001
    
13. 
    6.Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия, Алматы,1998
    
14. 
    Балабанов И.Т. Финансовый анализ и планирование хозяйствующего субъекта, Москва, 2000
    

4. 
   Іскерлік белсенділікті талдаудың рөлі.
   
5. 
   Іскерлік белсенділіктің көрсеткіштері
   
6. 
   Іскерлік белсенділікті есептеу әдістері
   

Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат айналымының жылдамдығымен көрінеді. Іскерлік белсенділікті талдау, кәсіпорынның өз қаражатын қаншалықты тиімді пайдаланғандығын анықтауға мүмкіндік беретін, әр түрлі қаржылық айналымдық коэффициенттердің деңгейі мен қозғалысын зерттейді.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы активтерге салынған қаражаттың қаншалықты тез нақты ақшаға айналуына тікелей тәуелді болады.

Жоғарыда атап өткендей кейбір актив түрдлері әр түрлі айналым жылдамдығына, яғни олардың ақша қалпына көшу жылдамдығына ие болады. Қаражаттың айналымда болуының ұзақтығы ішкі және сыртқы сипаттағы бірқатар әр бағыттағы себептердің жиынтық әсерімен анықталады. Бірінші қатарға кәсіпорынның әрекет өрісін (өндірістік, делдалдық, жабдықтау−өткізу және басқа), салалығын (мысалы, кондитер фабрикасы мен станок жасау зауытының айналымдылығы әр түрлі болатындығы еш күмән тудырмайды), ауқымын (көп жағдайда шағын кәсіпорындарда, үлкендеріне қарағанда қаражат айналымдылығы айтарлықтай жоғары келеді –бұл шағын бизнестің бір артықшылығы деуге болады) және тағы басқаларын жатқызуға болады. Елдегі экономикалық жағдаймен оған байланысты шаруашылықты жүргізу шарттары да кәсіпорынның активтерінің айналымдылығына аз әсер етпейді. Сөйтіп, елдегі өтіп жатқан инфляциялық процесстер, кәсіпорындардың басым көпшілігінің жабдықтаушылармен, сатып алушылармен реттелген шаруашылық байланыстың болмауы тыс қор жинауға әкеліп соқтырады да, айналымын айтарлықтай бәсеңдетеді.

2-сұрақ. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің көрсеткіштеріне мына коэффициенттер жатады:

1. 
   Капиталдың жалпы айналымдық коэффициенті.
   

Авансталған капиталдың кезеңдегі орташа шамасының жалпы айналымдылық коэффициенті кәсіпорынның іскерлік белсенділігі туралы жан жақты түсінік береді.

2. 
   Негізгі құралдардың айналымдылығы.
   

Қор қайтарымдылығы коэффициентінің артуына негізгі құралдардың үлес салмағының салыстырмалы жоғары болмауы немесе олардың техникалық деңгейінің жоғарылылығы есебінен қол жеткізуге болады.

Алайда, бұл жерде жалпы заңдылық бойынша болады: коэффициент жоғары болған сайын, есеп беру кезіндегі шығындар азая түседі. Коэффициенттің төмен болуы өнімді сатудан түсетін табыстың жетімсіздігін не болмаса осы активтер түрлеріне тым жоғары деңгейде қаржы бөлетіндігін көрсетеді.

Бұл көрсеткіш төменде жан жақты қаралады, өйткені ол көбінесе кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайды.

3. 
   Меншікті капиталдың айналымдылық коэффиценті.
   

Д^н - өнімді сатудан (жұмыс, қызмет көрсету) түскен табыс;

С_к - баланс бойынша меншікті капиталдың кезеңдегі орташа шамасы.

Бұл көрсеткіш қызметті әр қырынан сипаттайды:коммерциялық көзқараспен қарағанда ол сатудыңартықтығын немесе жеткіліксіздігін анықтайды; қаржылық жағынан - салынған меншікті капиталдың айналымжылдамдығын, ал экономикалық тұрғыдан - кәсіпорынның меншік иелері (акционерлер, мемлекет немесе басқадай меншік иелері) тәуекелдік етіп салып отырғанақша қаражатының белсенділігін көрсетеді. Егер коэффициент өте жоғары болса, салынған капиталдан сату деңгейінің едәуір артқандығын білдіреді, ал бұл несиелік қорлардың артуын, меншік иелеріне қарағанда істе кредиторлардың көбірек қатысуы мүмкін шекке жетуінен туындайды. Бұл жағдайда міндеттемелердің меншікті капиталға қатынасы артады, кредиторлардың қауіпсіздігі төмендейді және табыстың кемуіне байланыстыкәсіпорын айтарлықтай қиыншылықтарға кездесуі мүмкін. Керісінше, коэффициенттің төмендігі меншікті капиталдың бір бөлігінің әрекетсіз жатқандығын білдіреді.

Мұнда:

Км_а - ағымдағы активтердің орташа шамасы. Ағымдағы активтердің (баланс активінің II бөлімі) орташа шамасы формула бойынша анықталады:

Ағымдағы активтердің бір айналымының үзақтығы мына формуламен анықталады:

Мүнда:

К°_А -ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті немесе ағымдағы активтердің айналым саны.

Көрсеткіштің бір жылдық мәнін есептегенде кезеңнің ұзақтығы 360 күн, бір тоқсанға - 90 күн, бір айға ~ 30 күн құрайды.
Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің айналымдылық көрсеткіштерінің динамикасы

№	Көрсеткіштер	Өткен жылы	Есеп беру жылы	Ауытқу <+ -)
1.	Өнімді сатудан түскен табыс, мың теңге	24392	23179	-1213
2.	Кезендегі ағымдағы активтердің орташа шамасы, мың теңге	13551	17868	+ 4317
3.	Ағымдағы активтердің айна-лымдылық коэффициенті (1 қатар • 2 қатар)	1.80	1,30	-0,50
4.	Ағымдағы активтердің бір айналымының күнмен есептелген ұзақтығы (360:3 қатар)	200	277	+ 77
5.	Айналым қаражатын бекіту коэффициенті (2 қатар:1қатар)	0,56	0,77	+ 0,21

Кестеден ағымдағы активтердің бір жылда айналым жылдамдығының 1,8-ден 1,3 есеге дейін қысқарғаны көрінеді, нәтижесінде бір айналымның ұзақтығы 77 күнге артқан, бұл кәсіпорынның қаржы жағдайының нашарлағанын куәландырады (талданып отырған кезеңде ағымдағы активтерге салынған қаражаттың толық циклден өтуі мен қайтадан ақша түріне келуі былтырғы жылға қарағанда 77 күнге - ұзақ болады). Осының салдарынан кәсіпорынға былтырғы жыл деңгейінде өндірістік-коммерциялық қызметін жалғастыру үшін қосымша қаражат жұмылдыру қажеттігі туындайды.

Өндірістік қорлар (материалдар) оларды дайындау (сатып алу) құны бойынша есептелетіндіктен, қорлардың айналымдылық коэффициентін есептеу үшін сатудан түскен табыс емес, сатылған өнімнің өзіндік құны пайдаланылады.

Мұнда:

айналымдылық коэффициенті;

S^N- сатылған өнімнің толық өзіндік құны;

Қ_орт - өндірістік қорлардың орташа құны. Неғұрлым айналымдылық көрсеткіші жоғары болғанан, солғұрлым қорлар тезірек ақшалай қаражатқа айналады.

Мұнда: Кд.ө - дайын өнімнің айналымдылық коэффициенті;

Д_ө- баланс бойынша кезеңдегі дайын өнімнің орташа шамасы.

Ол дайын өнімнің айналым жылдамдығын көрсетеді, Оның өсуі кәсіпорынның өніміне деген сұраныстың арт-қанын көрсетеді, ал төмендеуі - сұраныстың төмендеуіне байланысты дайын өнімнің шамадан тыс жиналып қалғанын білдіреді.

Мұнда:

Д_б- дебиторлық борыштың кезеңдегі орташа шамасы.

Дебиторлық борыштың айналымдылық коэффициентімен қатар дебиторлық борыштың орташа айналым уақытын анықтау мына формуламен анықталады:

360

Дд_{/б= ---------------------------------------}

Мұнда: Дд_/3 - дебиторлық борыштың орташа айналым уақыты немесе оны өтеу кезеңі. Бұл көрсеткіш компанияның қойған шоттарын клиенттердің төлеуге қажет уақытын сипаттайды. Осы көрсеткіштің төмендеуі - оң, ал артуы - теріс бағаланады 8. Кредиторлық борыштын айналымдылық коэффициенті. Ол өнімді сатудан түскен табыстың (ақша) кезеңдегі кредиторлық борыштың орташа шамасына қатынасымен формула бойынша есептеледі:

К_б - кезеңдегі кредиторлық борыштың орташа шамасы.

Бір мезгілде кредиторлық борыштың орташа айналым уақыты мына формуламен анықталады:

Мұнда:

Бұл көрсеткіш кәсіпорынның қарыздарын қайтаруының орташа уақытын (банк алдындағы және басқадай заемдар бойынша міндеттемелерін қоспағанда) көрсетеді.

Ақша қаражатының айналымдылық коэффициенті мына формуламен есептеледі:

Мұнда:

АҚ° - талдау кезеңіндегі ақша қаражатының айналымы;

АҚ_С - ақша қаражатының орташа қалдығы.
Есептеу үшін ақша қаражатының шоттары бойыңша («Касса», «Есеп шот», «Валюталық шот», «Банктегі арнайы шоттар» және т.б.) кезеңнің басы мен соңындағы қалдықтар шамасы туралы ішкі есеп мәліметтері пайдаланылады.

Ақша қаражатының айналымын есептеу үшін талданып отырған кезеңдегі 441 "Есептесу шотындағы барлық" шоты бойынша кредит айналымын пайдалану керек, онда кәсіпорындардың көпшілігі өздершің контрагенттерімен ақша аударып есеп айырысатынын, ал ақша қаражатын касса арқылы беруде (мысалы, қызметкерлердің еңбекақысы немесе шаруашылық шығындарын төлеу) оны алдын ала банктен алу болжанады.

Мұнда: Ұи+Ки

Ұи - және Ки - сәйкес ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді инвестициялар.

Бұл коэффициенттің мағынасын сол кезеңдегі істегі капиталдың (барлық активтерден қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді инвестицияларды алып тастағанда), яғни тікелей өндірістік қызметтегі капиталдың айналымдылық коэффициентімен салыстырған абзал.

Мұнда: Фк - істегі капитал.

Бұл коэффициенттің мағынасын талдағанда өндірістік қызметке тікелей қатысатын капиталдың айналымдылығының баяулағанын немесе жылдамдағанын көруге болады. Өзінің дамуына салған инвестицияны қоспағанда, активтердің жалпы айналымдылық көрсеткішімен салыстырғанда бұл коэффициенттің алынған мағынасы кәсіпорынның сатудан түскен табысына (ақша) тікелей әсер етпейтін инвестициялардан тазарған.
12. Перманенттік капиталдың айналым жылдамдығын сатудан түскен табысты кезеңдегі перманенггік капиталдың орташа шамасына бөлу жолымен алынған коэффициент анықтайды:
Дн

Кпер/к=----------------------

Пер/к
Пер/к - перманентгік капитал капитал+ұзақ мерзімді міндеттемелер

Бұл коэффициент кәсіпорынның ұзақ мерзімдік пайдалануындағы капиталдың қаншалықты тез айналатындығын көрсетеді. Оның мәні меншікті капиталдың айналымдылық көрсеткішіне ұқсас, тек бір айырмашылығы, талдағанда кәсіпорынның ұзақ мерзімді міндетте-мелерінің әсерін еске алу керек.

Дн
И д.а=--------------* До/S

Дн

Мұнда: —— - істегі капиталдың айналымдылық

Д°- негізгі қызметтен түскен табыс;

Дн- өнімді сатудан түскен табыс.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Іскерлік белсенділікті талдаудың рөлі қандай?
   
2. 
   Іскерлік белсенділіктің көрсеткіштерін ата?
   
3. 
   Іскерлік белсенділікті есептеу әдістері қандай?
   

1.Ковалев В.В. Анализ финансового состояния и прогнозирование банкротства,

Санкт-Петербург, 1994

2. Шеремет А.Д. Методика финансового анализа, Москва, 1995

3.Дюсембаев К.Ш. Анализ доходности и деловой активности предприятия.

4. Библиотека бухгалтера и предпринимателя, 1996 № 23-24

5.Ковалев В.В. Финансовый анализ: методы и процедуры – Москва: Финансы и статистика, 2001

6.Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия, Алматы,1998

Балабанов И.Т. Финансовый анализ и планирование хозяйствующего субъекта, Москва, 2000
11 - тақырып. Ұйымның банкртоттық ықтималдылығын бағалау және талдау

Мақсаты: Тақырыпты ашу.

1. Банкроттық және оның негізгі пайда болу себептері

2. Қаржылық көрсеткіштерді талдаудың әдістері мен тәсілдері

3. Банкроттықтың ықтималдылығын талдау

4. Қаржылық ағымдарды талдау

1-сұрақ. Банкроттық нарық шаруашылығының бір категориясы болып табылады. Ол соттың шешімі мен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми түрде жариянады. Қазақстан Республикасының "Банкроттьіқ туралы" 07.04.95 жылғы №2173 Заңына сәйкес, қарыз-ды төлеуге шамасы жоқ ұғымы ақшалай міндеттер бойынша кредиторлар сұранысын, еңбекақы төлеу талабын қанағаттандыра алмау, сонымен қатар өзіне тиісті мүлік есебінен бюджет пен бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдерді қамтамасыз ете алмау жатады (50). Басқаша айтқанда, шаруашылық субъекті-сінің қарызды төлей алмауы, ағымдағы операциялық қызметті қаржыландыра алмауы, қарыздардың, міндет-тердің өсуіне байланысты жедел міндеттемелерді өтеу қабілетсіздігі немесе борышкердің балансының қанағат-танғысыз құрылымына байланысты ұғымдар кіреді.

Баланстың қанағаттанғысыз құрылым борышкердің мүлкі мен міндеттемелерінің өтімділік деңгейінің жетіс-пеуіне байланысты кредитордың алдында мүлік есебінен міндеттемелердің дәл уақытында төленбеуі жағдайы түрған кезде болуы мүмкін. Бұндай жағдайда мүліктің жалпы құны борышкер міндеттемелерінің жалпы сома-сына тең немесе одан асып кетуі мүмкін.

Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталы-ның шаруашылық механизімінің балансының бұзылуы-нан, яғни оның қаржылық және инвестициялық саясаты-ның тиімсіз болуынан туындайды.

Банкроттықтың пайда болуының негізгі себептерін келтірейік:

• 
  экономиканы реформалаудың нормативті және заң шығаратын базаларының, қаржылық, ақша, несие, салық жүйелерінің жетілмегендігі;
  
• 
  инфляцияның аса жоғары деңгейі;
  
• 
  фирманың қүнды қағаздарының нарықтық қүнының төмендеуі;
  
• 
  бәсекелестің жоғары деңгейі және соның нәтижесінде пайда болған сәйкес келмейтін өндіріс шығындары төмендемей, өнім бағасының төмендеуі.
  

• 
  банкроттықты уақытында болжап және келешекте одан сақтана алмау;
  
• 
  жарнама, өтімділік жүйесінің болмауы, сүранысты дұрыс зерттемегендіктен сату көлемінің төмендеуі;
  
• 
  өндіріс көлемінің төмендеуі;
  
• 
  үқсас, бірақ сапасы жоғары өнімдердің бағасына кейбір түрлердің бағаларының жақындауы;
  
• 
  ақталмаған жоғары шығындар;
  
• 
  өнімнің төменгі рентабельділігі;
  
• 
  өндіріс циклінің өте көлемді болуы;
  
• 
  үлкен қарыздар мен өзара төлей алмаулар;
  
• 
  ескі басқарма басшыларының нарықты қүруға бейімделе алмауы, сүранысы жоғары өнімдерді , шығаруда керлік көрсетпеуі, инвестициялық, бағалық, қаржылық саясаттың тиімдісін таңдай алмауы.