Жұмыс істейтін халықтың қозғалысы және жұмыс күші құнының статистикасы

Жұмыскерлер айналымының абсолюттік көрсеткіштері – берілген кездегі жұмысқа алынған және жұмыстан босатылған жұмыскерлер саны.

қабылдау бойынша = ----------------------------------------------------------------- х 100

айналым коэффициенті жұмыскерлердің тізім бойынша орташа саны

Жұмыскерлердің себептер бойынша жұмыстан кеткен жұмыскерлер саны

жұмыстан кетуі бойынша = ------------------------------------------------------------------------ х 100

айналым коэффициенті жұмыскерлердің тізімдік орташа саны

Жұмыс күшінің кезеңдегі жұмысқа қабылданған жұмыскерлер саны

орнын басу = ------------------------------------------------------------------------ х 100

коэффициенті себептер бойынша жұмыстан кеткен жұмыскерлер саны
Кадрлардың өз еркімен жұмысқа келмеген және тәртіп бұзғандар саны

тұрақтамаушылығының = ------------------------------------------------------------------------ х 100

коэффициенті тізім бойынша жұмыскерлердің орташа саны

Кадрлардың есеп беру кезеңіндегі тұрақты жұмыскерлер саны

тұрақтылық = ------------------------------------------------------------------------ х 100

коэффициенті жұмыскерлердің кезең аяғындағытізімдік саны

Жалданбалы жұмыскерлердің еңбекақы төлемі- есеп беру кезінде жұмыс берушінің жалданбалы жұмыскерге орындаған жұмысына беретін ақша немесе зат түріндегі төлемақысы. Еңбекақы екі бөліктен тұрады:

• 
  қолма қол ақша және заттай түрде берілетін жалақы;
  
• 
  әлеуметтік сақтандыруға аударылатын сома.
  

Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға жауап беріңіз.

1. «Тұрақты халық» және «нақты халық» ұғымдарының айырмашылығы неде?

2. Халық статистикасында халықты бақылау объектісі не№

3. «Халық», «Экономикалық белсенді халық», «Экономикалық белсенді емес халық» ұғымдары нені білдіреді?

4. Халық туралы ақпараттың негізгі көздерін атаңыз.

5. «еңбекке жарамды халық саны», және «Еңбекке жарамды жастағы еңбекке қабілетті халық саны» ұғымдарының айырмашылығы неде?

6. Халықтың табиғи қозғалысының негізгі көрсеткіштерін атаңыз.

7. Еңбек ресурстары, халықтың орташа саны қалай анықталады?

8. Халықтың көшіп-қонуының негізгі көрсеткіштерін атаңыз.

9. Экономикалық белсенді халықтың құрамы қандай?

10. Жұмыс күшінің шығынының құны қандай?

1. Ұлттық Шоттарды құрудың негізгі принциптері

2. Ұлттық Шоттардың үлгілері
1. Ұлттық Шоттарды құрудың негізгі принциптері
Ұлттық шоттар жүйесі – ұлттық деңгейдегі макроэкономиканың ұлттың жайлыңқы статисткалық моделі. Экономикалық операциялар секторлар түрінде берілген: қаржылық емес корпорациялар, қаржылық корпорациялар, мемлекеттік басқару ұйымдары, үй шаруашылығы, коммерциялық емес ұйымдар, үй шаруашылығына қызмет көрсетушілер, қалған әлем. Алты сектордың ішіндегі бесеуі ішкі отандық экономиканы сипаттайды және олар Қазақстан Республикасының резиденті болып табылады. Соңғы алтынша сектор – «қалған әлем» сыртқы болып есептеледі және осы елдің резидент еместерінің және резиденттерінің арасындағы операцияларды бейнелейді.

Ұлттық Шоттар өзара байланысты бухгалтерлік шотқа ұқсас баланс-кесте түрінде құрылады. Әрбір шот екі жақты баланс- кесте түрінде берілген экономикалық айналымның белгілі дәрежесін анықтайды. Бұл кестеде операциялар екі рет тіркеледі: бірінші рет ресурстарда, екінші рет пайдаланған кезде кестедегі 2-бөлімнің операция нәтижелері шот ресурстары мен оларды қолдану көрсеткіштерінің айырмасы арқылы анықталатын баланстаушы бап арқылы теңеседі. Баланстаушы баптан алынған мөлшер келесі шоттың ресурсты бөлігіне аударылады. Бұлардың нәтижесінде шоттардың өзара байланысын және Ұлттық Шот Жүйесін түрлендіру қамтамасыз етіледі. Ұлттық шоттар жүйесінің баланстаушы бап тізімі:

Ұлттық шоттар жүйесіндегі баланстаушы бап таза және жалпы көлем негізінде анықталады. Егер негізгі тұтыну капиталының мәліметтері бар болса, онда баланстаушы бап жалпы көлем деп аталады. Егер осы мәліметтер жоқ болса, онда баланстаушы бап таза көлем деп аталады.

2. Ұлттық Шоттардың үлгілері

Өндіріс шоты

Ресурстарды пайдалану	Ресурстар
1.1. Аралық тұтынну	2.1. Негізгі бағамен шығару
1.2. Нарық бағасындағы жалпы ішкі өнім көлемі (2.1.- 2.2. -2.3. -1.1.)	2.2. Өнімдерге салықтар
1.3. Негізгі капиталды тұтыну	2.3. Өнімдерге демеу қаржылары (субсидиялар)
1.4. Нарық бағасындағы таза ішкі өнім (1.2. -1.3.)

Табыстардың құрылу шоты

Ресурстарды пайдалану	Ресурстар
1.1. Барлық секторлардағы жалдамалы жұмыскерлердің еңбек ақысын төлеу	2.1. Нарық бағасындағы жалпы ішкі өнім көлемі
1.2. Өндіріске және импортқа салықтар, оның ішінде: - өнімге салықтар - басқа да өндірістерге салықтар
1.3. Өндіріске және импортқа субсиядиялар, оның ішінде: - қаржылық көмек; - өнімдерге демеу қаржылары (субсидиялар) - басқа өндіріс субсидиялары
1.4. Жалпы пайда (жалпы аралас табыстар) (2.1. -1.1.-1.2.-1.3.)
1.5. Негізгі капиталды тұтыну
1.6. Таза пайда (таза аралас табыстар) (1.4.-1.5.)

Бастапқы табыстардың таратылу шоты

Ресурстарды пайдалану	Ресурстар
1.1. «Қалған әлемге» берілген меншіктен түскен табыстар	2.1. Жалпы пайда және жалпы аралас табыстар
1.2. Бастапқы табыстардың жалпы сальдосы (2.1.+2.2.+2.3.+2.4.+2.5.-1.1)	2.2. Жалдамалы жұмыскерлердің еңбек ақысын төлеу
1.3. Негізгі капиталды тұтыну	2.3. Өндіріске және импортқа салықтар
1.4. Бастапқы табыстардың таза сальдосы (1.2.-1.3.)	2.4. Өндіріске және импортқа субсиядиялар (демеу қаржылары), «Қалған әлемнен» меншіктен алынған табыстар

Табыстарды қайта тарату шоты

Ресурстарды пайдалану	Ресурстар
1.1. «Қалған әлемге» берілген, әлемдегі трансферттер	2.1. бастапқы табыстардың жалпы сальдосы
1.2. Қолда бар жалпы табыс (2.1+2.2-1.1)	2.2. «Қалған әлемнен» алынған ағымдағы трансферттер
1.3. Негізгі капиталды тұтыну
1.4. Қолда бар таза табыс (1.2.-1.3.)

Қолдағы табыстарды пайдалану шоты

Ресурстарды пайдалану	Ресурстар
Түпкілікті тұтыну шығындары, оның ішінде: үй шаруашылығы мемлекеттік басқару ұйымдары үй шаруашылығына қызмет көрсететін коммерциялық емес ұйымдар	2.1. Қолда бар жалпы табыс
Жалпы жинақ (2.1.-1.1.)
Негізгі капиталды тұтыну
Таза жинақ (1.2.-1.3.)

Капиталмен операциялар шоты

Ресурстарды пайдалану	Ресурстар
1.1. Негізгі капиталдың жалпы қорлары	2.1. Жалпы жинақ
1.2. Материалдық айналым құралдары қорларының өзгеруі	2.2. «Қалған әлемнен» алынған капиталды трансферттер
1.3. Құндылықтарды, өндірілмеген қаржылық емес активтерді таза сатып алу	2.3. «Қалған әлемге» берілген капиталды трансферттер
1.4. Негізгі капиталды тұтыну
Таза несиелендіру (+), Таза қарызға алу (-) (2.1.-2.2-2.3.-1.1-1.2.-1.3.-1.4.)

Қызметтер және тауарлар шоты

Ресурстарды пайдалану	Ресурстар
1.1. Аралық тұтыну	2.1. Негізгі бағамен шығару
1.2. Түпкілікті тұтынудағы шығындар	2.2. Тауарлар мен қызметтер көрсету импорты
1.3. Жалпы қорлану	2.3. Өнімдерге салықтар
1.4. Тауарлар мен қызметтер көрсету экспорты	2.4. Өнімдерге демеу қаржылары (субсидиялар)
Статистикалық алшақтық (+) Барлығы пайдаланылған	2.5. Ресурстардың барлығы

Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.

Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Ұлттық Шоттарды құрудың негізгі принциптерін атаңыздар.

2. Әр Ұлттық Шоттың үлгісін, мазмұнын айтыңыз:

- өндіріс шотын;

- табыстардың құрылу шотын;

- бастапқы табыстардың таратылу шотын;

- табыстарды қайта тарату шотын;

- қолдағы табыстарды пайдалану шотын;

- капиталмен операциялар шотын;

- қызметтер және тауарлар шотын.
Әдебиеттер: (4) 215-229 бет

Он үшінші тақырып. Халықтың тұрмыс дәрежесінің

статистикасы
Дәріс сұрақтары:

1. Әлеуметтік статистика пәні және объектілері

2. Үй шаруашылықтарын ішінара бақылаудың ұйымдастырылуы

3. Халықтың тұрмыс деңгейі көрсеткіштерінің жүйесі

1. Әлеуметтік статистика пәні және объектілері

Әлеуметтік статистика қоғамның әлеуметтік- демографиялық құрылымының сандық сипаттамасын зерттейді, адамдардың өмірі мен қызметін, олардың құқық және мемлекетпен өзара қатынастарын зерттейді.

Әлеуметтік статистиканың ерекшеліктері:

• 
  зерттеу шығындары мен объектілері ерекше мәнге ие;
  
• 
  сандық және сандық емес мәліметтерді пайдаланады;
  
• 
  мәліметтер сұрақтарға жауап ретінде жиналады;
  
• 
  әлеуметтік ақпараттарды жинау және өңдеу үшін ерекше әдістер, тәсілдер қолданылады;
  

Әлеуметтік статистиканың зерттеу объектілері негізінен екі типке бөлінеді:

1. 
   жеке объектісі – адам, халық;
   
2. 
   ұжымдық объектісі – халық топтары: отбасы, үй шаруашылығы (шаруашылықтар), еңбек ұжымы және т.б.
   

Әлеуметтік статистика мынадай бөлім қатарларын қамтиды:

1. Халық құрамының статистикасы;

2. Отбасы және үй шаруашылығы статистикасы;

3. Халықтың тұрмыс деңгейінің статистикасы;

4. Халықтың табыс және шығыс статистикасы;

5. Халықтың тауар және қызметті тұтыну статистикасы;

6. Халықтың үй жағдайы және тұрмыс ету статистикасы;

7. Халықтың бос уақыты статистикасы;

8. Жұмысбастылық және жұмыссыздық статистикасы;

9. Халықтың денсаулығы және медициналық қызмет көрсету статистикасы;

10. Білім жүйесін дамыту және халықтың білім деңгейінің статистикасы;

11. Оралым және рекреация статистикасы;

12. Моралдық статистика;

13. Құқық статистикасы, қоғамдық саяси жүйе және қоғамдық пікір статистикасы;

14. Қоғамдық саяси жүйе және көпшілік пікір статистикасы;

15. Қоршаған ортаны қорғау және табиғат ресурстарының статистикасы.

Әлеуметтік статистиканың әр саласы белгілі әлеуметтік- экономикалық көрсеткіштерден тұрады. Олардың ішінде халықтың тұрмыстық деңгейінің көрсеткіштері ерекше орын алады. Себептері мынада:

• 
  халықтың әл-ауқатын, экономикалық жағдайын көрсетеді;
  
• 
  мемлекеттің әлеуметтік және экономикалық саясатын жүргізу үшін пайдаланады;
  
• 
  түрлі елдің экономикалық даму деңгейлері халықаралық салыстыру үшін қолданылады.
  

Үй шаруашылықтарының ішінара зерттеу принциптері:

1. Үй шаруашылықтарының ішінара жиынтығы облыстық және республикалық деңгейлер бойынша өкілеттілік болуы тиісті;

2. Тауарлар мен қызметтердің кем жіктелуі пайдаланылады;

3. Тұрақты ақшалай шығындарды тіркеу кезінде қысқа (екі апталық) уақыт мерзімін қолданады. Себебі, экономикалық тұрақсыздықтардай, бағалардың көпшілігі және инфляцияжағдайларындағы өзіндік шығындар туралы халықтың есіне түсіру қиын болады.

Қазақстан Республикасындағы үй шаруашылықтарының ішінара жиынтығы аумақтық белгі бойынша тұрғын үйлердің тіркелімі негізінде қалыптастырылған.

Бұл тіркелім 1999 жылғы Қазақстан Республикасындағы халық санағы қорытындысы бойынша құрылған.

Үй шаруашылықтарының бас жиынтығы алты стратқа бөлінеді:

1) үлкендер саны 30 мың бірліктен жоғары үй шаруашылықтары бар ірі қалалардағы үй шаруашылықтарының санын қосады;

2) орта саны 10 мың бірліктен жоғары, бірақ 30 мың бірліктен аспайтын орта қалалардағы үй шаруашылықтары;

3) шағын – үй шаруашылықтарының саны 10 мың бірліктен аспайтын шағын қалалардағы және қала үлгісіндегі қыстақтардағы үй шаруашылықтары;

4) Алматы қаласындағы үй шаруашылықтары;

5) Астана қаласындағы үй шаруашылықтары;

6) ауылдық мекендердегі үй шаруашылықтары.

Келесі тұрғын үйде тұратын үй шаруашылықтары есепке алынады.

Тұрғын үйлердің келесі типтері: жеке үй, жеке үйдің бөлімі, жеке пәтер есепке алынады. Іріктемелі жиынтықтың көлемі 12 мың үй шаруашылығының бірліктерінің жасалады.

ni – і – страттағы үй шаруашылықтарының іріктеме көлемі;

N – Қазақстан Республикасындағы үй шаруашылықтарының бас жиынтығының көлемі;

Ni - і – страттағы үй шаруашылықтарының бас жиынтығының көлемі;

n – Қазақстан Республикасындағы үй шаруашылықтарының іріктеме жиынтығының көлемі.

Қазақстан Республикасының барлық аймақтарында өкілеттілікті қамтамасыз ету мақсатында көп сатылы кездейсоқ ықтималдылық таңдама әдісімен шаруашылықтар құрылады.

Халықтың тұрмыс деңгейі күрделі экономикалық категория ретінде жеке және интегралдық көрсеткіштер жүйесімен сипатталады. Интегралдық көрсеткіштер адам мүмкіндігінің дамуының негізгі мүмкіндіктерін есепке алады:

• 
  өмірдің ұзақтығы және денсаулық;
  
• 
  білім алу;
  
• 
  экономикалық өндірісте жұмыс істеу.
  

Шекті мәндер:

Р1 – 60 жасқа дейін жетпей өлген халықтың үлесі, (%);

Р2 – сауатсыз ересек халықтың үлесі, (%);

Р3 – елдегі медиандық табыстан 50 % деңгейінде табысы бар халықтың үлесі, (%);

2. Дамушы елдер үшін – адам дамуының негізгі салаларындағы халықтың айырылу көрсеткіштерінің үшінші реттегі орташа шамасы ретінде:

а) Ұзақ және салауатты өмір сүру мүмкіндігі бойынша 40 жасқа дейінгі өлгендердің үлесі;

б) білім алу мүмкіндігі бойынша ересек халықтардың салауатсыздық үлесі;

в) лайықты өмір сүру үшін ресурстарға қажеттілік бойынша халықтың денсаулық сақтау қызметтеріне, қауіпсіз ауыз суға қатысу мүмкіндігі жоқ және 5 жасқа дейінгі салмағы жетпеген балалардың орташа арифметикалық үлесі.

Мүмкіндіктер бойынша халықтың кедейлік коэффициенттері орташа арифметикалық 3 көрсеткіштен тұрады:

а) білікті медициналық қызметкерлердің көмегінсіз туылған балалардың үлесі;

б) 15 және одан жоғары жастағы сауатсыз әйелдердің үлесі;

в) 5 жасқа дейінгі салмағы жетпеген балалардың үлесі.

Кедейлік деңгейі – жалпы халық санының өмір сүру минимумынан төмен табысы бар халықтың үлесі.

Халықтың тұрмысын сипаттайтын жеке көрсеткіштер:

1. Жалақы – келісім шартқа отырған жалдамалы жұмыскерлер табысы.

2. Тұрғындардың табысына (жалақыдан басқа) барлық көзден алынған ақшалай және натуралды табыстардың барлық қалған түрлері жатады: жеке қосалқы шаруашылықтың пайдасы, материалдық көмек, зейнетақылар, жәрдемақылар, стипендиялар, ұтыстар, мұра, сақтандыру төлемдері, қайырымдылық, гранттар және т.б.

3. Номиналдық жалақы және номиналдық табыс ағымдағы бағадағы бұл көрсеткіштердің ақшалай көрінісі болып табылады.

4. Нақты жалақы мен нақты табыс әрбір азамат өз жалақысы мен пайдасына ала алатын материалдық игіліктер мен қызметтердің сомасын сипаттайды.

Нақты және номиналдық табыс арасында байланыс бар: