Пјнніҫ мақсаты: Стилистика жоәары оқу орындарыныҫ қазақ филологиясында кҙп жылдардан бері пјн ретінде ҙткізіліп келеді

16 
2) Стилистикалық емес қателер:
а) лексикалық қателер: 
- сӛздің мағынасын білмей тіркестіру: «Кеше ғана университет 
есігін 
аттағанда
»; 
- сӛздің мағынасының нақты қолданылмауы, күңгірт болуы: «Жігіт 
жігерлене
жұтынды», «... ұйқылы кӛзбен сабақққа келіп, 
аузын ашып
сабақ айтады, 
айтпаса ол да жоқ»; 
- Паронимдердің (дыбысталуы жақын, бір түбірлес, жалпы грамматикалық 
белгілері ортақ, қолданылуында мағыналық ерекшеліктері бар сӛздер) 
қолданысы: «Тӛсек 
жаңартты
» (жаңғыртты). 
ә) фразеологизмдерді қолдануда кететін қателер:
- тұрақты тіркес мағынасының контекске сай келмеуі: «
Қысылтаяң қатал 
жағдайда қайрап, егеп «сӛз тапқанға қолқа жоқ» дегендей
ерге, елге медет 
болып, адамның ақиқат пен шындыққа, ақылдылық пен қайраттылыққа меңзеп 
отырады.
б) морфологиялық қателер: 
-
зат есімдерге септік жалғауының дұрыс жалағанбауы: «ХХІ ғасырдың мақсаты 
осы, 
ӛмірде 
сау сәбиді ӛмірге келтіру, ішімдік пен есірткіден аулақ болу»;
-
сын есімнің шырайларын орынсыз қолдану: «Мен оны 
ӛте қатты
сыйлаймын». 
 в)синтаксистік қателер 
- сӛз тіркестірудің нормаларының сақталмауы, бағыныңқы мен басыңқы 
сыңарлардың араларының тым алшақ болуынан мағына байланысының 
нақтылығының болмауы; 
- сӛйлемдегі сӛздердің орын тәртібінің сақталмауы: «Кӛшеде 
бір қарапайым
ӛзімен-ӛзі кетіп бара жатқанда 
адамды
бір полиция қызметкерлері кӛріп 
қалады»; 
-есімдіктерді орынсыз қолданудың себебінен сӛйлемнің мағынасының 
күңгірттенуі: «Қазіргі кезде қылмысты жасайтын 
адамдар олар
негізінен 
жас 
балалар
», «
Халық 
жоқтықта ӛмір сүрсе
, ол
ӛзіне керек затты алу үшін әр түрлі 
әрекеттерге барады, кейде адам ӛлтіруге дейін де барады»; 
- бастауыштың қайталанып, үстемеленіп жұмсалуы: «Менің 
Ы.Алтынсарин
шығармаларынан алған 
жерім, яғни Ы.Алтынсариннің
бізге қалдырған ӛнеге-
ӛсиеті бізге үлкен бір ғанибет» 
- құрмалас сӛйлем компоненттерінің арасында логикалық-грамматикалық 
байланыстың болмауы;
-құрмалас сӛйлем кӛмпоненттерінің тым шұбалаңқы болуы; 
-дәйек сӛздерді қолдана алмаудың салдарынан болатын қателер: «... сол үшін 
ата-бабамыз айтпақшы, 
«Болар бала боғынан»
демекші, бала жастайынын әке-
шешесіне 
сыйластықты, 
ар-намысты, 
отанға 
деген 
сүйіспеншілікті, 
сабырлықты, 
«үлкенге құрмет, кішіге ізет»
деген түсіністікпен тәрбие алып 
ӛсуі керек»; 
- 
мәтін ішіндегі сӛйлемдердің бір-бірімен мағыналық-грамматикалық 
байланыстың болмауы, соның салдарынан ойдың күңгірттенуі: 

17 
«
Қазақ табиғатында ақын, шешен халық. Оның осы бір ерекшелігі тілінде 
айқын кӛрініс тапқан. Ендеше, осындай қасиеті ерте заманнан бері жетіліп, 
дамып, жылдан-жылға ӛркендеуде. Бұл – тіл табиғатындағы заңды 
құбылыс». 
Осындағы «ендеше» сӛзінің орынсыз қолданысы сӛйлемдердің 
тұтас логикасын бұзып тұр. 

жүктеу/скачать 0,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: