ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Экономикалық, әлеуметтік және саяси географияға кіріспе» 5В011600 – «География»мамандығы үшін ОҚУ-Әдістемелік материалдары
Дүние жүзіндегі федерациялы мемлекеттер
жүктеу/скачать 0,92 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ұлыбританияға
- Франци яға
- Нидерландқа
- Аустралия Одағына
Дүние жүзіндегі федерациялы мемлекеттер
Тәуелді аумақтар. Ұлы географиялық ашылулар мен еуропалық отарлау нәтижесінде метрополияларға тәуелді аумақтар пайда болды. Жалпы “аумақ” деген термин егемендігі жоқ жерлерге; аз игерілген аудандарға; мәртебесі белгісіз жерлерге (мысалы, Батыс Сахара) қатысты қолданылады.Тәуелді аумақтарға отарлар (латынша “colonіa” - қоныс), протектораттар (латынша “protector” – қамқоршы), мандаттық аумақтар, шалғай департаменттер мен аймақтар, ассоциациялық мемлекеттер жатады. Ұлыбританияға тәуелді аумақтар: Гибралтар (Испаниямен даулы аймақ) Әулие Елена аралы (Атлант мұхиты) Ангилья (Кариб теңізі) Виргин (Британдық) аралдары (Кариб теңізі) Кайман аралдары (Кариб теңізі) Монтсеррат (Кариб теңізі) Теркс и Кайкос (Кариб теңізі) Питкэрн (Мұхит Аралдары) Бермуд аралдары (Атлант мұхиты) Фолкленд (Мальвин) аралдары (Аргентинамен даулы аумақ). Францияға тәуелді аумақтардың арасында “шалғай департаменттер” деп аталатын айрықша топ бар. “Шалғай департаменттер” ресми түрде Франция мемлекетінің құрамында деп есептелінеді, оларды француз үкіметі тағайындаған комиссар немесе префект басқарады. Францияға тиесілі 5 шалғай департамент бар. Сонымен, Францияға тәуелді аумақтар қатарына жататындар: Француз Гвианасы - «шалғай департамент» (Оңтүстік Америка) Гваделупа — «шалғай департамент» (Кариб теңізі) Мартиника — «шалғай департамент» (Кариб теңізі) Реюньон аралы — «шалғай департамент» (Үнді мұхиты) Сен-Пьер және Микелон — «шалғай департамент» (Атлант мұхиты) Маоре аралы (Комор аралдары тобында) — әскери база, «айрықша аумақтық түзілім» Крозе аралдары (Үнді мұхиты) Кергелен аралы (Үнді мұхиты) Клиппертон аралы (Тынық мұхит) Француз Полинезиясы (Қоғам, Туамоту, Маркиз, Тубуаи, Бас және басқа аралдар) (Мұхит Аралдары) Жаңа Каледония (Мұхит Аралдары) Сен-Поль аралы (Үнді мұхиты) Амстердам аралы (Үнді мұхиты) Уоллис және Футуна (Мұхит Аралдары) Нидерландқа тәуелді аумақтар: Антиль (Нидерланд) аралдары (Бонайре, Кюрасао, Саба және т.б.) және Аруба (Кариб теңізі) Данияға тәуелді аумақтар: 1. Гренландия (ішкі автономия) АҚШ-қа тәуелді аумақтар: 1. Виргин аралдары (Кариб теңізі) 2. Пуэрто-Рико (1952 жылдан бастап АҚШ-қа “өз еркімен қосылған” мемлекет статусы бар) 3. Шығыс Самоа (Мұхит Аралдары) 4. Гуам (Тынық мұхит, Мариан аралдары тобында) 5. Мидуэй аралындағы әскери базалар (Гавай аралдары) 6. Джонстон және Сенд аралдарындағы әскери базалар 7. Адам қоныстанбаған аралдар: Пальмира, Джарвис, Кингмен-Риф, Хоуленд және Бейкер (Мұхит Аралдары) Аустралия Одағына тәуелді аумақтар: Кокос аралдары (Мұхит Аралдары) Дүние жүзі елдерін топтастыру ең алдымен біз бірінші тақырыпта қарастырып кеткен басқару формасы мен мемлекет құрылымына қарай болады. Одан басқа топтастырудың бірнеше басқа принциптері бар, олардың негізгілері:
Жерінің ауданы Аумағының пішіні Халық саны Теңізге шығу –шықпауы Әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі Мемлекет аумағы – белгілі бір мемлекеттің егемендігіндегі географиялық кеңістік бөлігі, ол мемлекеттің халықаралық деңгейде танылған аумағы болып табылады. Мемлекеттер арасындағы кеңістік қатынастар шекаралар арқылы реттеледі. Осы тұрғыда мемлекеттің саяси-географиялық орны анықталады. Мемлекет аумағының құрамына құрлық пен ішкі сулар ғана емес, оның жағалауындағы Дүниежүзілік мұхиттың аумақтық бөлігі де енеді. Теңіз жағалауында орналасқан мемлекеттердің басым көпшілігінде (олардың саны 121) аумақтық сулар 3-12 мильдік жолақты құрайды, алтауында ол 15-50 миль, ал қалған он үш елде 200 мильдік аумақтық су зонасы бекітілген. Теңізге тікелей шыға алмайтын 41 мемлекетке басқа мемлекеттердің аумағы арқылы еркін өту құқығы берілген. Жерінің ауданы бойынша ірі тоғыз елді (Ресей Федерациясы, Канада, Қытай, АҚШ, Бразилия, Аустралия Одағы, Үндістан, Аргентина, Қазақстан) атауға болады, олардың жерінің ауданы бірігіп, адам қоныстанған құрлықтың 55,8 %-ын құрайды. Ал жерінің ауданы 30 мың км2-ден аспайтын микромемлекеттерге Еуропадағы «ергежейлі» мемлекеттер мен Мұхиттағы аралдық мемлекеттерді жатқызуға болады: Ватикан, Монако, Лихтенштейн, Мальта, Андорра, Мальдив Республикасы, Науру, Тувалу және т.б. Ұсақ мемлекеттердің алып жатқан аумағы адам қоныстанған құрлықтың бар болғаны 1,3%-ын құрайды (кесте).
(И.И. Пирожник бойынша) жүктеу/скачать 0,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|