Экологиялық факторлардың организмге әсер етуі (оптимум ережесі) туралы жазыңыз

Организмге қатысты факторлардың әсерінен бірнеше жалпы заңдылықтарды бөліп көрсетуге болады. Ондай заңдылықтарға оптимум ережесі, шектеулі факторлар ережесі, факторлардың өзара әсері ережесі және т.б. жатады.

Оптимум ережесі

Кез-келген фактордың ағзаға оң ететін шектері болады. Фактордың жоғары немесе төмен дәрежедегі әсері ағзаға теріс етеді. Мысалы, ылғалдың тапшылығы немесе шектен тыс көп мөлшері өсімдіктің дұрыс өсуіне кері етеді. Организм тіршілігі үшін аса қолайлы экологиялық фактордың белсенділігі оптимум немесе экологиялық Фактордың оптимум аймағы деп аталады. Оптимум аймағынан тыс, ағзаның тіршілігіне қауіпті немесе өлуіне алып келетін Пессимум аймағы жатыр. Әрбір ағза, түр үшін өзінің оптимум жағдайлары бар. Ол тек әр түрлі жағдайда орналасқан әр түрге жататын особьтар үшін ғана емес, бір ағзаның әртүрлі даму стадияларында да әр қалай болады. Түр үшін оптимумның қандай деңгейі қолайлы болуына байланысты оларды жылу сүйетін және салқын сүйетін, ылғал сүйетін және құрғақшылықты сүйетін және т.б. деп бөледі. Әрбір түр үшін өзіне тән шыдамдылық шектері болады. Ал ағзаның белгілі бір орта факторының жағымсыз әсер- ықпалына шыдамдылық қабілетін төзімділік дейді. Белгілі бір факторға қатысты ағзаның өмір сүре алатын төзімділік нүктелерінің арасын ағзалардың экологиялық валентгілігі (толеранттылығы) деп атайды.

Экологиялық факторлардың организмге әсер етуі мен оған оған организмнің реакциясы бірдей болмайды. Сондықтан организм үшін факторлардың бұрыннан қалыптасқан жиынтығы ғана қажет. Ал басқа факторлар оның қалыпты тіршілігіне кері әсерін тигізеді. Яғни әрбір организмге әсер ететін факторлардың төменгі және жоғары шегі болады және бір фактор шешуші роль атқарады. Бұл заңдылықты неміс химигі Ю.Либих 1840 ашқан. Оны минимум заңы дейді. Минимум заңының өмірде практикалық маңызы зор. Өйткені организмдердің ең қажетті шектеуші факторларын біле отырып мол өнім алуға немесе табиғат ресурстарын тиімді пайдалануға жол ашады.

Шектеуші факторлармен қатар органимзмнің факторлар жиынтығына деген ең жоғары төзімділік қасиеті болады. Төзімділік заңы В.Шелфордтың есімімен аталады. Заңның негізгі – организмдердің факторларға деген талғамының шектелуі. Кез келген организмнің төзімділік шегі болады. Егер төзімділік шегінен шығып кетсе организм тіршілігін жояды. Мәселен қатты қуаңшылық жылдары өсімдіктердің құрып кетуі, ал су қоймаларының пестицидтермен ластануы балықтардың жойылуына әкеледі. Организмдердің төзімдідік шегін білудің практикалық маңызы бар. Әсіресе жабайы аңдар мен құстарды, өсімдіктерді жерсіндіру жұмыстарында төзімділік заңының негізгі тәртіптері ескеріледі. Сондықтан кез келген организм үшін өзіне тән қолайлы тіршілік ету жағдайы болады.

31. Экологиялық тауша түсінігінің сирек кезедесетін өсімдіктер ерекшеліктерін түсіндірудегі маңызын көрсетіңіз

Самые разнообразные экологические сведения о видах сводятся воедино в понятии «экологическая ниша». Она характеризует все стороны жизни вида: границы выносливости по отношению к разным факторам, характер связи с другими видами, распределение в пространстве, потребление ресурсов и т.д. Понятие ниши двойственно: с одной стороны, она является свойством самого вида, определяемым его эколого-фитоценотическои стратегией, а с другой — это то экологическое место, которое вид занимает в экосистеме. Таким образом, экологическая ниша представляет собой и свойство самого вида, и совокупность экологических факторов. В этом понятии зафиксированы все обстоятельства того, как вид живет и использует местообитание.

Ю. Одум (1986) называл экологическую нишу «профессией» вида. Б.М.Миркин и Л. Г. Наумова (1998) образно развивают это сравнение: экологическая ниша — это все то, что определяет «работу по профессии» (совокупность занимаемого видом пространства, потребностей в ресурсах и временного ритма их использования). Если рассматривать экосистему как совокупность условий среды и организмов, в результате деятельности которых производится органика, то «профессия» видов определяется тем, из какого материала, в какое время, на какой территории и какое органическое вещество они производят.

Совокупность требований вида к среде и реальное положение популяции в экосистеме могут существенно различаться. В связи с этим были введены понятия «фундаментальной» и «реализованной» ниши. Фундаментальная ниша — это экологическая ниша, которую может занять популяция взрослых растений при отсутствии конкуренции, а реализованная ниша — это часть фундаментальной ниши, которую реально занимает популяция при конкуренции с другими видами. Фундаментальные ниши обычно очень широки, поэтому в садах и парках при отсутствии конкуренции успешно выращиваются очень разные растения, которые, однако, нуждаются в защите от аборигенных видов.

Различия фундаментальной и реализованной ниш хорошо выявились в опытах со степными растениями, проведенными в 30-е гг. XX в. А. В. Прозоровским. В чистом посеве при поливе ковыли (Stipa) и типчак (Festuca sulcata) давали урожай выше, чем на сухом черноземе, т.е. при отсутствии луговых видов степняки продуктивнее при хорошем увлажнении. Фундаментальная ниша этих «сухотерпцев» намного шире реализованной и включает очень разные по увлажнению местообитания. Но реализованная ниша охватывает именно засушливые условия, где выжить им помогает мощная корневая система, узкие листья и т. п. Без конкуренции степняки лучше бы росли при большем увлажнении, но в природе в таких условиях они не выдерживают конкуренции с луговыми травами. Аналогичные результаты были получены в многочисленных опытах по удобрению естественных лугов и чистых посевов из тех же видов (Т.А. Работнов, 1985; Б.М. Миркин, Л. Г. Наумова, 1998 и др.).

32. Раменский, Эленберг, Ландольт, Цыганова және Дидухтың ұсынған экологиялық шамаларының маңызын атаңыз

Всё многообразие экологических шкал, которых в настоящее время опубликовано более двадцати, по характеру представляемой информации можно разделить на три ос- новных типа: оптимумные шкалы, когда для каждого вида указывается только точка экологического оптимума; амплитудные (иначе интервальные, или медианные) шкалы, где указываются пределы толерантности вида и амплитудно-оптимумные, для которых наряду с амплитудой толерантности вида по фактору приводятся также значения его обилия в сообществе (Зверев, 2012).

При сравнении амплитудных экологических шкал Д. Н. Цыганова (1983), амплитуд- но-оптимумных шкал Л. Г. Раменского (Раменский и др., 1956) и оптимумных (точечных) шкал Х. Элленберга (Ellenberg, 1974) или Э. Ландольта (Landolt, 1977) прослежи- вается общая тенденция сужения амплитуды толерантности видов растений от макси- мального (шкалы Д. Н. Цыганова и Я. П. Дидуха (Didukh, 2011)) до частичного (ампли- тудно-оптимумные шкалы Л. Г. Раменского), вплоть до замены амплитуды толерантно- сти точечной оценкой фактора в условиях оптимума (максимального обилия) вида (шкалы Элленберга, Ландольта). Таким образом, наблюдаются две противоположные тенденции в принципах составления экологических шкал, при этом амплитудно- оптимумные шкалы находятся в центре.

Ранее нами был предложен новый способ расчёта значений экологических факторов с использованием линейной регрессии для амплитудных шкал Д. Н. Цыганова (Бузук, 2017;

Бузук, Созинов, 2007; Бузук и др., 2017), в основе которого лежит расчёт линейной регрессии по верхней и нижней амплитудам толерантности видов относительно их диапазона толерантности. Данный способ требует наличия значений как верхней, так и нижней амплитуд фактора. Вместе с тем, в наиболее известных амплитудно-оптимумных шкалах Л. Г. Раменского для целого ряда видов отсутствуют значения верхней или нижней амплитуд, что не позволяет рассчитать диапазон толерантности и, соответственно, линейную регрессию.

В связи с этим, целью настоящей работы явилось разработка нового нового алгоритма расчета значений экологических факторов, пригодного и для амплитудно-оптимумных шкал Л. Г. Раменского.

Как уже отмечалось ранее, в шкалах Л. Г. Раменского для целого ряда видов имеются ограничения только с одной стороны, для верхних или для нижних значений амплитуды шкалы. В этом случае при расчётах экологических условий местообитаний посредством пересечения линий трендов один из трендов после сортировки получается короче. Режим фактора рассчитывают по коэффициентам этих трендов по уравнению 1, или же недостающее значение амплитуды заменяют парой рядом стоящих значений амплитуд с иным, как правило, меньшим обилием вида. При невозможности такой корректировки вид исключают из обработки.

33. Популяцияның кеңістіктік құрылымы және экологиялық құрамы туралы түсінік жазыңыз

Популяциялар құрылымы - бір жағынан түрдің биологиялық қасиеттеріне негізделіп, екінші жағынан - ортаның абиотикалық факторлары мен басқа түрлердің популяциялары әсерінен қалыптасып құрылады. Популяциялар құрылымы тұрақты болмайды. Территориядағы особьтардың таралуы топтардың жынысы, жасы, морфологиялық, физиологиялық, мінез-құлықтары және генетикалық ерекшеліктері бойынша ара қатынастары популяцияның құрылымын көрсетеді.

Популяцияның кеңістіктегі құрылымы - популяция особьтарының кеңістікте орналасу ерекшеліктері. Ол тіршілік ортасының және түрдің биологиялық ерекшелігіне байланысты. Жылдың маусымы, популяцияның сандық мөлшері уақыт бойынша өзгеруі мүмкін. Сондықтан популяция особьтары кеңістікте бірқалыпты, кездейсоқ және топтанып орналасады.

Табиғатта особьтардың бірқалыпты орналасуы сирек кездеседі. Кездейсоқ (диффузиялық) орналасу көптеген өсімдіктерде, ясануарларда кездеседі. Топтанып орналасуда (мозайкалық) особьтар топ-топ болып кездеседі, мысалы, сүтқоректілер табыны, құстар колониясы. Топтанып орналасу популяция үшін қолайсыз жағдайларда үлкен тұрақтылық береді. Жануарлардың ортаның қолайсыз жағдайларына немесе олардың даму циклдарына байланысты жылжып қозғалуын миграция деп атайды. Олар жүйелі (тәуліктік немесе маусымдық) ясәне жүйесіз (қуаңшылық, су тасқыны, өрт, және т.б.) болуы мүмкін. Мысалы, құстардың жылы жаққа ұшуы маусымдық миграцияжатады.

Ценопопуляциядағы өсімдіктер әрқалай, кейде топтанып, кейде бір-бірінен оқшауланып орналасып микроценопопуляциялар, субпопуляциялар түзеді. Мұндай топтанып орналасуда особьтардың саны, тығыздығы, жастық құрылымы бойынша айырмашылықтар болады.

Популяцияның экологиялық қүрылымы

Популяцияның экологиялық сипаттамасына ареал мөлшері, даралар саны, жастық қурамы, жыныстық қүрамы жатады.

Ареал мөлшері:

* Популяцияның мекендейтін ареалының мөлшері, ол ағзалардың жекелей белсенділігінің радиусына байланысты.

* Мысалы, ұлу өте баяу қозғалады, ол бірнеше метрге ғана жылжи алады, демек оның ареалының мөлшері кішкентай. Ал су тышқаны жүздеген метрге барып келе алады, демек оның ареалдары үлкен.

Популяцияның экологиялық қүрылымы Даралар саны:

Даралардың саны да әртүрлі болып келеді. Мысалы, инеліктің популяциясында 30000 жуық даралар болатын болса, ұлу популяциясында небәрі 1000 жуық даралар кездеседі. Даралар саныныңең төменгі деңгейі болады. Ол деңгейден азайса, популяциялар жойылады.

Әр түрлі түрлер популяцияларныңжастықжәне жыныстық қурамдары қүбылмалы болып келеді, олар популяцияның тіршілік узақтығына, көбею белсенділігіне, жыныстық жетілу мерзімдеріне байланысты болады.

Адамдардың сан жағынан шағын, 1500-4000 адамнан аспайтын кішкентай популяцияларын демдер , ал одан кішкентай 1500-ден аз адамдардан туратын популяцияларды изоляттар деп атайды.

Демдер мен изоляттар өте баяу көбейеді, демдер - 20, изоляттар - 25 пайыз мөлшерінде. Сол сияқты, демдер мен изоляттарда туыстық некелесу жиілігі өте жоғары дәрежеде болады.

34. Экологиялық факторлардың ценопопуляция параметрлеріне әсерін атаңыз

Влияние экологических факторов на параметры ценопопуляций

В настоящее время принята широкая трактовка экологических факторов, включающих всю совокупность внешних по отношению к живой системе воздействий (Марков, 1962; Любарский, 1976, Миркин, Розенберг, 1978; Реймерс, 1980). Экологические факторы различаются по своей природе (абиотические, биотические, антропогенные) и по характеру

воздействия на живые системы (организмы, популяции, ценозы). Обычно различают прямодействие экологических факторов, которые относят прежде всего к факторам абиотическим, и экологические опосредования (Воронов, 1963). Экологические опосредования можно понимать, как

взаимное воздействие абиотических и биотических факторов на живые системы. По характеру прямодействий абиотических факторов различаются следующие типы (Куркин, 1976): вещественно-энергетический (трофический), летальный (и повреждающий), информационный (сигнальный). Трофический тип прямодействия относится к материально-энергетическим ресурсам среды; он характеризуется пропорциональной связью между интенсивностью воздействия фактора и изменением параметров организма или ценопопуляции. Трофический тип прямодействия отражается

прежде всего на изменении мощности организма (числа и размера листьев, побегов, генеративных органов) и ведет к изменению биологической и семенной продуктивности популяции

ПОНЯТИЯ ОПТИМУМА ОРГАНИЗМА И ЦЕНОПОПУЛЯЦИИ

В связи с изменением параметров организма и ценопопуляции в

различной экологической обстановке возникла необходмость оценки состояния вида в сообществе, следствием чего явилась разработка понятия оптимума. Этот вопрос традиционно обсуждается практически во всех учебниках по фитоценологии и экологии, выходящих у нас в стране.

Это прежде всего публикации А. В. Прозоровского (1940) и А. П. Шенникова (1942), которые представляют интерпретацию природного экологического ряда сообществ и экспериментов по пересадке растений, проведенных А. В. Прозоровским; Приходится отметить, что каждый из авторов обратил внимание на разные аспекты жизнепроявления растений. А. В. Прозоровский (1940, с. 312) подчеркнул различную реакцию индивидов (измеряемую мощностью побегов) и совокупности индивидов (измеряемую числом побегов на площадь) и отметил несовпадение максимальных значений этих признаков в одном и том же эколого-ценотическом ряду ассоциаций у большинства изученных видов. Условия, соответствующие максимальной мощности побегов, определяют положение индивидуального (для индивида) оптимума, а условия, при которых достигается максимальное число побегов на площадь — биоценотического оптимума. В современной интерпретации первый должен быть отнесен к организму, второй — к ценопопуляции.

Либихтын минимум заны

Неміс ғалымы Юстус Либих 1840ж <Минимум заңын> ашты Минимум заңы.Кез келген организм топтарының өмір сүруі белгілі бір комплексті жағдайларға байланысты. Мысалы:өсімдік ылғал ауаны жарықты қоректік заттарды қажет етеді ал осы қоректік заттардың бірі жетіспеген болса онда организмнің жағдайы төмендейді

Ю.Либих өсімдіктерге тәжірибе жасап өсімдіктің өсуі топырақтағы жетіспейтін ең аз микроэлементтің мөлшеріне байланысты болатынын дәлелдеген. Бұл элементтің орнын басқа элементтермен толықтырса да,өсімдіктер дұрыс жетілмеген. Нәтижесінде өсімдіктің өсіп-дамуын олар ең аз мөлшерде қажет ететін микроэлементтер анықтайтыны белгілі болған.Бұл Либихтың <Минумум заңы> деп аталады.Ю.Либих организнің төзімділігі оның экологиялық мұқтаждығының ішіндегі ең осал буынына тәуелді болатындығын айтты.Одан шығатын қорытынды,экологиялық факторлар жиынтығына төзімділік шегіне ең жақын фактор күшті әсер етіп,басты фактор болып саналады

1913ж В.Шелфорд лимиттік әсерлердің минимум заңына сай <Максимум >заңын ,яғни төзімділік шек заңын ашты.Оны Шелфордтың толеранттылық зыңы деп атайды, (латын тілінен аударғанда tolerantia-шыдау,төзу ).

Экологиялық факторлар оптималды жағдайдан ауытқығанда организм тіршілігінің төмендеуінің жоғарғы шегі, организмнің тіршілігін сақтау ұстамдығы,төзімділігі <төзімділік шек >деп аталады.Әрбір организмнің өзіне тән төзімділік шегі болады.Кез-келген жағдайдың толеренттық шекке жақындауы немесе одан жоғарылауы лимиттік жағдай немесе лимиттік(шектеуші )факторлар деп аталады.Төзімділік шегінен шығып кетсе, организм тіршілігін жояды. Организм үшін максимальды және минимальды жағдайда қауіпті,органимзде өзгерістер жүріп,оның тіршілігін жояға дейін алып барады,оны летальді жағдай деп атайды,Летальді жағдайға жетпеу үшін организмге әсер ететін заттың белгілі бір шекті концентрациясы белгіленедіТолеранттық шек болатын факторлардың түрлері өте көп.

1840 жылы Ю.Либих (1803-1873) ағзалардың төзімділігі оның экологиялық қажеттіліктерінің тізбегіндегі ең әлсіз звеносымен анықталатынын дәлелдеді. Ол ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін анықтауда қоректік заттарға деген сұранысын зерттеуге бағытталған тәжірибелер жүргізді. Ю. Либих бидайдың өнімділігі оған көп мөлшерде қажет (СО2 Н2О және т.б.) жеткілікті мөлшерде бар қоректік заттарға емес, оған аз мөлшерде қажет және топырақта жеткіліксіз болатын (мысалы, бор) заттарға тәуелді екенін анықтайды.

Қазір Либих ережесі шектеуші факторлар заңы немесе Либихтің минимум заңы деп аталады. Бұл заңды былай тұжырымдауға болады: экологиялық факторлар жиынтығында төзімділік шегіне ең жақын фактор күшті әсер етеді.

Экологиялық фактордың тек жетіспеуі (минимум) ғана емес, оның артық мөлшері де (максимум) шектеуші әсер ете алады.

Шелфорд ережесі—экологияғылымы негізгі қағидаларының бірі. Мұнытолеранттылық заңы(лат. tolerantіa —шыдамдылық) деп те атайды. Бұл бойынша қандай да бір организм популяциясыныңтіршілік етуі немесе таралуы өзін қоршаған ортаның кешендіэкологиялық факторларынатәуелді болады да, әрбірорганизмніңөзіне тән шыдамдылық ауқымы айқындалады. Шыдамдылық ауқымы,организмдертіршілік ете алатын, әрбір фактордың ең төмен және ең жоғары деңгейімен шектеледі. Мұны түрдің экологиялық стандарты деп атайды. Популяцияның немесе түрдің тіршілігіне қолайлылық деңгейі әсер ететін фактордың қарқындылығына байланысты ең жоғары қолайлылық деңгейі негізінен күмбез пішінді сызық түрінде көрініс береді. Шелфорд ережесін 1913 жылы америка экологы В.Э.Шелфорд (1877 — 1968) өзінің жәндіктерге әр түрлі қарқындылығы бар физикалық әсерлер арқылы жүргізген тікелей тәжірибесінің негізінде ұсынды. Шелфорд ережесі Либихт заңымен (минимум заңы) бірге шектеуші факторлар қатарына жатады. Кез келген экологиялық фактор шектеуші фактор болуы мүмкін (мысалы, құстар үшін ұя салуға жарамды орындардың саны, т.б.). Дегенмен, маңызы бар факторларға темперература, су, қоректік заттар (өсімдіктер үшін топырақ құрамындағы биогенді заттардың болуы) жатады. Шелфорд ережесі басқа да қосымша қағидаларға сүйенеді: шыдамдылық ауқымы жеке факторлар мен олардың әрқалай ұштасуына байланысты әр түрлі болады; сыртқы ортадағы кез келген жағдайларда тіршілік ете алатын (шыдамдылық ауқымы жоғары) организмдер (эврибионттар) өте кең тараған; егер бір фактордың деңгейі шыдамдылық шегінен артып кетсе, онда организмнің басқа факторларға шыдамдылық ауқымы тарылады. Организмдердің шыдамдылық ауқымын ажырату үшін көптеген терминдер қолданылады. Мысалы, температураның әлсіз ауытқуын — стенотермділік; темпетураның кең деңгейде ауытқуын — эвритермділік; қоректік заттардың аз болуына шыдамдылығын — стенофагтық; қоректік заттардың көп болуын — эврифагтық деп атайды.

Популяциялардын ішкі тұрақтылығын өз механизмдері арқылы реттеуін гомеостаз, ал популяцияның сандық, мөлшерінің орташа шамадан ауытқуын олардьщ динамикалық тепе-теңдігі дen, яғни, белгілі бір жағдайдағы популяциялық өз санын бір қалыпты ұстап тұруын атайды. Әрбір жүйенің тіршілік етуі - оның құрамы мен құрылымы, ішкі байланыстары және уақыт пен кеңістіктегі өзгерісі өзін-өзі реттеу арқылы жүзеге асып отырады. Өзін-өзі реттеу - ағзалардың үнемі өзгеріп отыратын орта жағдайларында тіршіліктерін сақтап қалу үшін бейімделуі, ыңғайлануы. Популяцияның өзін-өзі реттеуі табиғатта тең екі күш арқылы жүзеге асып отырады. Бір жағынан, бұл популяция санының өсуіне алып келетін барлық факторлардың жиынтығын құрайтын биотикалық потенциал (туылу, жаңа жерлерге қоныстану, қорғаныс механизмдері, т.б.), ал екінші жағынан - популяция санын азайтатын факторлар жиынтығы (судың, қоректің тапшылығы, ауа-райының қолайсыз жағдайлары, жыртқыштар, паразиттер, бәсекелестер, аурулар).

Сонымен популяция санының өсуі, азаюы немесе бір қалыпты болуы биотикалық потенциал мен орта салмағының ара салмағына байланысты. Түр популяциясы санының өзгеруі — оның биотикалық потенциалы мен қоршаған орта жағдайлары арасындағы тепе-теңдіктің бғзылуының нәтижесі.

Реттеуші факторлар әсерін ағзалардың түраралық және түріші қарым-қатынастары деңгейінде қарастыруға болады. Гомеостаздың тұраралық механизміне жыртқыш-жемтік, иесі- паразит, бәсекелестік қарым-қатынастары жатады. Бәсекелестік популяция іші гомеостазының негізінде жатыр. Ол қатты және жұмсақ формада болуы мүмкін. Қатты формасы особьтардың өліміне алып келеді. Мысалы, орман қауымдастықтарында өскін кезінде 1 га жерде ағашты өсімдіктердің бірнеше жүз мың особы кездеседі. Қылқан жапырақты ағапггардың саны 100-120 жылдан кеиің, жапырақты ағаштар саны 50-70 жылдан соң 1 га жерде әдетте 1000 особьтан, көбіне бірнеше жүзден аспайды. Көпшілігі бәсекелестік әсерінен өледі.

Жануарлар әлемінде тірішілік күресі каннибализм (өзі сияқтыларды жеу) арқылы көрініс береді. Мысалы, каннибализм құбылысы кейбір кемірушілерге, жәндіктер личинкаларына, алабұға, шортан балықтарына тән.

Тығыз популяцияларда сандық мөлшердің реттелуінің басты механизмі стресс-реакция болып табылады. Егер популяция ға күшті тітіргендіргіш әсер етсе, популяция оған стресс-реакциямен жауап береді. Табиғатта стресстіц көптеген түрлері бар:антропикалық, жүйкелік-психологиялық, шуыл әсері және т.б Популяциялардың тұракты, өсімтал және өте сирек кездесетін типтерін ажыратуға болады. Тұрақты популяцияларда организмдердің тууы мен шығыны тепе-теңдік сақтап кезектесіп келіп отырады. Сол сияқты популяцияның тұрақты болуы генетикалық-тарихи, биологиялық жағдайларға да байланысты. Табиғатта популяциялардың тұрақты болуы особьтардың тууы мен иммиграциясына және шығыны мен имиграция жағдайына да байланысты. Имиграция кезінде организмдер особьтері популяция құрамына қосылып отырса, ал эмиграция бойынша кеміп азайып отырады. Аталған факторлар үйлесімді әрі кезектесіп отырған жағдайда популяция өзінің тұрақтылығын ұзақ уақытқа сақтауы мүмкін. Сонда ғана біз популяцияны тұрақты дей аламыз.

В отличие от особи, популяция характеризуется:

• половой структурой (соотношением самцов и самок)

• возрастной структурой (соотношением возрастов)

• пространственной структурой (распределением особей по территории)

• численностью

• рождаемостью

• смертностью

• плотностью (количеством особей на единицу площади или объема)

• эконишей

• ареалом

• динамикой популяции

Размер ареала определяется радиусом индивидуальной активности (РИА) - расстоянием по прямой между точкой рождения и точкой смерти большинства особей. Например, РИА ящерицы равен 30 м, моллюска - десяток метров, ондатры - около 400 м, кролика - 3 км, воробья домового - 3 км, зайца-русака - 5 км. У растений РИА определяется по расстоянию, на которое летит пыльца. Например, РИА кукурузы - 15 м, сосны - около 120 м.

Форма и площадь ареала в каждом конкретном случае определяется как ландшафтными особенностями местности, так и внутрипопуляционными особенностями, территориальными связями поселенцев. Обычно популяции одного вида отграничены друг от друга либо труднопреодолимыми преградами, либо территориями, которые мало пригодны для обитания особей данного вида.

Наиболее часто выделяют такие виды популяций:

• локальные

• экологические

• географические

Экологическая популяция - это совокупность особей одного вида, обитающая в пределах одной экосистемы. Границы экологической популяции - границы экосистемы, определяемые границей однородной растительности, границей фитоценоза. Экологическими популяциями есть 9 популяций разных видов бычков в экосистеме Молочного лимана (популяция кругляка, популяция зеленчака, популяция песочника, популяция цуцыка, популяция ширмана, популяция марто-вика, популяция лысуна и т. д.). Четко очерченной экологической популяцией есть популяция кроликов, обитающих на огражденной территории аэропорта имени Шарля де Голля, насчитывающая почти 50 тыс. особей.

Локальная популяция - это местная популяция, совокупность особей данного вида, обитающих в экосистемах данной местности. Локальной популяцией домового воробья есть совокупность популяций воробья тех населенных пунктов, расстояние между которыми меньше 3 км.

Географическая популяция - это географическая раса, подвид, совокупность фенотипически сходных экологических популяций, занимающих территорию с географически однородными условиями. На территории от Бреста до Камчатки выявлено 29 географических популяций белки обыкновенной.