ПОӘК 042-18-10 110/03-2013 18. 09. 2013 ж. №1 басылым

мамандығы үшін

Семей

1. 
   ДӘРІС ОҚУЛАР
   

Дәріс 1. Витаминдер

Дәріс сабақтың мазмұны:

1. Витаминдерге анықтама, авитаминоз, гипо- және поливитаминоз туралы түсініктер

2. Майда еритін витаминдер

3.Суда еритін витаминдер

4. Табиғатта таралуы
Витаминдер - әр түрлі химиялық табиғаты бар, организмнің тіршілігіне өте шамалы мөлшерде қажет төмен молекулалы органикалық қосылыстар. Биологиялық активті заттар ретінде организмде биохимиялық және физиологиялық процесстердің қалыпты өтуін қамтамасыз етедіү

Витаминдердің жетіспеуі – цивилизацияның ауруы. Бүгінде бұл құбылыстардың себептері айқындалды.

Гипервитаминоз, егер витаминдерді үздіксіз өте көп қабылдаса да пайда болады. Витаминдердің азықта шектен тыс көп болуы зиян келтіреді.

А витамині «А» авитаминозының ерекше белгілері:

1. Эпителийдің қабынып, зақымдануы.

2.Көздің тор қабатының зақымдануы.

3.«А» витамині аз болса, көздің мүйіз қабығы құрғап кетеді.

4.Кератомаляция /грекше keratos – мүйіз, malania – жұмсару, әлсіреу/ ауруы кезінде көздің мүйізгек қабығы жұмсарып, ыдырайды.

5.Каротиннің А витаминіне ауысуы негізінен аш ішек қабырғаларында, ал аз мөлшерде бауыр мен қанда болады. Ауысу каротиназа ферментінің әсерімен өтеді.

1. Токоферолдың ұзақ уақыт жетіспеуі аталық малдың енін аздырып, ұрықтандыру қабілетін жояды.

Линоль қышқылы жетіспегенде холестерин жөнді ерімейтін эфирлер ретінде бауырда және қан тамырларының қабырғаларында қабаттанып, атеросклероз ауруына шалдықтырады.

Суда еритін витаминдерге В₁, В₂, В₃, В₅/РР/, В₆, В_с, В₁₂, Н, С және Р жатады.

В тобындағы витаминдер – суда еритін, организмдегі зат алмасуға үлкен әсер ететін активті заттар. Бұл витаминдер және олардың туындылары көптеген ферменттердің құрамына кофермент ретінде енеді. Организмдегі зат алмасудың жүйелілігі және бағыты осыларға байланысты.

В₁ витамині /тиамин/.

В₁ – авитаминозының белгілері:

1. 
   Полиневрит ауруы. Тиаминнің биологиялық активтігі фосфорлану процесінен кейін ғана пайда болады. Тиаминнің фосфорлы туындысы тиаминпирофосфат липоев қышқылымен бірігіп, пирожүзім қышқылын карбоксилсыздандыру құбылысына қатысатын иминия құрамына кіреді.
   

Тиамин жетіспегенде карбоксилазаның пайда болуы бұзылып, пирожүзім қышқылы одан әрі ыдырамағандықтан оның қандағы мөлшері бірсыпыра көбейеді. Ал пирожүзім қышқылының жиналуы орталық және шеткі жүйке жүйелері бөлімдерінің қызметіне ұнамсыз әсер ететіндіктен полиневрит ауруы пайда болады.

1. 
   Тиамин жетіспегенде жүрек жұмысы бұзылып, ішектің және қарынның жиырылуы мен шырын бөлуі нашарлайды.
   

Әсіресе рационда метиониннің болуы рибофлавинді пайдалануға үлкен әсер етеді. Рибофлавин организмдегі триптофан амин қышқылының және майдың қорытылуына ұнамды әсер етеді. Рибофлавин жетіспегенде организмнің С витаминін түзу қабілеті төмендейді.

2. 
   Азықта рибофлавиннің болмауы көздің мөлдір қабығы мен бұршағын кератит, катаракта сияқты ауруларға шалдықтырады. В₂ витамині жетіспегенде гипохромдық анемия және жүйке жүйесінде ауыр індет пайда болады.
   

Пантотен қышқылы жеткіліксіз болса малдың өсіп-жетілуі баяулайды, терісі зақымданады, жүйке жүйесінің қызметі және ішкі секреция бездерінің жұмысы бұзылады. Есейген малдың салмағы азайып, тәбеті нашарлап, суды аз ішеді.

3. 
   Рационда белок пен триптофан аз болғанда, ал жүгері дәндері, керісінше, көп болғанда, жануарда никотин қышқылы жиі жетіспейді. Себебі, жүгері дәндерінде, шошқалар мен құстар организмінде қорытылмайтын никотин қышқылының биологиялық әлсіз түрі кездеседі. Сондықтан жүгері арқылы никотин қышқылының тапшылығын толықтыруға болмайды. Мұның себебі жүгері триптофан амин қышқылына тапшы. Бұл витаминнің рационда жетіспеуі пеллагра дейтін ауыр індетке ұшыратады.
   

Қорыта айтқанда, организмдегі никотин қышқылы үш жолмен құралады. Олардың біріншісі – азықтар арқылы енгізіледі, екіншісі – триптофаннан организмде түзіледі, үшіншісі – ішектегі бактериялардың әрекетінен пайда болады.

4. 
   Пиридоксин жетіспегенде жануарлардың азықты пайдалануы мен өсуі нашарлап, терісі қабынып /дерматит/, аяқтары құрысып және жансызданып, қандағы темірдің мөлшері көбеюіне қарамастан қанның жалпы мөлшері азайып гипохромдық анемия пайда болады.
   

Витаминнің құрамында кобальт болғандықтан, оны кобаламин деп атайды.

В₁₂ витамині микроорганизмдер әрекетінің арқасында күйіс қайыратын малдың қарнында түзіледі. Бұл витамин жануарлардың өсіп-өнуіне, орталық жүйке жүйесінің қызметіне, қан түзілуіне қажет. Әсіресе, қанның қызыл түйіршіктерінің жетілуіне бұл витаминнің әсері үлкен. Ол гемоглобин құрамына кіретін порфириндер түзілуіне қажет. Мұнан басқа В₁₂ витамині белоктар, майлар, қанттар және сульфгидриль тобының алмасуына қатысады. В₁₂ витамині метиониннің метил тобының /СН₃/ пайда болуына және гомоцистеиннің метионинге ауысуына қатысады. Былайша айтқанда В₁₂ витамині метионинді сақтаушы ролін атқарады.

В₁₂ авитаминозының белгілері:

1. Рационда цианкобаламиннің жетіспеуі малды қатерлі қан азаюына ұшыратады. Организмдегі қан түйіршіктерінің қалыпты пайда болу құбылысы бұзылады. Қандағы гемоглобиннің және қызыл қан түйіпшіктерінің жалпы саны күрт кемиді. Жұлында да өзгерістер болады.