ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Элементтер химиясы» 5В011200 – «Химия» мамандығы үшін ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы

5В011200 – «Химия» мамандығы үшін

Семей

доцент м.а., «Химия және география» кафедрасы

2.1 «Химия және география» кафедрасының отырысында

отырысында

Университеттің Оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында басып шығаруға

мақұлданған және ұсынылған
«___18__»___09______2013 ж., №1 хаттама
ОӘК төрайымы ____________ Г.К. Искакова
4. АЛҒАШҚЫ РЕТ ЕҢГІЗІЛІП ОТЫР

Мазмұны

1. 
   Қолдану саласы
   
2. 
   Нормативтік сілтемелер
   
3. 
   Жалпы ережелер
   
4. 
   Оқу пәннің (модульдің) мазмұны
   
5. 
   Студенттердің өздік жұмысына арналған тақырыптардың тізімі
   
6. 
   Пән бойынша оқу-әдістемелік карта
   
7. 
   Оқу-әдістемелік әдебиетпен қамтамасыз етудің картасы
   
8. 
   Әдебиеттер
   

• 
  «5В011200» – «Химия» мамандығының Типтік оқу жоспары;
  

- ДП 042-1.01-2013 «Пәндердің оқу-әдістемелік кешенінің құрылымы және мазмұны» құжаттандырылған процедурасы.

3.1 Пәннің қысқаша мазмұны:

Жоғары білімді химия мұғалімдері үшін химия пәнінің маңызды бөлігі элементтер химиясын оқып үйрену басты мәселе. Бұл пәнді студенттер химиялық элементтердің периодтық жүйесі бойынша оқиды. «Элементтер химиясы» пәні жалпы химиялық дайындықтың іргетасы, ғылыми дүние тануды қалыптастырады, болашақ маманның шығармашылық ойлауын дамытады. Элементтердің және олардың жай және күрделі бейорганикалық және органикалық заттардың қасиеттері барлық химиялық білімдердің негізін құрайтын теориялық түсініктері мен концепциялар курстың пәні болып саналады. Ол студенттерді зат құрылысы туралы қазіргі түсініктері, химиялық процесстердің негізгі теорияларымен таныстырады, химиялық циклдің жеке ғылымдарын студенттердің әр қарай оқып біліуінің негізі болып саналады және басқа химиялық пәндерді терең түсінуіне себепкер болады. Болашақ мамандар – ғылыми жұмысшылар мен химия пәнінің мұғалімдеріне бұл пән өлі және тірі табиғатта жүретін процесстерді өте терең түсіну үшін қажет, себебі олар көпшілік жағдайларда өзінің негізінде химиялық характері болады және негізгі химиялық заңдылықтарға бағынады. Элементтер химиясынан алған білім студенттердің химиясының басқа да салаларын, атап айтқанда, аналитикалық химия, физикалық және коллоидтық химиясы, органикалық химия, химиялық технология, химиялық синтез пәндерін оқып-үйрену үшін бастапқы кезең болып табылады.
3.2. Пәнді оқып-білудің мақсаты: Элементтердің жіктелуін және олардың қосылыстарының алынуы мен қасиеттерән оқып білу.
3.3 Пәнді оқып-білудің негізгі міндеті:

• 
  Бейорганикалық химия туралы толық түсінікті беру;
  
• 
  Маңызды бейорганикалық заттардың өндірістік алу жолдары және қасиеттерімен танысу;
  
• 
  Студенттерді эксперименттік жұмыстарды орындау және химиялық ыдыс пен құралдарды қолдану дағдысына, әртүрлі есептерді шығаруға, эксперимент қорытындысын графикалық түрде көрсетуге, қажетті күрделі математикалық есептеулер жүргізуге үйрету.
  

3.4 Оқып-білудің нәтижелелері:

Пәнді оқып-білудің нәтижесінде студент мыналарды:

• 
  алдымен химиялық элементтерді металдар, амфотерлі және бейметалдар деп жіктеп білу;
  
• 
  периодтық заңды қолдану арқылы периодтық жүйенің құрылымы мен атом ішіндегі электрондар таруының арасындағы байланыстың себебін, Паули принципін және Хунд пен Клечковский ережелерімен қолданып, периодтық жүйеде орналасуын қарастырып әртүрлі элементтің электрондық конфигурациясын жазу, элементтердің қасиеттерінің периодтар бойынша өзгеруін теориялық түсіндіруін және s, p, d, f – элементтердің (жалпы қасиеттері мен өзгешеліктерін) білу;
  
• 
  периодтық жүйенің негізгі және қосымша топшасындағы элементтермен танысу;
  
• 
  негізгі топша элементтерінің жалпы сипаттамасын білу;
  
• 
  ауыспалы элементтердің химиясын білу;
  
• 
  элементтердің және олардың қосылыстарының физикалық және химиялық қасиеттерін, алу жолдарының жалпы принциптерін, өндіріспен байланысын білу;
  
• 
  периодтық жүйенің негізгі және қосымша топшасындағы орналасқан элементтер қасиеттерінің периодты өзгеруіне, қосылыстарының қасиеттеріне, олардың қолдану саласына назар аудару және қорытынды жасау білу.
  

5. 
   Курстың пререквизиттері: физика, математика
   

5. 
   Курстың постреквизиттері: физикалық химия, аналитикалық химия, зат құрылысы, коллоидты химия, биологиялық химия, экология
   

3.7 Оқу жұмыс жоспарынан көшірме:

1кесте

Курс	Семестр	Кредиттер	ДР сағ.	СПС сағ.	ЗС сағ.	ОСӨЖ (сағ)	СӨЖ сағ.	Бар-лығы сағ.	Қорытынды бақылау түрі
1	2	3	30	-	15	22,5	67,5	135	емтихан

3. 
   ОҚУ ПӘННІҢ (МОДУЛЬДІҢ) МАЗМҰНЫ
   

Фтор және оның қосылыстарының қолданылуы. Фтор және оның қосылыстарының биологиялық рөлі. Хлор және оның қосылыстарының қолданылуы. Қоршаған ортаны хлормен ластанудан қорғау. Зиянды заттардың шекті концентрациясы туралы ұғым. Хлордың ШК-сы. Тұз қышқылының және хлоридтерінің организмдегі физиологиялық рөлі. Натрий хлоридінің су алмасуды реттеудегі рөлі. Галогендердің бір-бірімен қосылыстарына жалпы сипаттама. Галогендерден түзілген жай заттар мен қосылыстардың биологиялық рөлі.

Оксидтер, олардың алынуы, қасиеті, жіктелуі және номенклатурасы.

Оттегінің қолданылу аймағы. Өсімдіктер өміріндегі оттегінің рөлі. Ауа. Ауаның тұрақты және өзгеріп отыратын құрамдық бөлігі. Таза ауа проблемасы. Сұйық ауа, оның қасиеті және практикалық қолданылуы. Оттегінің сутектік қосылыстары. Су және сутегі пероксиді, құрамы және молекулаларының электрондық құрылысы. Сутегі пероксидінің қышқылдық, негіздік, тотығу-тотықсыздану қасиетінің термодинамикалық тұрақтылығы. Күкіртті сутегінің физиологиялық әсері, оның шекті мүмуін концентрациясы (ШМК). Поликүкірт сутектер және полисульфидтер жөнінде қысқаша мәлімет. Концентрлі күкірт қышықылымен жұмыс істеу ережесі. Күкірт қышқылының өндірісі және қоршаған ортаны қорғау проблемасы. Күкірт қышқылының тұздары, олардың табиғатта таралуы, қасиеті, және қолданылуы. Күкірт қышқылы және оның тұздарының халық шаруашылығындағы маңызы. Күкірттің биологиялық рөлі, табиғаттағы айналымы.

5.2

Азоттың қолданылуы. Аммоний тұздары мен аммиактың практикада қолданылуы. Азотың биологиялық ролі. Жануарлар мен өсімдіктер организміндегі азот. Азот – белоктардың, нуклеин қышқылдарының, гемоглобиннің және т.б. құрамды бөлігі. Атмосферадағы азотты байланыстыру мәселесі. Азотты тыңайтқыштар. Азоттың табиғаттағы айналымы. Ақ фосфордың улылығы және онымен жұмыс істеудегі қауіпсіздік шаралары. Ортофосфор қышқылының тұздары, олардың практикада қолданылуы. Фосфордың биологиялық ролі. Фосфор – сүйек тканінің, нуклеотидтердің және т.б. құрамды бөлігі. Фосфор тыңайтқыштары. Фосфор тыңайтқыштарын рН-ы әртүрлі топырақта пайдалану.

Активтендірілген көмір. Активтендірілген көмірді сорбент ретінде қолдану. Көміртегінің тотықсыздандырғыш қасиетінің практикада қолданылуы. Көміртегінің сутекті қосылыстарына жалпы қысқаша сипаттама. Органикалық қосылыстардағы көміртегі. Көміртегі (ІІ) оксидінің физиологиялық әсері және онымен жұмыс жүргізудегі қауіпсіздік шаралары. Иісті газбен уланғанда көрсетілген алғашқы көмек. Кремнийдің қолданылуы. Кремний кейбір биологиялық активті заттардың және өсімдіктердің құрамды бөлігі. Кварцты шыны, оның қасиеті, қолданылуы. Жасанды силикаттар. Силикагель, оның қолданылуы. Силикаттар, ерігіш шыны. Қалайы, қорғасын және олардың қосылыстарының халық шаруашылығында қолданылуы. Ауыр металдардың қосылыстарының тозаңдануынан қоршаған ортаны қорғау.

5.3

Металдардың жалпы қасиеттері мен алу жолдары. І, ІІ топтардың негізгі топша элементтері.

Металдардың электрохимиялық кернеу қатары. Металдардың коррозиясы және оларды коррозиядан қорғаудың негізгі тәсілдері. Металдар коррозиясының ингибиторлары. Металдар коррозиясы және оларды қорғау саласындағы кеңес ғалымдары Г.В. Акимовтың, С.А. Балезиннің, И.Л. Розенфельдің және т.б. еңбектері. Кеннің негізгі түрлері, металдарды кеннен алудын манызды әдістеріне шолу. І,ІІ топтардың негізгі топша элементтерінің жер қыртысында таралуы, изотоптық құрамы, маңызды табиғи қосылыстары. Металдардың шынайы атмосфера жағдайындағы күйі. Сілтілік және сілтілік-жер металдарды сақтау ережелері, олармен жұмыс істеудегі қауіпсіздік шаралары. Соданың алынуы. Натрий және калий қосылыстарының тірі организмдер үшін маңызы. Өсімдіктер мен жануарлар организмінде натрий мен калийдің кездесуі. Жүйке жүйесіне, бұлшық ет қызметіне, бүйрек, жүрек, тамыр жүйелеріне және т.б. органдарға натрий және калий иондарының әсері. Өсімдіктердің биохимиялық процесстеріне калий иондарының қатысуы. Калий тыңайтқыштары. Халық шаруашылығында металдық берилий мен магнийдің қолданылуы. ІІ топтың негізгі топша элементтері қосылыстарының физиологиялық әсері. Кальций иондарының физиологиялық ролі. Тірі организмдердегі кальций және оның тірек қызметтері. Хлорофилл синтезіндегі кальцийдің әсері. Магний – хлорофилдің құрамды бөлігі.

Жер қыртысында таралуы, изотоптық құрамы, маңызды табиғи қосылыстары. Бор – микроэлемент. Алюминий және оның құймаларының қолданылуы. VIII топтың негізгі топша элементтердің ашылу тарихы және қолданылуы.

Металдар мен олардың қоспаларының қолданылуы. ІІ топтың қосымша топша элементтердің маңызды комплексті қосылыстары. Мырыштың микроэлемент ретіндегі ролі. Мырыштың, кадмийдің және сынаптың қосылыстарының физиологиялық әсері. Сынаптың ШК-сы. Сынап және оның қосылыстарымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы. Мырыш, кадмий және сынап қосылыстарын практикада пайдалану.

5.4

VII топтың қосымша топша элементтері.

Марганецтің қолданылуы. Марганец құймалары. Марганец өсімдіктер қорегінің микроэлементі.

VIII топтың қосымша топша элементтерінің ашылу тарихы, маңызды табиғи қосылыстары, жер қыртысында таралуы, қолданылуы. Темір, кобальт, никель (ІІ, ІІІ) маңызды қосылыстарының қолданылуы. Темірдің, кобальттің, никельдің қосылыстарының биологиялық ролі. Биологиялық активті қосылыстар – қан гемоглобинінің, қан миоглобинінің, каталаздың түзілуіне темірдің қатысуы. Тыныс алу процесіне темірдің қатысуы.

Лантаноидтар және актиноидтердің ашылу тарихы. И.В. Курчатов, Г.Н. Флеров, Г. Сиборг жұмыстары.

Кесте 3

Тақырыбы		Көрнекті құралдар, ТОҚ, зертханалық тақталар (стенд)	Өздік меңгерілетін сұрақтар	Бақылау нысанасы
Дәрістер	Зертханалық сабақтар
Атом-молекулалық ілім. Химияның негізгі ұғымдары мен заңдары.	Зертханалық жұмыстарының техникасы.	Кестелер, схемалар	Химияның негізгі ұғымдары мен заңдары.	Ағымды бақылау
Бейорганикалық қосылыстардың жіктелуі және номенклатурасы	Химияның негізгі заңдары. Химиялық байланыстың негізгі типтері. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі класстары.	Схемалар, кестелер	Бейорганикалық заттардың жіктелуі және номенклатурасы.	Ағымды бақылау
Атом құрылысы. Периодтық заң және Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық жүйесі.	Молекулалық, атомдық массаларды және химиялық эквиваленттерді анықтау.	Сүреттер, кестелер, диаграммалар, схемалар, графиктер	Атом құрылысы. Периодтық заң және Д.И. Менделеевтің химиялық элементтердің периодтық жүйесі.	Ағымды бақылау
Химиялық байланыс.	Есептерді шығару.	Кестелер, плакаттар	Химиялық байланыс.	Ағымды бақылау
Химиялық процестердің энергетикасы және бағыты.	Тұңбалардың түзілу және еру жағдайлары.	Схемалар, плакаттар	Химиялық процестердің энергетикасы және бағыты.	Ағымды бақылау
Химиялық реакциялар жылдамдығы.	Химиялық реакцияның жылдамдығы.	Кестелер, плакаттар	Химиялық реакциялар жылдамдығы.	Ағымды бақылау
Химиялық тепе-теңдік.	Химиялық тепе-теңдік.	Кестелер, плакаттар	Химиялық тепе-теңдік.	Ағымды бақылау
Ерітінділер.	Ерітінділер. Ерітінділерді дайындау.	Схемалар, кестелер	Ерітінділер.	Ағымды бақылау
Электролиттік диссоциация теориясы.	Электролиттердің ерітінділері.	Схемалар, кестелер	Электролиттік диссоциация теориясы.	Ағымды бақылау
Комплексті қосылыстар.	Комплексті қосылыстар.	Суреттер, схемалар	Комплексті қосылыстар	Ағымды бақылау
Тотығу-тотықсыздану реакциялар.	Тотығу-тотықсыздану реакциялар	Суреттер, схемалар	Тотығу-тотықсыздану реакциялар.
Электродтық потенциалдар. Электролиз.	Д.И. Менделеевтің периодтық заңы және периодтық жүйесі	Суреттер, схемалар	Электродтық процестер.
Қорытынды сабақ.	Заттардың тазарту және бөлу әдістері.	Суреттер, схемалар

7 Оқу-әдістемелік әдебиетпен қамтамасыз етудің картасы

Кесте 4

Оқулықтардың , оқу-әдістемелік құралдардың атауы	Дана (саны)	Студенттердің саны	Қамтамасыз етілу пайызы
Логинов Н.Я «Аналитическая химия». Просвещение, 1990 г.	10	4	100
Крешков А.П. «Курс аналитической химии». Москва, 1976 г.	10	4	100
Алексеев В.Н. «Качественный анализ». Москва, 1973 г.	10	4	100
Ольшанова К.М. «Аналитическая химия». Изд. Химия, 1980 г.	10	4	100
Цитович И.К. «Аналитическая химия». - Москва, 1985 г.	10	4	100
Васильев В.П. «Аналитическая химия». - Москва 1989 г.	5	4	100
Воскресенский А.Г. «Сборник задач и упражнений по аналитической химии». - Москва, 1985 г.	20	4	100
«Основы аналитической химии» КН – 2 Москва 1999 ж. под. Ред. Золотова	5	4	100

8. 
   ӘДЕБИЕТ
   

1. 
   Негізгі әдебиет
   
   1. 
      Шоқыбаев Ж. Бейорганикалық және аналитикалық химия. - Алматы, 2003.
      
   2. 
      Аханбаев К. Химия негіздері. – Алматы, 1985 ж.
      
   3. 
      Баешова А.Қ. Жалпы және биобейорганикалық химия. – Шымкент, 2003.
      
   4. 
      Бірімжанов Б.А., Нұрахметов Н.Н. Жалпы химия. – Алматы, 1992.
      
   5. 
      Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия.-М.:Высш.шк,1988.- 640с.
      
   6. 
      Глинка Н.Л. Общая химия/ Под ред. А.И,Ермакова. - 28-е изд., перераб. и доп.- М.: Интеграл-Пресс, 2000.- 728 с.
      
   7. 
      Қарсыбеков М.Ә., Қарсыбекова Н.М. Анорганикалық химия. – Алматы, 2005.
      
   8. 
      Карапетьянц М.Х., Дракин С.И. Общая и неорганическая химия.- 4 е изд., стеротип.-М.: химия. 2000.- 592 с.
      
   9. 
      Зайцев О.С. Неорганическая химия (Теоретические основы. Углубленный курс). М.: Просвещение, 1997.- 320 с.
      
   10. 
       Спицин В.И., Мартыненко Л.И. Неорганическая химия. Часть 1. М.: Изд-во МГУ, 1994.- 624 с.
       
   11. 
       Суворов А.В. , Никольский А.Б. Общая химия.-4-е изд., испр. - СПб.: Химиздат, 2000.-624 с.
       
   12. 
       Степин Б.Д., Цветков А.А. Неорганическая химия. - М.: Высш.шк., 1994.-
       

13. 
    Хьюи Дж. Неорганическая химия.-М.: Химия, 1987.- 696 с.
    
14. 
    Дей К., Селбин Д. Теоретическая неорганическая химия.- М.: Химия, 1976.- 568 с.
    
15. 
    Коттон Ф. Уилкинсон Дж. Современная неорганическая химия. В 3-х томах.-М.: Мир, 1975.
    
16. 
    Слейбо У., Персонс Т. Общая химия.- М.: Мир, 1979.- 550 c.
    

2. 
   Қосымша әдебиет
   

8.2.2 Лидин Р.А., Молочко В.А., Андреева Л.А., Цветков А.А. Основы номенклатуры неорганических веществ.-М.:Химия, 1983.-112с.

3. 
   Лидин Р.А., Молочко В.А., Андреева Л.А. химические свойства неорганических веществ.- М.: Химия, 1997.- 480 с.
   
4. 
   Любимова Н.Б. Вопросы и задачи по общей и неорганической химии.-М.: Высш.шк., 1990 - 351с.
   
5. 
   Зайцев О.С. Исследовательский практикум по общей химии.-М.: Изд-во МГУ,1994.-480с.
   
6. 
   Практикум по неорганической химии /Под ред.проф. В.П.Зломанова.-М.: Изд-во Моск.ун.-та,1994.-320с.
   
7. 
   Практикум по общей и неорганической химии: /Л.С.Гузей и др Под.ред. С.Ф.Дунаева.-М.: Изд-во Моск. Ун-та, 2000-87с.
   
8. 
   Коровин Н.В., Минулина Э.И., Рыжова Н.Г. Лабораторные работы по химии.- М.:Высш.шк., 1998.-256с.
   
9. 
   Васильева З.Г., Грановская. Лабораторные работы по неорганической химии.- Л.:Химия, 1986.-288с.
   
10. 
    Хомченко Г.П. Практикум по общей и неорганической химии с применением полумикрометода.- М.:Высш.шк., 1980-333с.