ПОӘК 042-14-2-06 20. 44/01-2009.№2 баспа 2010 ж
жүктеу/скачать 21,94 Mb.
|
| Дәріс № 15 Элементар бөлшектер.
Дәріс сабағының мазмұны: Лептондар, адрондар. Кварктер. Күшті, электромагниттік, әлсіз, гравитациялық өзара әсерлесулер. Өзара әсерлесуді тасымалдаушылар. Қазіргі физиканың және астрофизиканың негізгі проблемалары туралы түсінік. Дәріс сабағының қысқаша мазмұны: Белгілі көп таралған элементар бөлшектерден (протон, нейтрон, электрон) басқа атомдық процесстерге қатысатын басқа да бөлшектер бар: позитрон, нейтрино және антинейтрино, мезондар т.б.. Позитрон  негізгі сипаттамалары электрон  сияқты элементар бөлшек, бірақ та заряды оң электрон зарядына тең. Позитронды алғаш рет теориялық тұрғыдан электронға антибөлшек (антиэлектрон) ретінде болжаған Дирак болды. Электрон мен позитрон кездескенде олар жоғалып кетеді немесе фотон шығара отырып аннигиляцияланады, және де бұл процесс жартылай өткізгіштердегі электрондар мен кемтіктердің рекомбинациясына ұқсас.
Сондай-ақ, электрон сияқты жарты бүтін спинді барлық бөлшектер үшін антибөлшек болуы керек (антибөлшектерді де негізгі бөлшектер сияқты әріптермен белгілейді, бірақ та әріптің үстінде сызықша немесе толқын белгісін қою керек.). Осыған сәйкес, мысалы: антипротон  және антинейтрон  анықталған.
Паули 1932 жылы радиоактивтік  -ыдырау кезінде энергияның сақталу заңының орындалуын түсіндіруде мынадай тұжырымдама жасады:, бұл ыдырау кезінде тағы да өзімен бірге энергияның біраз бөлігін алып кететін жеңіл бөлшек бөлінеді. Бұл бөлшекті Ферми нейтрино деп атады, себебі ол нейтронға ұқсас электр зарядына ие емес. Кейінірек тағайындалғандай, нейтриноның тыныштық массасы нөлге тең, оның (сол сияқты антинейтриноның да) спині жартыға тең ( ). Затқа өте тез жұтылып кету қасиетіне байланысты нейтрино бірден анықталған жоқ, тек 1956 жылы ғана тәжірибе негізінде тіркелген. Бұл тәжірибелерде тек қана нейтрино емес сондай-ақ антинейтринолар да анықталды. Сонымен қатар, протон мен нейтронның өзара түрленулері нәтижесінде де антинейтрино пайда болады.
Бөлшек ретінде нейтрон бос күйде орнықты емес. Ол   жартылай ыдырау периодымен өздігінен протон мен электронға антинейтрино шығара отырып ыдырайды:
Қайтымды реакция да жүреді, протон антинейтриномен реакцияға түскенде нейтрон мен позитрон пайда болады: 
Сонымен, екі ядролық бөлшектер – протон және нейтрон -өзара бір-біріне айнала алады. Бақылау сұрақтары: Лептондар, адрондар. Кварктер. Күшті, электромагниттік, әлсіз, гравитациялық өзара әсерлесулер. Өзара әсерлесуді тасымалдаушылар. Қазіргі физиканың және астрофизиканың негізгі проблемалары туралы түсінік. Ұсынылатын әдебиеттер: Савельев И.В. Жалпы физика курсы. т. 1,2,3, Алматы, Мектеп, 1977 Трофимова Т.И. Курс физики, М.,Высшая школа, 1985ж. Зисман Г.А. Тодес О.М. Курс общей физики. Т.3.- М: Наука, 1970 Яворский Б.М. и другие. Курс физики. Т-3.- М: Высшая школа. 1964-1973 Детлав А.А., Яровский В.М., Милковская Л.В. Курс физики. т. 2,3. М., Высшая школа, 1877 жүктеу/скачать 21,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|