ПОӘК 042- 18-10 20/03-2015 11. 09. 2015ж №1 басылым

мамандығы ушін

СЕМЕЙ

КІРІСПЕ

1. Мұнай өңдеу және мұнайхимия өндірісінің даму тарихы, негізгі бағыттары мен келешегі

2. Мұнай өңдеу және мұнайхимия өндірісінің жаңа өнімділігі жоғары, үнемді технологиялық процестерін жасау мен менгеру

1.

Мұнай — химия мен нефтехимия үшін ең маңызды бастапқы шикізат. Ол әртүрлері мұнай өнімдерінің көп мөлшерде ашық түсті мотор отыны — бензин, керосин, және органикалық синтез бен полимерлы химия өнеркәсібтері үшін көмірсутек шикізаты, мұнай өңдеу зауыттарында (НПЗ) және мұнай химиялық комбинаттарда (НХК) өңделеді. Мұнай өңдеу өнеркәсібінің орналасына әсер беретін факторлардың негізіне мынылар жатады: шикзат (районы добычи нефти) және қолданыс (районы потребления нефтепродуктов).

Қазақстан әлемнің мұнай өндіруші елдерінің бірі болып табылады.

Мұнай Иран, Кувейт, Мексика, Норвегия, Сауд Арабиясы қарағанда әлдеқайда бұрын, XIX ғасырдың аяғында Қазақстанда өндіруге бастады.

Осы регионда өнеркәсібті мұнай қорының табу мүмкіндігі жоғары деп бірінші ресейлік ғалымдар байқаған. Экспедиция 1717 жылы Атырау обласының аумағынан өтіп осы жердің жалпы географиялық және гидрогеологиялық, сонымен бірге мұнай туралы мәлімет жинаған. Урал-Эмбі районын XVIII және XIX ғасырының бірінші жартысында мына зерттеушілер болған: И. Лепихин (1771), П. Рычков (1772), П. Паллас (1775), С. Гмелин (1783) және т.б. Өздерінің жасаған ізденіс жұмыстарында олар гидрографиялық және топографиялық, сонымен бірге пайдалы қазбалар туралы қысқаша геологиялық мәліметтер келтіді. XIX ғасырының екінші жартсында ғалымдар белгілі қазба орындарын бейнелеп, ауданның табиғи – климаттық ерекшеліктерін сипаттап берді.

Эмбінің мұнай шығарылатын жерін өңдеудің бастамасы ұсақ ресейлік кәсіпкерлердің жұмыстарымен байланысты. Сойтіп, Соль­-Илецкінің адвокаты Юрий Лебедев Карачунгул маңайындағы мұнайдың шығымына назар аударып 1892 ж. Мұнай іздеу үшін бірінші өтініш білдірді. Бірақ, материалды шығындары біткен соң, өтініштерін гвардияның штабскапитаны Леманға сатты,ол Эмбада бірінші мұнай табу «Леман и Ко» орнын қалады(1898-1909 гг.).

Кейін компания Орал аумағында Гурьев және Калмыков аудандарында пайдалы қазбаларды ізденіс және өңдеу жұмыстарын үш жыл бойы жүргізу үшін рұқсатын алды.осы концессия үлкен аумақты алды шамамен 24 мың. км². 1899 ж. 13-18 қараша айында Карачунгул жерінде Оңтүстік Эмбыда бірінші газмұнай фонтаны атты, ол 25 мың тонна жеңіл мұнайды лақтырды. Осылайша Қазақстанда мұнай ресурстарын дамыту басталды.

Өткен онжылдықта мұнай өңдеу өнеркәсібін дамытудың негізгі бағыттары — ол бастапқы мұнай өңдеуін нығайту және өнімділігін комбинациялау, мұнай өңдеу процестерінің тереңдету үшін жоспарланған ірі жабдықтар кешенін енгізу болып табылады, ол мазут өндіруді азайтып және едәуір жеңіл автокөлік отынын, органикалық синтез және полимерлік химия үшін мұнайхимия өнімдерін шығаруды арттыруға мүмкіндік береді. Осыған байланысты, химиялық және мұнайхимия технологияларда, реакциялық процестер мен аппараттарды интенсификацияландыру ең кең таралған проблемалардың бірі.

Алайда, автономды реакция блок құру жаңа технологиясын әзірлеу мәселесін шешпейді, барлық технологиялық сатылар үшін өнімділігі жоғары және интенсивтілігі жоғары жабдықтарды құруға кешенді тәсіл қажет.

Мұнай өңдеу және мұнайхимия өнеркәсібінің және қондырғыларды жобалау барысында жабдықтарды іріктеу және аппаратураларды жобалауымен байланысты механикалық бөлшектер жөніндегі жұмыстар үлкен көлемін алып жатады. Бұл келесі себептерге байланысты болып табылады. Біріншіден, ең көп таралған баған (колонная) аппаратуралары тек диаметрімен стандартталған, ал биіктігі технолгиялық есептеулермен анықталады, осы әр жағдайда беріктігін есептеуді талап етеді.Екіншіден, қайта өңдеу және мұнайхимия өндірістерін дамыту өнімділігінің ұлғаюымен, процестің жұмысшы параметрлерінің жоғарылауымен, жаңа процестер құру мен дамытуды сипаттайды, әсіресе мұнайхимия өнеркәсібінде. Осы зауыттардың жабдықтарын негізінен жобалаушылар әзірлейді.

Үшіншіден, онда әрлеу орнату және пайдалану кезінде кездесетін жүктемелер әсерінен стандартты аппараттарының беріктігі мен тұрақтылығын есептеу қажеттілігі табылады. Бұл жүктер әдетте , стандартты құрылғыларда ескерілмейді, әдетте оларды нормалау қиын және әрбір нақты жағдайда есептеулер арқылы жобалаушалармен анықталады.

2.

Ғылыми-техникалық прогресс өнеркәсіп өндірісінің кез келген саласында қажет.

Мұнай өңдеу және мұнайхимия өнеркәсібі технологиялық өзгерудің негізгі бағыттары мыналар болып табылады:

- өндірісте шикізатты қайта өңдеу тереңдігін және жаңа технологиялар (катализаторлар) пайдалануды жоғарлату үшін өндірілген дайын өнімнің сапасын арттыру және шикізатты пайдалануда жақсартуды артатын өндіру жаңа технологиялық процестерді құргізу және іске асыру;

- қолданыстағы үдерістерді жетілдіру, кешендерге ұйымдастыру, олардың әлеуетін арттыру мақсатында өндірісті қайта жаңарту және жаңғырту, техникалық және экономикалық сипаттамаларын жақсарту.

Кеңейтілген қайтадан өндірілу (воспроизводство) жеткен нәтижелерді нығайтады және тұтастай зауыттың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

МӨЗ (НПЗ) техникалық - экономикалық параметрлерінің (TЭП) динамикасына өнеркәсіб өнімдеріне қойылатын сапалы талаптар үлкен әсерін тигізеді, ойткені олар шикі мұнайды терең өңдеу, өнімнің құрылымын және сапасын, ресурстардың жарату дәрежесін және қолдану мүмкіндіктерін, технологиялық процестерді құрамы мен мөлшерін анықтайды.

Сенімді және жоғары техникалық деңгейде мұнайды өңдеуде ең маңызды және негізгі көрсеткіші болып мұнай өңдеу зауыттарында екінші реттік процестерінің жабдықтардың жұмыс істеуі және тиімділігі табылады, олар мұнай өнімдерінің кең спектрін және жаңа өндіріс пен мұнайөнімдері үшін қуаттарды пайдалану үшін үлкен әлеуетке жол ашып қамтамасыз етеді. Мұнай өңдеу саласындағы техникалық прогрессті анықтайтын факторларының бірі – мұнай өнімдерін қолдану құрылымын өзгерту. Ағымдағы экономикалық міндет өнімдерінің сапасын арттыруға бағытталған үдерістердің оң балансын және техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің нашарлауына қарсы тұру іс-шараларының дамуын табу болып табылады.

Иран мұнай тасымалдау маршруттарын төсеу үшін әлемдік нарықтағы шикізат жөнелту құнын төмендетуге мүмкіндік беретін айтарлықтай геосаяси және стратегиялық тұрғысынан өте тиімді позиция алады. Елде мұнай өңдеуге күші шамамен тәулігіне 200 мың. тонна мұнай. Негізгі МӨЗ болып Абадан (65 тыс. т/т), Исфаган (34 тыс. т/т), Бандар Аббас (30 тыс. т/т) және Тегеран (29 тыс. т/т) табылады.

Иранның мұнай және газ өнеркәсібі мемлекеттің толық бақылауында. Мемлекеттік мұнай компаниясы - Иран ұлттық мұнай компаниясы - мұнай және газ кен орындарын барлау және игерумен (NIOC Иранның ұлттық мұнай компаниясы), шикізат пен мұнай өнімдерін қайта өңдеу және тасымалдаумен айналысатын. (NPC - National Petrochemical Company) мұнай-химия өндірістерінің сұрақтар шешімін Ұлттық мұнай-химия компаниясына сеніп тапсырылған. Әлемдік мұнай өндіру көлемі бойынша бесінші орында Мексика болып табылады, өндірістік қуаты 3,8 млн. баралл тәулігіне. Мексика Венесуэланы қуып жетті, және шын мәнісінде Латын Америкасында жетекші орынға ие болды. Елімізде өндірілген мұнайдың жартысына жуығы бірінші кезекте АҚШ-қа, экспортталады. Жартысынан астамы мұнай Кампече шығанағында өндіріледі. Мұнай өнеркәсібінің маңызды жетістіг мұнай өнеркәсіптің мұнай өңдеу және мұнай-химия өндірістерін қарқынды дамуы болды, олар бүгін Мексика Өңдеуші өнеркәсібінің негізгі салалары болып табылады. Негізгі МӨЗ Мексика шығанағы жағалауында орналасқан. Соңғы жылдары, ескі орталықтарымен бірге - Рейноса, Сьюдад-Мадеро, Поса-Рика, Минатитлан,- жаңа енгізілді - Монтеррей, Салина-Крус, Тула, Кадерейта.

Алтыншы орында Қытай болып табылады, өндіру көлемі 3,8 млн. баралл тәулігіне елінде мұнай.

Канада тәулігіне баррель 3.1млн. барелл өндіреді және әлемде 7 орында болады. Норвегия: елдегі мұнай өндіру 3,0 млн. барелл тәулігіне құрайды. Олардың ішінде, шамамен 3 млн. б/т экспортталады. Норвегия Мұнайының көп бөлігі Солтүстік теңіз кенінен өндіріледі. Норвегияның ірі мұнай кен орындары Статфьорд, Озеберг, Галфакс и Экофиск болып табылады.
Ұсынылған әдебиеттер тізімі

1 Негізгі әдебиет

1. Омарәлиев Т.Мұнай мен газды өңдеудің химиясы және технологиясы: - Астана: Фолиант. – 2011. I бөлім: Құрылымды өзгертпей өңдеу процестері. -504 б.

2. Омарәлиев Т.Мұнай мен газды өңдеудің химиясы және технологиясы: - Астана: Фолиант. – 2011. II бөлім: Құрылымды өзгертіп өңдеу процестері. -344 б.

3. Бишімбаева Г.Қ. Мұнай және газ химиясы мен технологиясы. – Алматы: Бастау, 2007.-242 с

4. Серіков Т.П., Ахметов С.А. Мұнай мен газды терең өңдеу технологиясы: оқұлық: 3-томдық – Атырау мұнайй және газ институты. – 2005

5. Надиров Н.К. Высоковызкие нефти и природные битумы. Т. 1-5. – Алматы.: Гылым, 2001.

6. Туманян Б.П. Практические работы по технологии нефти. – М.: «Техника» ТУМА ГРУПП, 2006. – 106с.

7. Умергалин Т.Г. Методы расчетов основного оборудования нефтепереработки и нефтехимии. – Уфа.: Нефтегазовое дело. 2007-236 .

8. Дауренбек Н.М., Еркебаева Г.Ш., Калдыгозов Е.К. Мұнай мен газ технологиясы және мұнай химиясы бойынша мысалдар мен есептер Оқу құралы Шымкент: М. Әуезов атындағы ӨҚМУ, 2009. – 142б.

9. Капустин В.М. Технология переработки нефти. – М.: КолосС. – 2008.-334с.

10. Савельянов В.П. Общая химическая технология полимер. М.: Академкнига, 2007 – 336с.

11. Крыжановский В.К., Кербер М.М., Бурлов В.В., Паниматченко Н.Д.: Производство изделий из полимерных материалов. Санкт-Петербург.: Профессия.2004.-460с.

12. Тасанбаева Н.Е., Абдулхаликова И.Р., Сақыбаева С.А., Бимбетова Г.Ж. «Органикалық заттардың химиялық технологиясы» пәнінен лабораториялық жұмыстардды ұйымдастыру мен өткізуге арналған әдістемелік нұсқаулар.-Шымкент.: М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2010 ж.-88б.

7.1.13 Тасанбаева Н.Е., Абдулхаликова И.Р., Сақыбаева С.А., Бимбетова Г.Ж. «Органикалық заттардың химиялық технологиясы» пәнінен студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқау ( 050721-«Органикалық заттардың химиялық технологиясы» мамандығы үшін) - Шымкент.: М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2010 ж.-56б.

2 Қосымша әдебиет

1. Рудин М.Г., Драбкин А.Е. Краткий справочник нефтепереработчика.-Л.: Химия, 1980. -327с.

2. Вержичинская С.В. , Дигуров Н.Г., Синицие С.А. Химия и технология нефти и газа. М.: ФОРУМ-ИНФРА-М, 2009.-400с.

3. Ахметов С.А. Технология глубокой переработки нефти и газа.- Уфа.: Гилем, 2002. -672с.

4. Рябов В.Д. Химия нефти и газа. – М.: ТГУ НиГ им. И.М. Губкина, 2004. -288с.

5. Сериков Т.П. Перспективные технологии переработки нефтей Казахстана. – Алматы.: Гылым, 2001. -276с.
Көмірсутекті шикізаттарды өңдеу технологиясы.
1 бөлім. Көмірсутекті шикізаттарды алғашқы өңдеу технологиясы
1.1 Мұнайды өңдеудің негізгі бағыттары және ғылыми негіздері

Основные направления и научные основы переработки нефти
ЛК №2. Кіріспе. Өтын өндірісінің даму тарихы. ҚР және шет елдерде мұнай мен газды өндіретін және өңдейтін негізгі аймақтар
Дәріс жоспары

1. Өтын өндірісінің даму тарихы

2. ҚР және шет елдерде мұнай мен газды өндіретін және өңдейтін аймақтар
Өтын өндірісі

Өтын-энергетикалық кешені (ӨЭК) — бұл өндірістік процестерді жиынтығын, отын өндіру үшін материалдық құрылғыларды және энергетикалық ресурстарды қамтитын, алғашқы және энергия тасымалдаушылардың ауыстырылған түрлері ретінде олардың тасымалдау, тарату және тұтыну күрделі жүйесі болып табылады.

Ол мыналарды қамтиды::

- мұнай өнеркәсібі;

- көмір өнеркәсібі;

- газ өнеркәсібі;

- торфя өнеркәсібі;

- электроэнергетика.

Өтын өндірісі ішкі және сыртқы саясатының құралы, экономиканы дамыту үшін негіз болып табылады. Отын өнеркәсібі елдің бүкіл өнеркәсібімен байланысты. Оның дамуына барлық өндіріс өнімдерінен негізгі құралдардың 30% және өнеркәсіптік өндіріс 30 % құрайды , қаражат 20% астам тұтынады.

1. Мұнай өнеркәсібі — табиғи минералды - мұнай және олармен байланысты мұнай өнімдерін барлау, өндіру, өңдеу, тасымалдау, сақтау және маркетинг қамтитын экономиканың саласы. Өндірістің аралас салаларына геофизика, бұрғылау, мұнайгаз құрал-жабдықтарын өндіру жатады. Мұнай өнеркәсібінің негізін тігінен - нтеграцияланған мұнай компаниялары құрайды.

Мұнай өндіру — барлау, бұрғылау және жөндеуды, сонымен бірге су, күкірт, балауыз және басқа да көптеген мұнай тазалауды қамтитын күрделі өндірістік процесс. Мұнай өндіру, мұнай және газ басқару болды (МГББ) — компания (немесе кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесі ) коммерциялық есепке алу бірлігіне «шикі» мұнай және газ өндіру және айдаумен айналысады. МГББ инфрақұрылымында, әдетте, БСС (бустерлік сорғы станциялары) , КСС ( кластер сорғы станциялары ), АСІКҚМҚ ( алдын-ала су (УПСВ (установка предварительного сброса воды), ішкі кәсіптік құбырлардың мұнай құбырлары кіреді.

Мұнай өңдеу (мұнайөңдеу) мақсаты, мұнай өнімдерін өндіру, ең алдымен, түрлі отындар (автомобиль, әуе, қазандық және т.б.) және ал одан әрі химиялық өңдеу үшін шикізат, болып табылады. Бензин, керосин, дизель майы химиялық құрамына байланысты түрлі жіктеледі. МӨЗ (НПЗ) өндірісінің қорытынды кезеңі болып қажетті құрамын дайын өнімге арналған алынған құрамдас араластыру табылады.

Мұнай өңдеу негізгі өнімдері

Нефтехимикаты (Пластмассы) Асфальт Дизельное топливо Мазут Бензин

Керосин Сжиженный нефтяной газ (СНГ) Нефтяные масла Смазочные материалы Парафин Дёготь

2. Көмір өнеркәсібі өндіру (байыту) және қайта өңдеу (брикеттеу), көмір мен лигнит қамтиды. Көмір өндіру әдісі, оның тереңдігіне байланысты. Егер көмір қабатының тереңдігі 100 метрден аспайтын болса, өңдеу ашық әдісімен жүргізіледі. Сирек емес, бірақ мұндай жағдайлар кездеседі, одан әрі тереңдету әрі қарай көмір кеніші көмірді жерасты әдістермен өндіру арқылы жүргізу тиімді болады. Ресейде 2005 жылы еліміздің энергетикалық балансында көмір үлесі шамамен 18 пайызы (ғаламдық орташа 39%) болды, - электр энергиясын өндіру сәл астам 20 пайыздан астам. 2005 жылы ЕЭС отын балансында көмір үлесі -71%, және газ 26% болды .

Үлкен тереңдіктен көмірді шығарып алу үшін шахталарды пайдаланады. көмір шығатын ең терең шахтаның тереңдікігі 1200-ге жуық метр.

Көмірі бар жерқыртысында құрамында көмірмен бірге қолдануға маңыздылығы бар көптеген георесурстардың түрлері болады. Оларға сыйятындай жыныстар, мысалы құрылыс саласы үшін шикізат, жер асты сулары, көмір қабаттарынан метан, сирек металдар мен олардың қосылыстарын қоса алғанда жатады. Мысалы ретінде алғанда, германиймен байытылған бірқатар көмірлер.

3. Табиғи газ - органикалық заттардың анаэробты ыдырау кезінде Жер қойнауында қалыптасқан газдардың қоспасы, газ шөгінді жыныстардың тобына жатады.

Табиғи газ пайдалы қазбаларға жатады. Орнында табиғи газ (жер ұңғылап ішек жағдайда) газ тәріздес күйде болып табылады — жеке кластерлерді (газ депозиттер) немесе мұнайгаз кен орындарында газ қақпағы ретінде, немесе су және мұнай құрамында ерітілген күйінде. Қалыпты жағдайда (101.325 кПа және 0 °C) табиғи газ тек газ тәріздес күйде болады. Сондай-ақ, табиғи газ табиғи газгидрат түрінде кристалды күйде болуы мүмкін.

Табиғи газдың негізгі бөлігі метан ( CH₄) болып табылады —70тен 98 % -ға дейін. Табиғи газ құрамы, сондай-ақ ауыр көмірсутектер болуы мүмкін - метан гомологтары:

сонымен бірге басқа көмірсутек емес заттар:

Таза табиғи газ түссіз және иіссіз болып табылады. Газ шығуын анықтау жеңілдету үшін, оған аз мөлшерде одоранттар — (шірік қырыққабат, шірік шөп, шірік жұмыртқа) күрт жағымсыз иісі бар заттар қосады .

4. Шымтезек (торф) өнеркәсібі – өндірістері торф салымдарын игеретін, өндіретін және торфты қайта өңдейтін отын өнеркәсібінің саласы. Қазіргі уақытта Ресейде өндірілетін шымтезектің негізгі бөлігі ауыл шаруашылығы мақсаттары үшін пайдаланылатын (тыңайтқыш ретінде), белгілі бір химиялық зауыттар үшін шикізат ретінде және кейбір электр стансаларында отын ретінде.

Барлық шымтезек депозиттері жер бетінде орналасқандықтан, торфты ашық тәсілдермен өңдейді. Торфты алу үшін екі негізгі схемалары болады: жер бетіндегі салыстырмалы түрде жұқа қабаттарынан және торф қабатының бүкіл тереңдігінде терең шұңқырлардан.

Бірінші схема бойынша торфты беткі қабатты кесіп алу арқылы алады, екіншісі бойынша — экскаватор (немесе кесек) тәсілімен.

Шымтезек өндіру әдісі бойынша бөлінеді :

1 фрезоторф (он же кесіп алынған; фрезерлы);

2 гидроторф;

3 гидроскреперный;

4 багерный;

5 кесекті.

Фрезоторф

Фрезоторф (шымтезекті фрезерлы әдісі бойынша өндіру) — ең көп таралған, сонымен қатар ауа райы жағдайлары өзгерістерге барынша сезімтал торф өндіру әдісі.

Фрезерлік алу тәсілі барысында шымтезекті 2 см тереңдікке дейін арнайы қондырғы орнатылған трактор көмегімен қопсытылады. Мұндай жабдық фрезер барабаны немесе кескіш диірмен болып табылады. Өз осі айналасында айналып және торф салымдарына тереңдетіліп фрезілер (пішақтары) қалыңдығы жұқа қабатты кесіп алып оны үгіндіге айналдырады. Осылайынша қопсытылған шымтезек күн астында кебеді. Сондай-ақ, тракторға орнатылған араластырғыш арқылы шымтезек кептіру барысында 1-3 ​​рет төңкеріледі. Ұнтақталған шымтезек қажетті ылғалдылыққа жеткеннен кейін, ол тап сол жерде орамдарға жиналады. Фрезерлеу, араластыру және ораумдарға жинау «жинау циклы» деп аталады. Орамдарға жинаудан кейін дереу батпақтар бетін фрезерлеу (кесу) жаңа процесін басталады. Орамдарға жиналған шымтезек ылғалды нашар сіңіреді, сондықтан құрғақ қалады. Шымтезекты жинау 4-6 циклінен кейін торфты орамалдары бар ленталық конвейер көмегімен тіркемелерге жүктеп кейін сақтау үшін арнайы ауданға жеткізеді. Фрезерлі шымтезек тек құрғақ күні кептіруге мүмкін болады, сондықтан салыстырмалы түрде қысқа мерзім ішінде өндіру уақыты жазда ғана мүмкін. Фрезерлі шымтезек түрлі өлшемдегі ұсақ бөлшектердің шәшылған қоспасы болып табылады.

Фрезерлік процесі кесекті отынды шымтезек өндіру үшін пайдаланылады. Бұл жағдайда, бірінші торф салымдары қопсытылады (тереңдігі 500 мм дейін) және қайтадан жасалынады, содан кейін қажетті мөлшері бар кесектерге қалыптастырлады (формируется)

Кесекті торф алу үшін машина

Гидроторф - шымтезек даму гидравликалық әдісі, 1914 жылы Р. Э. Классон мен В.Кирпичников инженерлер арқылы ойлап тапқан, ХХ ғасырдың 20-шы және 30-шы жылдарында кеңінен дамыған және сол уақытта осындай ірі шымтезекті өнеркәсіптік компанияларды құруға қосқан болатын.

Экскаваторлы немесе кесекті өндіру әдісі — экскаватор әдісі арқылы торф отынын салмағы үлкен 500-1000 г кесектер түрінде алады.

Экскаваторлы өндіру әдісін «кесекті» деп те атайды, кесекті торф дайындау процессі фрезерлы әдісінен айырмашылығы аз, бірақ ауа райы жағдайына әсері өте аз. Кесекті шымтезек гидравликалық цилиндрі бар диск тіркемесі арқылы өндіріледі. Диск шамамен 50 см тереңдіктен шымтезекті бетіне көтереді. Ол қысыммен цилиндрде сығылады, содан кейін тікбұрышты саптама және толқындар тәрізді кен бетіне орналастырылу арқылы тыс шығарылады. Нәтижесінде «толқын тәрізді» деп аталатын кесекті торф алынады. бірнеше сағат Күнге кептірілген қалыптастырылған кесекті шымтезек ылғалды өзіне сіңірмейді дерлік. Сондай-ақ, жеткілікті кептірілген кесекті торф (фрезерлік сияқты), ол кептіру үшін онда орамдарға жиналады. Осыдан кейін, бетіне шымтезектің басқа бөлігі көтереді. Осылайша шымтезек 1-3 қабаттарын орамдап, содан кейін қадалар ішіне (в бурты) енгізу үшін жинайды және тасымалдайды

Кесілген.

Шымтезекті кесілген өндіру әдісі — торфты кірпіштерді кесу қолмен немесе механикалық (машина құю) ескі қолөнер торф өндіру тәсілі. Шағын және таяз торфы бар жерлерде қолданылады. Толықтай дерлік торф өндіру механикаландырылған әдістермен ауыстырылады.

Машина қалыптасырған торф кірпіштерінің өлшемдері: 300х100х90, 300х130х110, 350х130х130 мм.
5. Электроэнергетика — электр энергиясын өндіру, беру және тарату ішіне кіретін энергетикалық саласы. Ең маңызды энергетикалық саласы болып табылады, ойткені электрлік энергия энергияның басқа түрлерінен айырмашылығы былай ұғындырылады, салыстырмалы түрде ұзақ қашықтыққа беру жеңілдігі, тұтынушыларға тарату, сондай-ақ басқа энергетика (механикалық, жылулық, химиялық, жарық және т.б.) түрлеріне ауыстыру. Электрлік энергияның ерекшелігі дерлік оның өндіруі мен тұтынуы бір мезгілде болады, ойткені электр тоғы желілер арқылы электр жарық жылдамдығына жақын жылдамдықпен таратылады.

Электр энергиясын тудыру — электр станциялары деп аталатын өнеркәсіптік объектілерде электр энергиясын энергияның түрлі нысандарына түрлендіру процесі. Қазіргі уақытта, энергия тудырудың келесі түрлері бар:

1 Конденсациялық (КЭС, сонымен бірге ескі атауы ГРЭС);

2 Жылуфикациялық (жылуэнергетикасы, ЖЭО). Жылуфикация деп бір станцияда комбинирленіп алынатын электр және жылу энергиясын айтады.

КЭС пен ЖЭО –ың технологиялық процестері ұқсас. Екі жағдайда да отын жанатын қазандығы бар және бөлініп жатқан жылу арқылы қысым астындағы бу қыздырылады. Әрі қарай қыздырылған бу бу турбинасына беріледі, онда жылулық энергия айналдыру энергиясына түрлендіріледі. Турбиналық біліктер электр генераторының роторын айналдырады — сойтіп айналу энергиясы желіге берілетін электр энергиясына айналады.
ЖЭО мен КЭС принципті айырмашылығы қазандықта қыздырылған ыстық бу бөлігі жылыту қажеттіліктеріне барады.

ІІ Ядролық энергетика. Оған атомды электростанция (АЭС) жатады. Іс жүзінде, ядролық энергетиканы жиі жылу электрлік энергетикасының түрі деп санайды, өйткені жалпы алғанда элкетрлік энергияны алу принципі АЭС –те тура ТЭС –тегі дей сияқты бірдей. Тек осы жағдайда ғана жылу энергия отын жағу энергия себебінен емес ядролық реакторларда атомдық ядролар бөліну себебінен шығарылады. Әрі қарай электр энергиясын өндіру схемасы принципты түрде ЖЭО –дан айырмашылығы жоқ: реакторда бу қыздырылады, бу турбинасына келіп түседі және солай жалғастырылады. Кейбір эксперименттер осы бағытта жүргізілді, бірақ конструктивті ерекшеліктері арқасында АЭС эзірге комбинацияланып шығаруында пайдалану тиімді емес.