Жоғары кәсіби білім берудегі цифрлық технологиялар: мақсатты оқытуда жеке бағытты смарт диактика Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
1. Жоғары кәсіби білім берудегі цифрлық технологиялар: мақсатты оқытуда жеке бағытты смарт диактика
2. SMART құрылғылары, смарт оқыту ортасы
Цифрлық технологиялар өмірдің барлық салаларына белсенді түрде енуде. «Сандарды» қолдануға негізделіп енгізілген технологиялардың сөзсіз артықшылығымен этика, жеке деректерді қорғау, роботтар мен ұйымдардың қызметкерлері арасындағы бәсекелестіктің құқықтық аспектілері және т.б. Цифрлық технологиялардың қазіргі білім берудегі орны мен рөлін түсіну қажеттілігі жоғары кәсіптік білім берудің әдістемесі мен дидактикасы саласындағы заманауи зерттеулерде көрініс тауып отыр.
Мұндай зерттеулердің мақсаты – отандық ғылымда қалыптасқан мәдениеттанушылық тәсілге сүйене отырып, оларды жоғары кәсіптік білім беру ұйымдарының жұмысына ғылыми негізделген іске асырудың қажеттілігі туралы болжамға сүйене отырып, цифрлық технологиялардың мүмкіндіктерін талдау негізінде білім беру үдерісін дамытудың басым бағыттарын анықтау.
Бұл ең алдымен кәсіптік білім беру жүйесінде, ақпараттық кеңістік білім алушылардың «анықтамалық» тобына кіретін барлық қауымдастықтармен, әсіресе ЖОО толы болған кезде көрінеді. Цифрлық технологияларды енгізу, олардың дидактикалық мүмкіндіктерін пайдалану білім алушылардың жеке басын оқыту, тәрбиелеу және дамыту мәселелерін шешу тұрғысынан педагогикалық тұрғыдан негізделуі керек. Сонымен қатар, цифрлық технологияларды білім беру жүйесіне енгізуге байланысты жас ерекшеліктерін ескеру білім беру мақсатын қалыптастыру кезінде де, оқытушының білім алушымен жұмыс жасау технологиясы мен әдістерін таңдауда да жүзеге асырылуы керек. Одан әрі не болып жатқанын осындай талдауды жалғастыруға болады, тек мұнда ешқандай мағынасы жоқ, өйткені үдеріс басталды және біз алғашқы нәтижелерді күтуіміз керек.
Электрондық оқыту білім беру бағдарламасын жасаудың ажырамас бөлігіне айналған жоғары кәсіптік білім беру оқу орындарына келетіндігін атап өту керек, олар осы санаттағы білім алушылармен жұмыс істеуге дайын болуы керек. Жоғары білім бұл бағытта бірқатар өте маңызды қадамдар жасады, атап айтқанда, болашақ мамандардың ақпараттық ресурстарға қол жетімділігі, оқыту мен тестілеуге арналған ашық онлайн платформаларды қолдану, оларды мамандандырылған университет сессиясының нәтижелерінде ескеруге болады. Бір қарағанда, кәсіптік білім беру жүйесіндегі жағдай қарапайым.
Сонымен бірге практикалық-бағдарлы оқытуды жүзеге асыруға қойылатын талаптар ЖОО білім алушылары мен оқытушылар арасында қажетті құзыреттіліктерді электронды және практикалық дайындықты өте орынды үйлестіре отырып қана қалыптастыруға болады. Онлайн режиміндегі емтихан - бұл бітірушінің практикалық дайындық деңгейін тез және объективті бағалауға мүмкіндік беретін демонстрациялық үдеріс. Яғни, дидактикалық негіздемесіз цифрлық технологияларды жоғары кәсіптік оқу орындарының оқытушыларының педагогикалық практикасында қолдану өте қиын. Өкінішке орай, оларды жүзеге асыру үдерісі өздігінен жүреді: идеялар туындайды, олар бірден психологиялық-педагогикалық талдаусыз жүзеге асыруға тырысады. Цифрлық технологияларды білімге енгізуге қатысатын көптеген мамандар бүгінде педагогикамен таныс емес, бірақ ақпараттық-техникалық жүйелерді жақсы біледі. Бұл санаттағы бастауыш психологиялық-педагогикалық дайындық, психология, педагогика, саласындағы ғылыми зерттеулердің нәтижелерін, ең алдымен цифрлық технологияларды енгізу тұрғысынан білу маңызды болмақ.
Жоғары және кәсіптік оқу орындарындағы оқу үдерісі білім беру және кәсіптік білім беру бағдарламаларының талаптарына негізделген. Бүгінгі бакалавр – белгілі бір құзыреттілік білім беру бағдарламаларына ие, дайын және көп нәрсеге қабілетті түлек. Бұл қазіргі кезде университет түлектерімен болып жатыр. Дәріс жұмысына жүктемені азайту және оны болашақ мамандардың электронды оқу-әдістемелік кешенімен жұмыс режимінде материалды өздігінен оқып үйренуіне беру дәстүрлі қалыптасқан университет тәжірибесіне балама болады. Курс білім беру бағдарламаларында қысылған және электронды оқу материалдарын қолдана отырып, цифрлық технологияларды қолданудың ең алғашқы нұсқасы «дерлік» жұмыс істейді, өйткені оны игеру мен бақылауды бақылауға аз уақыт кетеді. Сонымен қатар, білім алушылардың кейбірі қашықтықтан қол жетімділіктің кейбір пәндері бойынша оқу курсын аяқтай алады, оны бүгінде университеттің онлайн-платформалары ұсынады. Алайда, егер білім алушы оны электронды режимде игере алмаған болса, онда оны дәстүрлі дәріске қайтару керек және сол уақытта олар аяқталады.
Бұл тұрғыда кәсіптік білім берудің мақсаты туралы мәселе маңызды. Л.С. Выготский, оның зерттеулерінде культурологиялық көзқарасқа берілген маңыздылыққа назар аудару қажет. Мәдениет – жеке, кәсіби, ақпараттық және т.б. - бұл адам мен ол жүзеге асыратын іс-әрекеттер арасындағы дәнекер. Осыдан кейін, сондай-ақ біздің отандық психологиялық-педагогика ғылымымыздағы зерттеулермен қатар жоғары кәсіптік білім беру жүйесінде инновациялық оқытудың маңызды мақсаты ретінде жас ұрпақтың кәсіби мәдениетін қалыптастыру әдістемесін құру мүмкін және қажет. Бұл Қазақстандағы ақпараттық кәсіптік және білім беру кеңістігінің қалыптасу үдерісі қалай өтуі керектігін түсінуге ғана емес, сонымен қатар цифрлық технологияларды қолдану арқылы білім беру үдерісін қалай құруға болатынын білуге мүмкіндік береді.
Адамның ақпараттық мәдениеті, маманның жеке және кәсіби мәдениетінің бөлігі ретінде, сандық технологияларды енгізудің мақсаты болып табылады. Сондықтан жоғары кәсіптік білім берудің заманауи дидактикасын тұрғызу мәдениетті тәсілге негізделіп, білім беру үдерісінде мәдениетті қалыптастырудың негізгі міндеттерін жүзеге асыруды бейнелеуі керек. Цифрлық технологиялардың мүмкіндіктеріне негізделген кәсіби іс-әрекет мәдениетін қалыптастыру оқу үдерісін ұйымдастырудың мазмұны мен технологиясында көрінуі мүмкін негізгі компоненттерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Кәсіби іс-әрекеттің нақты түрін орындау үшін білім, дағды, жеке қатынас және қажетті жеке қасиеттер қажет. Егер білім мен білік оқу іс-әрекетінде қалыптасса, онда жеке көзқарас пен белгілі бір маңызды қасиеттерді дамыту кәсіби және практикалық қызмет тәжірибесінде қалыптасады. Кәсіби маңызды міндеттерді орындау тәжірибесі қазіргідей құзыреттерді емес, кәсіби білім беру бағарламаларын реттеуі керек. Білім мен дағдыларды білім беру бағдарламасында анықтауға болады, оларды тексеруге болады, біздің білім беру жүйемізде жақсы қойылған. Білім беру бағдарламасындағы талаптарды құзыреттілік тұрғысынан сипаттау, тіпті білім беру үдерісінде оларды бағалау өте қиын. Бүгінгі талқыланатын білім беру бағдарламасының маңызы зор (егер біз кәсіптік білім беру жүйесі туралы айтатын болсақ). Ең бастысы, бұл болашақ мамандардың білім мен тәжірибені қалыптастырудағы рөлін көрсетеді. Шынында да, білім беру бағдарламасы бітірушіге қойылатын талаптарды белгілейді және біз болашақ түлек орындайтын кәсіби функциялар мен құзыреттіліктер түріндегі белгіленген талаптар оқытудың мазмұнын анықтайтынын, сонымен бірге қалыптасып жатқан білім беру технологиясымен байланысты екенін жақсы білеміз.
Қазірдің өзінде цифрлық технологияларды қолдана отырып, белгілі бір кәсіптік мәселелерді шешуде білім мен тәжірибе деңгейіне қойылатын талаптарды анықтауға болады, бұл белгілі бір дәрежеде түлектің кәсіби мәдениетін қалыптастыру мақсатына сәйкес келеді. Осылайша, цифрлық технологиялар білім беру үдерісін кәсіби және білім беру бағдарламасының талаптарына сай болуға ғана емес, болашақ маманның кәсіби мәдениетін қалыптастыруға, ақпараттық қызметтер мен технологиялар көмегімен үнемі өзін-өзі жетілдіруге ұмтылуға бағыттауға мүмкіндік береді.
Құзыреттілік тұжырымдама ретінде кәсіби пікірталас деңгейінде қалуы керек және белгілі бір іс-әрекет түрлерін орындауға дайындық пен қабілеттіліктің сипаттамалық үлгісін көрсететін дайындықты сипаттайтын болуы керек. Жоғары кәсіптік білім берудің мақсатын цифрлық технологиялар оқу үдерісін интеллектуалды қолдау мен сүйемелдеу құралы ретінде әрекет ететін маманның жеке, кәсіби және ақпараттық мәдениетін қалыптастыру ретінде түсіну, кәсіптік білім беру дидактикасын дамыту мәселесін шешуге мүмкіндік беретіндігін атап өту маңызды. Цифрлық технологияның мүмкіндіктерін сәтті жүзеге асыру үшін кәсіптік білім берудің заманауи дидактикасы түлектің кәсіби мәдениетін қалыптастыруға бағытталуы керек. Сондықтан, цифрлық технологияларды енгізудің маңызды аспектілерінің біріне – дидактикалыққа аудару қажет, өйткені ақпараттық технологиялар білім алушының жеке қасиеттерін зерттелетін пәннің ерекшеліктеріне – оның тұжырымдамалық негізіне сүйенеді.
Мәдениеттанулық көзқарасқа негізделген білім беру үдерісінің дамуы цифрлық технологияларды қолданудың маңызды бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді және бір жағынан, олардың білім беру үдерісінде олардың мүмкіндіктерін толығырақ ашуға, ал екінші жағынан, білім алушының жеке басына зиян келтірмеуге мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта ақпараттық технологиялар ұсынылып отырғандығына сүйене отырып, үлкен деректер (BigData)-мен жұмыс істеу мүмкіндіктері білім беру қызметіне енгізу үшін ең перспективалы болып табылады; кәсіби ортаға терең ену (Deep Learning); бұлтты және блоктық технологиялар (Cloud). Үлкен деректермен жұмыс істеу мүмкіндігі (BigData) білім алушылардың оқу, ғылыми және шығармашылық қызметін қолдау үшін жасанды интеллект әлеуетін пайдалануға мүмкіндік береді. Жасанды интеллекті сонымен қатар жоғары оқу орындарының докторанттары мен магистранттары көптеген мәселелермен жұмыс істеу қажет болатын күрделі мәселелер бойынша кеңесші ретінде пайдаланады.
Бұл кәсіби қызмет мәдениетін игерудегі цифрлық технологиялардың мүмкіндіктеріне негізделген отандық смарт-дидактиканың негізі болуы керек. Осы тұрғыдан алғанда, смарт дидактика дегеніміз – оқытушымен, кәсіптік және білім беру ортасымен, интеллектуалды ақпараттық қолдау жүйелерімен (жасанды интеллект), сонымен қатар білім алушымен ашық диалогтық өзара әрекеттестікке негізделген білім алушының жеке және кәсіби жетістігін қалыптастырудың принциптері, заңдылықтары мен әдістерінің жиынтығы. мәдени құндылықтарды дамытудағы белсенділікке және кәсіби шеберлікке жетуге мүмкіндік беретін ішкі диалогтың негізі.
Бұлтты технологиялар (Cloud) ақпараттық ресурстарды біріктіріп қана қоймай, оларды пайдалануды жеңілдетеді. Білім берудегі блокчейн – бұл белгілі бір мақсат (маманның сапалы дайындығын қамтамасыз ету, жобаны іске асыру, жеке тұлғаны дамыту және т.б.) тапсырыс параметрі ретінде әрекет ететін, оны жүзеге асыру үшін білім беру үдерісіне барлық қатысушылардың диалогтық белсенді өзара әрекеті бұлтты ақпаратты қолдану арқылы жүзеге асырылатын ашық өзін-өзі дамытатын жүйе. Мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін кеңістік.
Ақпараттық технологиялардың смарт дидактикаға негіздеу мүмкіндіктерін, бүкіл білім беру жүйесін дамыту үшін бұлтты және блокчейн технологияларын қолдануды және докторанттар мен магистранттардың жеке кәсіби дамуы үшін заманауи жағдайларды қалыптастырудың мүмкіндіктерін түсіну маңызды. Ақпараттық технологияларды енгізуге әдістемелік негізделген, эксперименттік тексерілген тәсілдің болмауы қажетті сәтті нәтижелерге әкелмеуі мүмкін. Сондықтан қазіргі заманғы зерттеулердің басты міндеті - сандық технологияларды өмірге енгізу, мектеп қабырғасынан бастап, ғылыми психологиялық, педагогикалық негіздеу қажет. Қазіргі уақытта басталған білім беруді цифрландыру үдерістері тек диссертациялық зерттеуді жүзеге асыру деңгейінде ғана емес, сонымен қатар ауқымды мемлекеттік жоба түрінде де мұқият талдауды қажет етеді. Цифрлық технологиялардың мүмкіндіктерін талдау оқыту үдерісін ұйымдастырудың принципті жаңа тәсілдерін дамытуға, білім беру үдерісіне қосудың дидактикалық негіздерін жасауға мүмкіндік беретін ерекшеліктерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Нақты тәжірибеде білім беру үдерісі оқытумен органикалық түрде бірігеді, оқытушының жұмысында, мысалы, дәріс кезінде тәрбиелік және дамытушылық міндеттер қойылады. Болашақ маман тұлғасын дамыту үшін цифрлық технологияларды қолдану арқылы тәрбиелеу мен дамыту функцияларын қаншалықты және қалай жүзеге асыруға болатындығы әлі толық анықталған жоқ. Іс жүзінде қазіргі заман оқытушысының іс-әрекетінде практикалық психология элементтерінің интеграциясы қажет.
Жеке дамуда барлық қолжетімді құралдарды қолдануға бағытталған смарт дидактиканың мәнін негіздеу бұлтты және блокчейн технологияларын мақсатты оқытуда пайдалануға мүмкіндік береді. Қазіргі докторанттардың оқу мерзімін қысқарту оның «мақсатты» оқыту қажеттілігіне әкеледі, бұл ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысуда мәселелерді шешуде қажетті тәжірибені дәлірек анықтауға мүмкіндік береді. Цифрлық технологиялар қазіргі білім берудегі маңызды бағытты – персоналды «мақсатты», мақсатты даярлауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін смарт дидактиканың мүмкіндіктерін анықтауға мүмкіндік береді.
Цифрлық технологиялар ресурстарын пайдалану негізінде жоғары кәсіптік білім беруді дамыту мамандарды даярлауда әлеуметтік серіктестердің өзара әрекеттесуінің осы аспектісін анықтауға мүмкіндік береді. Жаңа таланттарды ашуға және олардың инновациялық технологияларды дамытуға бағытталуына негізделген Блокчейнді енгізу мүмкіндігіне негізделген заманауи ақпараттық технологиялар қалыптасқан тәжірибені сапалы түрде өзгертуге мүмкіндік береді. Түлектерді дайындау болашақ кәсіби жұмысымен, болашақ маманмен жұмыс беруші үшін түсінікті болуы керек. Сонымен бірге адам өзі үшін бейресми, екінші жоғары кәсіптік оқуда білімін жалғастыра алады. Блокчейн технологиясы білім беру ұйымы мен жұмыс берушілер ұйымдары үшін бірыңғай платформа негізінде талаптарды тұжырымдап, жаттықтырушылармен танысуға, оларға мақсатты оқыту нұсқаларын ұсынуға, ал білім беру ұйымы нақты маманға мақсатты, мақсатты оқытуға арналған оқу модульдерін құруға мүмкіндік береді.
SMART құрылғыларының ең танымалы 1991 жылы қолданысқа енген интерактивті тақталарды ерекше атап өтуге болады. SMART құрылғылары білім беру жүйесінде де, жоғары білім беру жүйесінде де, бизнес саласында да, әкімшілік пен қарулы күштер саласында да сұранысқа ие болып отыр. SMART өнімдерін әлемнің 175 елі кең қолдануда. SMART құрылғыларының ең танымалы интерактивті тақталардан басқа, қазіргі кезде интерактивті панельдер, интерактивті орталықтар, үстелдер, интерактивті экрандар, білім алушылар үшін жауаптар жүйесі, сымсыз «грифельді» тақталар, күшейткіш аудиожүйелер, документ-камера секілді т.б. бағдарламалық қамтамасыз етуге арналған құрылғыларды ұсынып келеді.
Смарт құрылғылар не үшін қажет?
Смарт телефон, планшет сияқты соңғы технологияны қолданып жүрген білім алушыларға бұл тақта түсінікті, әрі сабаққа деген қызығушылығын арттырады;
Бұл сенсорлы экран тез жұмыс жасаумен қатар, бір уақытта бірнеше оқушының жұмыс жасауына көмектеседі;
Технология жаңартылған сайын ол кешендендіріліп, сабаққа керекті материалдар да толықтырыла түседі;
Сабақтың үлкен экраннан көрсетілуі, білім алушылардың есте сақтау қабілетіне сол уақытта өздері тапсырманы жасап немесе сол бағытта басқа бір тапсырманы жасай алуларына болады;
Сабаққа қажетті құралдарды ресурстар сайтынан алуларына немесе интернетпен жұмыс жасауға болады;
3D объектілерді түсіндіруге көп көмегі тиеді;
Егер сабаққа керек материалдар әзір болса, сабақ темпінің де жақсы өтуіне септігі тиеді;
Смарт экранда объектілер мен жазбаларды қозғауға, суреттер мен диаграммаларға комментариилер қосуға мүмкіндік береді;
Технологияның қарқынды дамуы біздің сөздік қорымызға жаңа ұғымдарды енгізді. Солардың қатарында үлкен де, кіші де жиі қолданатын Смартфон, (Smart-Phone), Smart теледидар (Smart-TV) т.б. атауға болады. Сонымен «Smart» дегеніміз не? Smart ағылшын тілінен аударғанда «ақылды» деген мағынаны білдіреді. Ал технологиялық сипатта да осы мағынада жұмсалады. Яғни, ақылды технология, ақылды техника, пайдалануға ыңғайлы, мейлінше ықшамды көп функциялы құрылғыларды атаймыз. Ал педагогикалық үдеріс тұрғысынан қарастыратын болсақ, оқытудың бұл түрі электронды оқыту, мобильді оқыту, кез келген жерде, кез келген ортада оқыту деген мағынада жұмсалады.
Smart оқыту – оқытудың жаңа түрі, қарқынды дамып келе жатқан бірегей үдеріс. Бұл әлеуметтік желілер арқылы білім алу, алмасу, жеке тұлғалық ерекшеліктерді ескере отырып оқыту қызметі, білім алушыға бағытталған, бағдарланған, орталықтандырылған оқыту ортасы, ең соңында Smart құрылғыларды пайдалана отырып оқыту деген тұжырымдарды қамтиды. Aлдымен Smart, технология ретінде танылып дамыды. Біз ең бірінші, мобильді құрылғы мен Smart технологияның ара жігін ашып алайық.
Моbile – ағылшын сөзі «қозғалмалы», «икемді» деген мағынан береді. Мәселен, бұл сөз мобильді телефон деген сөздерде жиі кездеседі. Сонымен мобиль – адам әрекетін жеделдететін, қандай да бір затқа шапшаң қол жеткізуге мүмкіндік беретін құрылғы. Қазір біз өмірімізді осы мобильдік құрылғыларсыз мүлдем елестете алмаймыз. Ақпараттың мобильдік құрылғылар арқылы дамуы ақпараттық ортаның қарқынды дамуына, сол арқылы мобильдік құрылғыны пайдаланушылар санының бірнеше есе артуына алып келді. Соған байланысты интернет дамыды, сымсыз интернет пайда болды, осыған орай мобильдік құрылғының қосымшаларын үлкен қарқынмен дамытып отырған әлемдік нарық қалыптасты.
Smart оқыту ортасын қалыптастыруда назар аударатын бірқатар ұғымдар бар. Ең алдымен, Smart learning – ақылды оқыту, Кибер білім алу – онлайн тәртібінде білім алу түрі, танымал құрылғы – ультрабук, яғни ноутбуктің жетілген түрі, салмағы 900 грамм, контент – ақпараттық ресурсты немесе веб-сайтты кез келген маңызды мазмұнмен толықтыру. Контент мәтін, мультимедия, графика болуы мүмкін, клауд компьютинг-қолданушыларға интернет сервисі ретінде ұсынылатын мәліметтерді өңдеу технологиясы Smart жұмыс – АКТ көмегімен уақытқа, кеңістікке шектелмей, ыңғайлы жұмыс істеу.
SMART –мақсат бойынша басқарудың белгілі әдісі:
S (specific) — мақсаттың нақтылығы (ерекшелігі)
М (measurable) — өлшемділік
А (achievable) — қолжетімділік (келісімділік)
R (relevant) — релеванттылық (сәйкестік)
Т (time bound) — уақытша мерзімдер.
Докторантурада «Қазіргі кезеңде бастауыш білім берудің теориялық-әдіснамалық негіздері» пәнінде «Бастауыш мектеп оқушысының қазіргі әлеуметте даму мәселелері» тақырыбының SMART мақсаттары/пәні (Мазмұндық модуль) төмендегідей етіп алдық.
S - Бастауыш мектеп оқушысының әлеуметтік ортаға бейімделуі мен қазіргі әлеуметте даму мәселелері жөніндегі теориялық білімі мен біліктілігін қалыптастыру;
M – Бастауыш мектеп оқушысының қазіргі әлеуметте даму мәселелерін: әлеуметтену факторлары мен әлеуметтену траекториясын талдау;
A – Коучинг, пікірталас;
R – Оқыту барысында бастауыш мектеп оқушысының қазіргі әлеуметте даму мәселелерінің қағидаларын меңгереді;
T – 250 минут (1 семинар, 2 МОӨЖ, 2 МӨЖ)
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар
1.Жоғары кәсіби білім берудегі сандық технологиялар: мақсатты оқытуда жеке бағытты смарт диактикасына сипаттама беріңіз.
2. SMART құрылғыларының мәнін ашыңыз.
3. Смарт оқыту ортасын қалыптастыру дегенді өз ойыңызбен дәлелдеңіз.
4. Бір тақырыпқа смарт мақсат қойыңыз.
