ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Қаржылық және басқару талдау» пәні бойынша «5В050800-Есеп және аудит» мамандығы

С) төменгі еңбек ақы

А) жөнелту жоспарын орындау өнімнің құрамымен құрылымы

Б) жоспарда көлемі мен уақыт мерзімі

С) жауаптар дұрыс емес

Д) кәсіпорын қабілеттілігі оның өнімді шығаруы
52. Мақсаты-

а) жауаптар дұрыс

б) келісім шарт б/ша қарастыру

с) тауарлар тұрін табу

д) тапсырыс берушілер
134. Есептелген жалақы сомасын қанша топқа бөлуге болады?

А) 2

С)3

А) ақшалай си ақы

Б) заттай көмек

С) жылдық еңбек ақы

Д) дұрыс жауабы жоқ
136. Еңбек ақы қорының негізгі бөлігін қандай қор құрайды?

А) Тарифтік қор

Б) жылдық қор

С)кунделікті қор

Д) негізгі бағалау қоры.

137. 
     1-теңге тауар өніміне жалпы шығын қандай?
     

Б) 3Р=жалпы өнім көлемі/ өзіндік құн

В) 3Р=өнім көлемі/жалпы өзіндік құн

Г) Дұрыс жауабы жоқ

А) ПМ3Р=тікелей материалды шығындар/өнім көлемі

Б) ПМ3Р=тікелей өнім көлемі /материалды шығындар

В) ПМ3Р=өнім көлемі/тікелей материалды шығындар

Г) ПМ3Р=өнім көлемі/материалдық шығындар
139. 1 тенге өнімге тікелей еңбек шығындары қандай?

А)ПМ3Р=тікелей материалды шығындар/өнім көлемі

Б) дұрыс жауабы жоқ

В)ПТ_р3Р=еңбек шығындары/өнім көлемі

Г)3Р=жалпы өзіндік құн /өнім көлемі
140. 1тенге өнімге накладнойлы шығын

а) Н3Р=Барлық накладнойлы шығындыр/өнім көлемі

б)Н3Р=накладнойлы шығындар/материалды шығындар

в) Н3Р=өнім көлнмі/еңбек шығвндары

д)Н3Р=жалпы өзіндік құн / материалдық шығындар
141. Өндірістегі тауардың өзіндік құнының шығыны

а)J_пмз=тікелей материалдық шығындар/өндірістің өзіндік құны*100

б) J_пмз=өндірістің өзіндік құны/тікелей материалды шығындар*100

в)J_пмз=материалды шығындар/өзіндік құн*100

д)дұрыс жауа=п жоқ
142. Толы=қ тауардың өзіндік құны

а) J_пмз=тікелей мате=риалды шығындар/ толық өзіндік құн*100

б)J_пмз= материалды шығындар/толық өзіндік құн*100

в)дұрыс жауабы жоқ

д)Барлық жауап дұрыс
143. 1тенге= тауардың жалпы көлнміне кеткен ті=келей материалдық шығындар

а)ПМ3Р=тікелкй материалдық шығындар/өнім және қызмет көлемі

б)ПМ3Р=өнім қызмет көлемі/тікелей материалдық шығындар

в)ПМ3Р=материалдық шығындар/өнім көлемі

д)дұрыс жауабы жоқ
144. Шикізатпен материалдарға қанша фактор әсер етеді?

А)3

В)4

В)Геологтар, огрономдар

Г) Барлығы дұрыс емес.
146. Z-қандай сан?

А) Персонал

Б) Орташа тариф

В) Жұмыстың орта жылдық өнімі

Г) Барлығы дұрыс
147. Ағымдағы мамандардың төмендеуіне қандай көрсеткіштер көрсетілген?

А) Әлеуметтік жағдайжы көрсету

Б) Кәсіпорынның еркі бойынша

В) Жұмыс күшін жақсарту

Г) Табиғи ресурстарды жақсарту

148. 
     Талдау барысында калькуляцияның қандай түрлері қолданады?
     

150. Шикізат пен материалдарға қанша фактор әсер етеді?

Б) 2

Г) 6

Ағымдағы үлгерімді бағалау ағымдағы бақылау және рубеждік (аралық) бақылау бағаларынан тұрады.

Үлгерімді ағымдық бақылау – оқу сабағын жүргізуші оқытушының пәннің әр оқу тақырыптары бойынша студенттің жетістіктерін жүйелі түрде тексеруі.

Рубеждік бақылау оқу пәнінің ірі бөлімдерін (модульдерін) аяқтаған соң жүргізілетін бақылау.

Пән бойынша қорытынды баға ағымдағы үлгерім бағасы мен қорытынды бақылаудың бағасынан тұрады. Ағымдағы үлгерімді бағалау (жіберу рейтингі) пән бойынша қорытынды бағаның 60% құрайды. Емтихан бағасы пән бойынша қорытынды бағаның 40% құрайды.

Студенттің білімін бағалау балдық - рейтингтік әріптік жүйе бойынша сәйкесінше бағалаудың дәстүрлі шкаласына аудару арқылы жүзеге асады.

2

мұндағы:

Р1 –1- рейтингті бағалаудың пайыздық мазмұны;

Э – емтихан бағасының пайыздық мазмұны (тест-емтихан).

Семестрдің соңында алынған баллдар өзгермейді және қосымша баллдар қосылмайды. Білімгерлерге барлық компоненттер бойынша балл жинау керек. Курс аяқталған кезде емтихан тапсырылады. Емтихан оқу графигі бойынша тапсырылады.

№	Тәртіпті бағалау критерийлері	Баллдар саны*
1.	Сабақтан кешігу
2.	Сабақ кезінде ұялы телефонмен сөйлесу
3.	Практика (семинар) сабақтарына белсене қатысу
4.	Басқа да критерийлер

*Ескерту: студенттің рейтингін төмендететін баллдар минуспен, жоғарылататын баллдар плюспен қойылады.

Алматы, 2012 ж.

Алматы, 2012 ж.

Сұрақтар

2. Басқаруды талдау пәні, мазмұны, оның мақстаы және міндеттері

3. Басқаруды талдау принциптері және басқа ғылымдармен байланысы.

4. Басқаруды талдау түрлері.

Талдау термині грек тілінен аударғанда «бөлемін», «мүшелеймін» деген мағынаны береді. Сонымен, жоспардағы талдау құбылыстардың немесе заттың қандай да бөлікті оқып білу мақсатында оның құрамдас бөліктеріне мүшелеуді білдіреді. Бұл зерттелуші заттың не объектінің, процестің ішіне тереңірек үңілуге, оның маңызын түсінуге, зерттелуші заттағы әр элементтің ролін анықтауға мүмкіндік береді (мысалы: өнімнің өзіндік құнының маңызын түсіну үшін, тек ғана біру керек емес, сонымен қатар, ол қандай элементтерден тұратынын, оның өлшемі неге байланысты екенін білу қажет).

Кеңейтілген жоспарда талдау ретінде қоршаған ортаның құбылыстарын тану тәсілі түсіндіріледі, ол бүтінді бөлшектік бөлікке мүшелеуге негізделген.

Нарықтық экономика кәсіпорыннан өндірістің тиімділігін, өнімнің бақталастыққа бейімділігін арттыруды, шаруашылықтың тиімді формасы негізіндегі ұсыныстарды, кәсіпорынды басқаруды, кәсіпкерліктің активтелуін, инициативаны талап етеді. Бұл есепті жүзеге асыруда басты роль басқаруды талдауда жатыр. Оның көмегімен кәсіпорынның өндіріс стратегиясы мен даму тактикасы іске асырылады, жоспарлар мен басқару шешімдері жасалады және кәсіпорын қызметінің нәтижелері бағаланады.

Басқару процесі келесі кезеңдерден тұрады:

- басқарылатын объект туралы ақпарттар жинау;

- ақпарат талдау;

- шешім қабылдау.

Басқару талдауы жиын арасынан экономикалық ақпаараттарды өңдеу мен басқару шешімдерін қабылдау арасынан үлкен орын алады. Әрбір жетекші басқару объектісінде не болып жатқанын біліп отыруы керек. Ақпарат алу – бұл жүргізіліп жатқан шаруашылық процестердің маңызы деп түсінуге болмайды. Тек мәліметтер жинап қана қою керек емес, сонымен қатар оларды басқару шешімдерін шығару үшін қайта талдаудан өткізу керек . Басқару талдауы келесі мақсаттарды қояды:

- объектінің жағдайна дұрыс баға беру және ол талап етілген формадан қаншалықты ерекшеленетінін көрсету керек;

- мүмкіндіктер мен объектіні фактілі түрден талап етілген түрге аудару жолын қарастыру керек;

- шаруашылықтану тиміділігінің өсім резервінің сипаттамсы мен өлшемін анықтау;

- кәсіпорынды басқару бойынша тиімді шешімді таңдау үшін материалдар дайындау.

Басқару шешімдерінің негізгі үш облысын бөліп қарастырайық:

- Ресурстарды инвестициялау

- Бизнестің осы ресурстарды қолдану арқылы негізгі өндірістік қызметі

- Қаржыландырудың сәйкес көздері, осы ресурстар бойынша қорлар құру

Талдаудың нәтижесінде басқару шешімдері өңделеді және негізделеді. Сонымен, басқаруды талдау -шешім қабылдаудың ғылыми түрде болуын қамтамасыз ететін басқару функциясы. Ол кәсіпорындық басқару жүйесіндегі маңызды элементтер болып табылады, ішкі шаруашылық резерфтерін іске асырудың басты құралы, ғылыми негізделген жоспарлар мен басқару шешімдерін өңдеудің негізі болып табылады.

Бұл құралмен объективті қызметтің қандай да бір бөлігі мен бір жағы түсіндіріледі, ол аталған ғылымның негізінде ғана үйретіледі.

Басқаруды талдау құралдары болып - шаруашылық процестер табылады, ол процестер объективті (сыртқы) және субъективті (ішкі) факторлар әсерінің нәтижесінде жинақталады. Сыртқы факторлар экономикалық заңдылықтар қызметін бейнелейді. Субъективті факторлар адамның нақты қызметімен байланысты және оған бүтіндей және толығымен тәуелді. Табысты шаруашылық өндірістік коллектив жетекшілігімен, өндірістің, экономиканың, қаржының дұрыс ұйымдастырылауымен анықталады.

Басқаруды талдау кешенді сипаттамаға ие, сонымен қатар шаруашылық қызметті талдау процесінде нақты құрылған өзара байланыстар мен өзара тәуелділіктер анықталады және қаржы факторларындағы кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесі анықталады. Бұл жерден басқаруды талдаудың мақсатын анықтап алуға болады – қол жеткізген нәтижелерді бағалау және кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру резерфтерін жүзеге асырады.

Объектіге сол бөлікті белгілеп алу үшін, яғни ол бөлік тек талдауға ғана қатысты болса, шаруашылық қызмет процестерінің маңызынан бастапқы түрге келуі керек.

Процесс – құбылыстың себеп салды ағыны, құбылыс ауысымы, объектінің мақсатқа және нәтижеге сәйкес түрдегі жағдайы. Бірақ басқаруды талдау құралы нәтиже емес, шаруашылық қызметтің нәтижелерін өзгеруі мен себептері болып табылады. Қызметтің түрлі жақтарының себеп-салдар байланысын ашып алғаннан кейін ғана шаруашылық қызметтің негізгі нәтижелерінің фактор есебінен қалай өзгеретіндігін, кез-келген басқару шешімінің қалай негізделетінін анықтай аламыз.

Сонымен, басқаруды талдаудың құралы – экономикалық құбылыстардың себеп-салдар байланысы және экономика секторындағы және кәсіпорын шеңберіндегі процестер мен құбылыстар болатынын білдік.

Басқаруды талдауда «басқаруды талдау объектісі» және «басқаруды талдау субъектісі» ұғымдарын бөліп қарастырамыз.

Басқаруды талдау объектілері – шаруашылық қызметтің экономикалық нәтижелері болып табылады. Мысалы, өндірістік кәсіпорындарда талдау объектілеріне жататындар

– өнімнің өндіруі мен тасымалдануы;

– өнімнің өзіндік құны;

– материалды, еңбек, қаржы ресурстарын қолдану;

– өндірістің қаржы нәтижелері;

– кәсіпорынның қаржы жағдайы.

Аналитикалық зерттеу, оның нәтижелері және олардың қолданылулары келесі принцитерде базаланады:

- экономикалық, әлеуметті, экологиялық, халықаралық саясат және заң орындары сәйкестігі;

- ғылыми мінездеме, яғни танымның диалектикалық теория жағдайында негізделген;

- жүйелік ықпал, яғни әр объект - бір-бірімен өзара ішкі және сыртқы байланыстарда болатын элементтер қатарынан тұратын жүйе ретінде қарастырылады.
- әсер ету, немесе кәсіпорынға немесе оның нәтижелеріне әсер ету, уақытылы кемшіліктерді, қателіктерді жариялап отырады және кәсіпорын менеджерлерін формалайды;

- талдау жүйелі түрде жүргізілуі керек;

- оперативтілігі, яғни жылдам әрі нақты талдау жасайды, басқару шешімдерін қабылдайды, оларды өмірге әкеледі;

- демократизм, немесе кәсіпорын қызметкерлерінің үлкен шеңберінің қатысуы;

- әсер ету, яғни оны жүргізуге кеткен шығын көп еселі әсер беруі керек.

Басқаруды талдау классификациясы оның мазмұны мен мәнін дұрыс түсінуде мәні зор.

Салалық (еңбек бөлінісіне негізделген) – экономиканың жеке секторлар спецификасын есепке алады.

Сала аралық – экономиканың барлық секторларындағы теориялық және әдістемелік талдау негізі

Талдау деп зерттелетін объектінің бөлшектерге бөлінуін айтамыз. Талдау синтез түсінігімен диалектикалық қарама-қайшылықта болады. Синтез зерттелетін объектінің бұрын бөлінген бөлшектерін бүтінге біріктіруді айтамыз. Талдауменен кеңінен талдау айналысса, профиссионалды түрде белгелі бір салардың қаржылай шаруашылығының қызметінің талдауын айтамыз.

Экономикалық талдау ғылым ретінде өндірістік қаржылый шаруашылық қызмет, бұл жоба бағалау методологиясын тануға, жүйелердің функцилау мен даму заңдарына бағаланған, арнайы білім жүйесін қарастырады. Осы арнайы білім жүйесін пайдалану шаруашылықтың даму тенденцияларын анықтауға, жоспарларды басқару шешімдерін ғылыми түрде түсіндіруге, олардың рындалуын қадағалауға, жеткен жетістікті бағалауға, өндірістің тиімділігін жоғарылатудың резервтерін анықтауға мүмкіншілік береді және оларды орындауға шараларды жасайды.

Экономикалық талдау пәні деп – экономикалық ақпарат жүйесі арқылы көрсететін және объективті және субъективті факторы арқылы құралған кәсіпорынның шаруашылық процесстерін, олардың әлеуметтік экономикалық тиімділігін және қызметінің қорытынды нәтижесін айтамыз.

Экономикалық талдаудың мақсаттары

1. Жүйелердің функциялау және заңдары негізінде кәсіпорынның шаруашылық қызметін болжау мен анықтау, бағалау методологиясын білу.

Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің болжаудың әдіс тәртібі.

Жүйелердің функциялау заңдары және олардың кәсіпорынның, шаруашылық қызметіне әсері.

Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің диогностикалық әдістері мен тәріптері.

Экономикалық талдаудың міндеттері.

1. Нормативтердің, бизнесс процестердің, жоспарлаудың ғылыми экономикалық маңызын көрсетеді.

2. Нормативтердің, бизнесс процестердің, жоспарлаудың орындалуын, сақталуынжан-жақты зерттейді.

3. Материалдық, еңбектік, қаржылық ресурстарды пайдалану тиімділігін, нәтижелігін анықтау.

4. Комерциялық есептеулерің орындалуын қадағалау.

5. Ішкі резервтерді анықтау, өлшеу.

6. Басқару шешімдерінің оптималдылығын тексеру.

Экономикалық талдаудың түрлері.

Экономикалық талдаудың түрлерін класификациялау негізінде басқару функциялары, себебі экокномикалық талдау экономиканы басқарудың қажетті элементі болып табылады. Дамыған экономиканың тұсында талдауды ішкі және сыртқы талдауға қажет етеді.

Экономикалық талдау

- Ішкі талдау

- Сыртқы талдау.

- Басқару талдау.

- Қаржылық талдау.

Ішкі басқару талдау кәсіпорын басқарушысының ақпараттың аналитикалық қамтамасыздығын бір құрамас бөлігі немесе басқаша айтқанда басқару есебінің бөлігі.

Сыртқы басқару талдауы қаржылық есептің бөлігі.

Шаруашылық субъектінің экономикалық жағдайын талдау.

Шаруашылық субъектінің экономикалық жағдайын талдауы қазіргі заманның экономикалық теориясында аз зертелуде. әрбір шаруашылық субъектінің қызметі белгілі бір заңдарға сүйенеді. Сондықтан шаруашылық субъектінің экономикалық жағдайына талдау жүргізу үшін, оның қызметін анықтайтын заңдылықтарды білу қажет. Осы заңдылықтар жиынын шаруашылық субъектінің құн табиғаты деп атауға болады.

Шаруашылық субъектінің құн табиғаты деп – осы шаруашылық субъектінің даму табиғатын немесе қызмет ету табиғатын айтамыз. Бұл субъективтік түсінік. Әрбір шаруашылық субъектінің қызмет ету мақсаты - өз құндылықтарын көбейту, яғни шаруашылық субъектінің барлық қызметті құны заңдылықтарына сүйену қажет.

Шаруашылық субъектінің құн табиғатының әдістілігі зкономикалық теорияның фундаменталдық және империкалық заңдарында көрсетіледі. Шаруашылық субъектінің экономикалық жағдайына талдауына жасаудың мақсаты, оның құнынң бағалауы.

Шаруашылық субъектінің басқару талдауы.

Басқару талдау деп – шаруашылық субъектінің нақты техника ұйымдастыру параметрлерінің жобалаған параметірге сәйкестігін талдауын айтамыз. Егерде шаруашылық субъектінің нақты техника ұйымдастыру параметрлеріжобаланған параметрге сәйкес болса, өнімнің жұмыстарын өзіндік құн жобаланған деңгейде болып, оның динамикасы шаруашылық субъектінің толық тексеріліп жатады. Құн табиғатының фундамиталдық негізін, байланысты шаруашылық субъектінің басқару тоштауы субъективтік құн теориясына негізделеді. Шаруашылық субъектінің басқару талдауына техника ұйымдастырылуына талдауы да жатады.

Өзіндік мәні бойынша бұл талдау шаруашылық чубъектінің еңбек копиталының зерттелуін көрсетеді.

Шаруашылық субъектілерін басқарудың мақсаты.

Шаруашылық субъектінің болашақтағы техника ұйымдастыру қызметінің тиімділік мүмкінділігін анықтау. Айта келгенде әрбір субъектінің техника – ұйымдастыру қызметінің тиімділік мүмкіншіліктері толығымен өзінің еңбек ету қабілетіне байланысты. Өнімдерді үнемді өндіру идеясы бар техника – ұйымдастыру жүйесі ретінде шаруашылық субъектісі тек қана қолдануы керек.

Бұл жүйе жобалаушы инженерлердің жасалған параметірлеріне сәйкес қолданылуы керек. (Мәселен бизнес жоспардағыдай). Шаруашылық субъект сыртқы ортаны белгілі жағдайында қолдану үшін жобаланады, яғни сыртқы ортаның параметірлері шаруашылық субъектілері техника ұйымдастыру жүйесі үшін шектеулі болды,шаруашылық субъектісі тиімді қызмет атқара алмайды. Құн табиғатының функционалдық және империялық негіздерімен байланысты шаруашылық субъектісінің басқару талдауы үш кезеңге бөлінеді.

I – этап. Есеп жүйесін талдау.

II – этап. Басқару жүйесін талдау.

III – этап.Өндіріс жүйесін талдау.

Практика жүйесінде жоғарыда айтылған классификация принципі басқаруы талдаудың жүргізудің тәртібімен және кезектілігімен анықталады. Осы кезектілік бойынша басқару талдауын жүргізуді әрбір алдынғы кезең келесі кезеңдерге қажетті ақпараттарды автоматты түрде жинақтау.