ПОӘК 042-14. 05. 01. 20. 61/03-2012 №1 басылым орнына №2 басылым

1. 
   Психологиялық диагностиканың зерттеу пәні.
   
2. 
   Психодиагностиканың басқа ғылым салаларымен және практикамен байланысы.
   
3. 
   Психодиагностиканың негізгі қолдану саласы.
   
4. 
   Мектепте психодиагностика қандай мақсатта қолданылады?
   
5. 
   Кәсіби таңдау мен кәсіби кеңес беруде психодиагностиканың қолдану ерекшеліктері.
   
6. 
   Медициналық-психологиялық кеңес беру мен психодиагностикалық зерттеудің айырмашылықтары.
   
7. 
   Сұраныс алған психодиагносттың негізгі қадамдарын атаңыз?
   

Анастази А. Психологическое тестирование. –М., 2008. Кн.1.-С. 5-19.

Бурлачук Л.Ф. Морозов С.М. Словарь-справочник по психологической диагностике. –Киев, 2009. –С.44-45, 112-115.

Вопросы практической психодиагностики и психологического консультирования в вузе/ Психодиагностика ред. Н.Н. Обозова. –Л., .

Гуревич К.М. Что такое психологическая диагностика. –М., 2005.

Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М., 2008.- С.104-117.

Кабанов М.М., Личко А.Е., Смирнов В.М. Методы психологической диагностики и коррекции в клинике. –Л., 2005.-С. 22-25.

Кулагин Б.В. Основы профессиональной психодиагностики. –М., 2004.

Общая психодиагностика / Под ред. А.А. Бодалева, В.В. Столина. –М., 2007. –С. 3-15.

Основы психодиагностики / Под ред. А.Г. Шмелева. –Ростов-н/Д, 2006. –С.3-66.

Психологическая диагностика / Под ред. К.М. Гуревича. –Бийск, 2008. – С. 3-41.

Психологическая диагностика / Под ред. К.М. Гуревича, Е.М. Борисовой.- М., 2007. –С. 3-16.

Психологическая диагностика детей и подростков / Под ред. К.М. Гуревича. –М., 2005. –С. 5-32.

Россолимо Г.И. Психологические профили. –М.; СПб., 2008.

Рубинштейн С.Л. Экспериментальные методики патопсихологии.- М., 2007.
Тақырып 2. Негізгі психодиагностика әдістерінің классификациясы мен сипаттамасы.

Аз және қатаң формадағы психодиагностика. Аз формалы диагностиканың негізгі әдістеріне сипаттама: бақылау, әңгіме, контент-анализ. Бақылауды өткізудің басты ережелері; бағалау шкалалары; Д. Стот картасы. Диагностикалық интервью құрудың ережелері мен негізгі түрлері. Балалармен жұмыстағы әңгімелесудің ерекшеліктері. Тесттер, олардың сипаттамасы, классификациялау критериилері. Сұрақшалар мен анкеталар, олардың ерекшеліктері, түрлері; оларды жасаудағы және өңдеудегі қиыншылықтар. Қайталау сұрақтары мен бақылау шкалалары сұрақшалар нәтижелерінің сенімділігін бағалаудың тәсілі ретінде. Проективті техникалар, проективті әдістер түрлері, олардың сипаттамалары. Психодиагностикалық әдістердің әр түрінің практикада қолданылуының қиындықтары мен мүмкіндіктері.

1. 
   Психодиагностикалық әдістерді аз формалы және қатаң формалы деп бөлудің критерилері.
   
2. 
   Психодиагностикалық әдіс ретінде бақылаудың жағымды, жағымсыз жақтары.
   
3. 
   Бағалау шкаласы деген не?
   
4. 
   Әңгімелесуді өткізудің негізгі қиындықтары.
   
5. 
   Диагностикалық интервью өткізудің ережелерін кткңыз?
   
6. 
   Тесттер, сұрақшалар және проективті әдістерді өзара салыстырыңыз, олардың әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктерін атаңыз?
   
7. 
   Проективті әдістемелерді қолданудағы мүмкін болатын қателерді атаңыз. Олардың алдын-алуға бола ма?
   

Анастази А. Психологическое тестирование. –М., 2008. Кн.1.-С. 5-19.

Бурлачук Л.Ф. Морозов С.М. Словарь-справочник по психологической диагностике. –Киев, 2009. –С.44-45, 112-115.

Гуревич К.М. Что такое психологическая диагностика. –М., 2005.

Основы психодиагностики / Под ред. А.Г. Шмелева. –Ростов-н/Д, 2006. –С.3-66.

Психологическая диагностика / Под ред. К.М. Гуревича. –Бийск, 2008. – С. 3-41.

Психологическая диагностика / Под ред. К.М. Гуревича, Е.М. Борисовой.- М., 2007. –С. 3-16.

Психологическая хрестоматия / Под ред. К.Н. Корнилова. –М.; Л., 2007. –С. 132-153.

Психодиагностикалық әдістердің психологиялық әдістерден айырмашылығы. Тесттік өлшеу әдістерінің негізгі ерекшеліктері және оларды қалыптастыруда қойылатын талаптар. Психодиагностикалық зерттеу процедурасына қойылатын талаптар. Жас ерекшелік нормасы, статистикалық норма, орындау критерилері, әлеуметтік-психологиялық норматив. Психодиагностикалық әдістердің сенімділігі: оның түрлері, құрастыру тәсілдері. Жарамдылық: оның түрлері, құрастыру тәсілдері. Әдістеменің жарамдылығын анықтауға арналған сыртқы критерилерді таңдау мәселесі. Корреляциялық әдіс жарамдылық пен сенімділікті анықтауға арналған тәсіл ретінде.

1. 
   Психодиагностикалық әдістемелерге қойылатын негізгі талаптарды атаңыз. Бұл талаптарды қоюдың себебі неде?
   
2. 
   Әдістемелерді стандарттау деген не?
   
3. 
   Стандарттаудың қандай ережелері бар?
   
4. 
   Статистикалық норманы анықтаудың шарттары мен мазмұнын ашыңыз?
   
5. 
   Статистикалық норма және әлеуметтік-психологиялық норматив: ұқсастықтары мен айырмашылықтары.
   
6. 
   «Әдістеменің сенімділігі» ұғымын ашыңыз. Сенімділіктің негізгі түрлері қандай, олар қалай құрылады?
   
7. 
   Жарамдылық деген не? Негізгі түрлері, құру тәсілдері.
   
8. 
   Тәуелсіз сыртқы криьерий деген не? Олардың негізгі түрлерін және оған қойылатын талаптарды атаңыз?
   

Акимова М.К., Козлова В.Т. Статистическая норма или социально-психологический норматив? // Психологический журнал, 2006. -№2.

Анастази А. Психологическое тестирование. –М., 2008. Кн.1.-С. 5-19.

Бурлачук Л.Ф. Морозов С.М. Словарь-справочник по психологической диагностике. –Киев, 2009. –С.44-45, 112-115.

Гуревич К.М. Проблемы дифференциальной психологии. –М.; Воронеж, 2008. –С. 256-271, 343-366.

Психологическая диагностика / Под ред. К.М. Гуревича. –Бийск, 2008. – С. 3-41.

Психологическая диагностика / Под ред. К.М. Гуревича, Е.М. Борисовой.- М., 2007. –С. 3-16.

Психологическая диагностика: проблемы и исследования / Под ред. К.М. Гуревича. –М., 2008. –С. 24-35.

Проективті әдістердің пайда болу тарихы. Проективті әдістердің жалпы сипаттамасы және олардың психодиагностиканың басқа әдістерінен айырмашылығы. Проективті әдістер қлассификациясы. Бұл әдістердің сенімділігі мен жарамдылығы мәселесі. Классикалық проективті әдістемелермен таныстыру; ТАТ, Г.Роршахтың «Сия дақтары» әдістемесі, С. Розенцвейгтің «суретті фрустрация» әдістемесі, М. Люшердің түстерді анықтау тесті. Проективті техникалар көмегімен алынған нәтижелерді өңдеу ерекшеліктері. Проективті әдістемелерді қолданатын мамандарға қойылатын талаптар.

1. 
   Проективтік әдістерді қолданудың мақсаты неде?
   
2. 
   Проективті техникалардың негізгі түрлерін атаңыз.
   
3. 
   Проективті әдістердің артықшылығы мен кемшіліктерін атаңыз?
   
4. 
   Проективті техникаларды қолданатын маманға қойылатын талаптар.
   
5. 
   ТАТ және САТ-тың жалпы сипаттамасы, қолдану аумағы, қорытындыларын талдау тәсілдері.
   
6. 
   С. Розенцвейг әдістемесінің теориялық негізі.
   
7. 
   Г. Роршах әдістемесін қолдану мақсаты және жауаптарды интерпретациялаудың негізгі бағыттары.
   

Анастази А. Психологическое тестирование. –М., 2008. Кн.2.-С.182-210.

Белый Б.И. Тест Роршаха. Практика и теория.-СПб., 2008.

Бурлачук Л.Ф. Руководство САТ.-Киев, 2005.

Данилова Е.Е. Детский тест «рисуночной фрустрации» С. Розенцвейга.- М., 2008.

Джос В.В. Практическое руководство по тесту Люшера. –Киев, 2007.

Общая психодиагностика / Под ред. А.А. Бодалева, В.В. Столина. –М., 2007. –С. 34-46, 179-228.

Основы психодиагностики / Под ред. А.Г. Шмелева. –Ростов-н/Д, 2006. –С.171-180.

Соколова Е.Т. Проективные методы исследования личности. –М., 2007.

Тақырып 12. Психодиагностика дамуындағы жаңа тенденциялар.

Психодиагностикалық зерттеулерді гуманизациялау. Критерилі-бағдарланған диагностика. Әлеуметтік-психологиялық норма позициясы тұрғысынан әсер ету. Мазмұнды диагностиканың дамуы (ойлау түрлерінің диагностикасы: математикалық, гуманитарлық, ғылыми-жаратылыстанушылық, техникалық). Психодиагностикалық әдістерді өңдеуде коррекциялық принципті қолдану.

1. 
   Психодиагностикадағы негізгі жаңа бағыттарды атаңыз?
   
2. 
   Психодиагностикалық әдістерге неліктен коррекйиялық талаптар қойылады?
   
3. 
   Статистикалық бағдарланған тесттердің критерилі-бағдарланған тесттерден айырмашылығы неде?
   
4. 
   Әлеуметтік-психологиялық норматив тесттердің критерилі-бағдарланған тесттерден айырмашылығы неде?
   
5. 
   Мазмұнды психодиагностиканың дәстүрліден артықшылығы. Мазмұнды психодиагностиканы қолданудың болашағы қандай?
   

Акимова М.К., Гуревич К.М., Зархин В.Г. Диагностика индивидуально-психологических различий в обучении // Вопросы психологии, 2004. №6.-С. 71-78.

Анастази А. Психологическое тестирование. –М., 2008. Кн.2.

Берулова Г.А. Развитие теоретического мышления подростков.- Бийск, 2007.

Гуревич К.М., Акимова М.К., Козлова В.Т. Статистическая норма или социально-психологический норматив? // Психологический журнал, 2006. -№2.

Гуревич К.М., Горбачева Е.И. Умственное развитие школьников: критерии и нормативы.- М., 2007.

Психологическая диагностика / Под ред. К.М. Гуревича, Е.М. Борисовой.- М., 2007. –С.213-222.
Тақырып 13. Психодиагностиканың этикалық аспектілері.

Психодиагност жұмысының этикалық нормалары, зерттеуді өткізу ережелері. Клиенттің жеке бас сырларын сақтау және конфиденциалдылығы. Зерттеу нәтижелерін жеткізу ережелері. Психодиагностикалық жұмыстың барлық стадияларында зерттелушілерге гуманистік бағытта қарым-қатынас жасауды дамыту. Психодиагностикалық әдістерді қолдану ерекшеліктері.

1. 
   Диагностикалық әдістер қалай алынады?
   
2. 
   Әдістемелерді таратуға шектеулер қою талабы не үшін қажет?
   
3. 
   Диагностиканың нәтижелері жайлы ақпаратты алуға клиенттің құқығы және оның конфиденциалдығы.
   
4. 
   Балаларды диагностикалау кезінде қандай мәселелер туындайды?
   
5. 
   Диагностикалық нәтижелерді қолдану ережелері.
   

Анастази А. Психологическое тестирование. –М., 2008. Кн.2.-С. 50-66.

Психологическая диагностика / Под ред. К.М. Гуревича, Е.М. Борисовой.- М., 2007. –С.223-231, 281-292.

Психологическая диагностика детей и подростков / Под ред. К.М. Гуревича. –М., 2005. –С.270-352.

Толстых А.В. Морально-этические проблемы психологической практики. –М., 2008.

Шванцара Й. И др. Диагностика психического развития. – Прага, 2008.

№8 дәріс Практикалық коррекцияның әдістері

Талқылауға арналған сұрақтар

1.Ойын терапиясы туралы түсінік.

2. Арттерапия туралы түсінік.

Қазіргі әлеуметтік жағдай жеткіншек ұрпақ тәрбиесіне қатысты мәселелерді ағарту саласында бірінші орынға шығарады. Әсіресе, баланың әлеуметтік бейімделуі, ересектермен, өз қатарластарымен қарым – қатынасты тиімді жасауы педагогикалық, психологиялық теория мен практика үшін аса мәнді. Осы тұрғыда қорда материалдардың аздығы аңғарылмайтын сияқты – да. Балалардың жас ерекшеліктеріне қатысты психикалық дамуы, осыған қатысты оқыту – тәрбиелеу жолдары, мінез – құлық, жүріс – тұрыс қалыпты болмағанда жүргізілетін коррекциялық жұмыстар, зерттеу әдіс – тәсілдерін негіздеген құнды еңбектер баршылық. Осы контексте балалардың ойын әрекеті біршама зерттелінген.

Ойын – баланың жеке басын дамытуда қоғамдық мәні бар іс - әрекеттің мақсат – бағдарлы, қажеттілікті қанағаттандыруға негізделген белсенділік формасы деп бір жағынан, екіншіден – баланың танымдық, шығармашылық, жеке бас қасиеттерін, ақыл – ой сапаларын жетілдіретін тәрбие және оқыту құралы ретінде түсіндіріледі (Рубинштейн С.Л., Выготский Л.С., Эльконин Д.Б., Шмаков С. және т.б.). [43]

Ойынды психикалық дамудың әр жағдайларында коррекциялық бағытта қолдану мәселелерінің теориялық және әдістемелік негіздері Фрейд А., Роджерс К., Леви Д., Тафт Д. Және т.б. еңбектерінде ғылыми позицияларға байланысты әрқилы сипатталынады. Ойын әрекеттерін оқыту үрдісінде қолданудың тиімділігі, әлеуметтік – психологиялық тренинг жүйесіндегі басты компонент ретінде қарастырудың әдістемелері психологиялық, педагогикалық әдебиетте жеткілікті (Вербиций А.А., Пахомов Ю.В., Бедерханов В.И. және т.б.). Ойын – халық мәдениетінің құндылығы ретінде де аз зерттелінген жоқ (Измайлов А.Э., Мұқанбаев А. және т.б.). Егер адам өмірінде қарым – қатынас жасау ең алғашқы қажеттіліктердің бірі екендігі дәлелденсе (Божович Л.И., Запорожец А.В., Лисина М.И., Люблинская А.А., Шерьязданова Х.Т. және басқалары). Онда қарым – қатынас дара түрде қарастырылып, оны жетілдіру әдіс – тәсілдерін құрастыру мүмкін емес. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың ойын әрекетін жағдайға талдау жасауды қарым – қатынаспен тығыз байланыста қарастыру қажет екендігі белгілі. Артемова Л.В., Кушина В.Ф., Иванова Р.А., Теплицкая И.Б., Щербакова Е.И. зерттеулерінде ойын әрекетіне қатысты дағды мен икемділікті жетілдіруді өз қатарластарымен және ересектермен қарым – қатынасты тиімді жасаудың алғы шарты деп қарастырылды.

Балаларға ойын арқылы әсер ету жақын аралықта ғана дами бастады. Ең алғаш оны Анна Фрейд ІІ – ші дүние жүзінің соғыс кезінде Лондонды бомбылаған кезде бастарынан өткерген балалармен жұмыс істеуде қолданған. Егер бала өзінің қайғы мұңын ойында көрсете алса, онда ол қорқыныштан арылады және оның басынан кешкені психологиялық жарақатқа айналмайды. Ойын арқылы әсер етудің дамуындағы екінші ірі бағыт 30 – шы жылдары Дэвид Левидің жұмысының шығуына байланысты пайда болды. Д.Левидің жұмысында алдын – ала құрылған ойындар мен әсер етудегі қандай да бір психологиялық жарақат жағдайды басынан өткізген балалармен жұмыс істеу кезіндегі әсер ету жайлы ойлар дамыды. Леви ойын балаларға әсер ету мүмкіндігін береді деп сендіруге ықпал жасады.

Джессн Тафт пен Фредерика Адленнің көңіл қою ойыны деп аталатын зерттеулерінің шығуымен байланысты ойынмен әсер етудің үшінші маңызды бағыты болып табылады. [29]

Ойын әсерінің төртінші ірі бағыты болып Вирджинии Экслайн жұмысы табылады. Ол ойынның принципін жақсы қолданады (мысалы индивидтің өсуге талпынуы, индивидтің өзінің дамуын басқара алу қабілеті).

Ойынның бала өмірінде орын алатыны ертеден дәлелденген. Тіпті ХVIII ғ. Руссо былай деп жазған: “Баланы жақсы тану және түсіну үшін оны ойын кезінде бақылау керек”.

Зигмунд Фрейд балалармен өте аз жұмыс жасаса да, бала ойынының мәнін айқын түсінді. Ол былай деп жазды: “Біз бала бойынан елестің алғашқы белгілерін іздеуіміз керек. Баланың ең сүйікті және тартымды іс - әрекеті – ойын. Ойын үстінде бала жазушыға ұйқас келеді: ол өзінің жеке әлемін жасайды немесе әлемді өзіне қалай ұнаса, солай етіп құрады. Ол өз әлемін шын етіп қабылдамайды десек, қателескен болар едік. Керісінше, ол ойынға шшын беріледі және барлық эмоциясын салады”.

Фрэнктің тұжырымы бойынша, бала үшін ойын ешкім үйрете алмайтын нәсеге үйрету әдісі болып табылады. Бұл шын өмірдегі, кеңістік пен уақыттағы, заттардағы, жануар құрылымындағы және адамдардағы зерттеу және ориентациялау әдісі. Ойын процесіне араласа отырып балалар біздің символикалық әлемде өмір сүруге үйренеді. [48]

Уолтман былай деп жазады: “Баланың өзінен туындайтын іс - әрекеті өз тәжірибесін және соған байланысты сезімін құруға мүмкіндік береді. Ойын сонымен бірге балаға өзіне жағымсыз жағдайларға жауап қайтаруға мүмкіндік береді. Кішкентай балаға семантикалық жылдамдық жетіспейді, онда түсіну қабілеті енді ғана қалыптасып келеді”.

Ойын әсерлері баланың қажеттіліктерін физиологиялық белсенділікке қанағаттандырылады, ойын үстінде бала энергия жұмсайды, үлкендер өміріндегі міндеттемелерге дайындалады, қиыншылықтарды жеңеді және фрустрациядан арылады.

Ойын – бұл ақпарат алмастыру құралы және баладан оның сөйлеуін талап ету, яғни автоматты түрде қарым – қатынастағы барьерді жылжыту. Жоғарғы қатынас деңгейіне көтерілу үшін сөзді пайдалану қажет. Психолог бала деңгейіне түсіп және онымен қарым – қатынас жасау үшін жауапкершілікті болады. Ойын сезімдерінің берілуімен және кикілжіндердің шешілуі үшін құрал болады. Бала сезімін вербальды жеткізу ылғи да мүмкін емес. Дамудың бұл сатысында бала не сезінгенін айту үшін когнитивті, вербальды құралдары жетіспейді; эмоционалды жағдайда оларды сөзбен жеткізу үшін бала өз ауыртпалықтарында интенсивті бір ойға жинақтала алмайды. Көптеген авторлардың зерттеулері бойынша (мысалы, Пиаже), біз 11 жасқа дейін балалардың абстрактілі ойлауға және талдауға қабілетті емес екенін білеміз.

Сөз символдардын құралады, ал символдар – абстракция. Онда біздің сөзбен айтайын дегеніміздің көбі абстрактілі болып келетіні таң қаларлық жай емес.Баланың әлемі – бұл нақты заттардың әлемі, егер біз баламен байланыс жасағымыз келсе, ең алдымен осыған жақын болуымыз керек. Ойын – бұл баланың нақты өз ойы өз әлеміне қалыптасу тәсілі. Ойын – бұл ерікті, іштей мотивтендірілген іс - әрекет. Бала ойын процесіне қанағаттанушылықты, ризалықты сезінеді оның нәтижесі маңызды да емес.

Ойын адам әрекетінің бір түрі болғандықтан, оның да өзіне тән мотивтері болады. Мазмұндық, рөлдік ойындар баланың зейінін, есін, ойлауын, қиялын қалыптастыруда зор маңыз атқарады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Ойын үстінде бала ересек адамдардың әрекеттерін қайталауға тырысады. Мазмұнды – рөлдік, әсіресе, интеллекттік (ақыл – ой) ойындар белгілі бір ережелерді сақтап ойнауды талап етеді. Осындай ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін арттырумен қатар, ерік, сезім үдерістерін де дамытады. Бала ойынында басшылық ету, рөлдік, мазмұнды ойындарын қадағалау, тәрбиелік маңызы бар ойындар ұйымдастыру – тәрбиешілердің негізгі міндеттерінің бірі. Баланың ойындарында ұжымдық сипат жақсы жетіледі. Мәселен, ойында топ – топ болып ойнау, ойын ережелерін сақтау, жолдастарының алдында жауапкершілігін сезіне бастау, өзін ұстай білу сияқты ұжымдық ойындардың негізгі белгілерін олар жақсы түсінеді. Ұжымдық ойындарда бала жолдастықтың мәні неде екенін түсінеді. Өзінің басындағы мінез – құлықтың кейбір теріс бітістерінен ұялып, одан арылғысы келеді. осындай ойындарда баланың қабілеттері жақсы жетіле бастайды. Мәселен, бір бала өзінің ұйымдастырғыш қабілетін байқатса, екінші бала табынады, жігерлі екендігін аңғартады. Ұжымдық ойындар баланың моральдық – эстетикалық қалыптасуына әсер етеді. Ойын үстіндегі жолдастарының сөздік нұсқауларын ұқпайтын болса, оның құрбылары оны жақтырмайды. Бұл жағдайдағы эмоциялық қолайсыздық тілдің дамуына себепкер болады. Ойын ақыл – ой дамуына да әсер етеді, бала ойын үстінде заттар мен іс - әрекеттерді жалпылауды, сөздің жалпылама мағынасын қолдануды т.б. үйренеді. Ойын жағдайына ену баланың ақыл – ой әрекетінің түрлі формаларының шарты болып табылады. Мәселен, затпен қимылдар жасай отырып, ойлаудан елестете ойлауға бал затқа оның тиісті өз атын бермей қазіргі ойын жағдайына қажетті заттың атын беруден бастап ауысады. Бұл жағдайда, таңдалынған нәрсе, біріншіден, жобаланған зат туралы ойлаудың өзгеше бір сыртқы тірегі және, екіншіден, осы затпен жасалынатын шынайы іс - әрекеттер тірегі ретінде көрінеді. Сонымен ойында ой жүзінде іс - әрекеттер жасау қабілеті дами бастайды. Ойын әсері психикалық іс - әрекеттің басқа формаларын дамыту үшін де үлкен маңызы бар. Мәселен, қиял тек ойын жағдайларында және соның әсерімен ғана дами бастайды.

Ойын әсері арқылы адам баласының белгілі бір буына қоғамдық тәжіриьені меңгереді, өзінің психикалық ерекшеліктерін қалыптастырады. Бала ойынында да қоғамдық, ұжымдық сипат болады.