Практическое занятие №10 по дисциплине «Информационно-измерительная техника»

Сұйықтардың мөлшері 
сыйымдылықтық, индуктивтік және
реостаттық түрлендіргіштермен
өлшенеді.
Сыйымдылықтық түрлендіргіші бар 
қарапайым уровнемер (сур. 175) 
екі конденсатордан жиналған -
С
р 
жұмыстық және
Ск
компенсациялық
,
олар сұйықтың
ішінде орналасқан. 
Тр
трансформатор арқылы өлшеу
тізбегі синусоидал ток 
генераторынан қөректенеді

Трансформатордың екіншіреттік орамасы
және конденсаторлар айнымалы ток көпір
сұлбасын құрайды. Уровнемердің
параметрлері бір қалыпты болу үшін
компенсациялық конденсатор жұмыстық
конденсатормен бірге бір ортада орналасқан. 
Сұйықтың мөлшерінің өзгеруі жұмыстық
конденсатордың параметрлерінің өзгеруіне
алып келеді. Осы кезде көпір тізбегінің тепе-
теңдігі бұзылады.
У күшейткіштен кейін
көпірдің кернеуі ИП өлшеу аспабына
түседі
.

Температураны өлшеу
(10
—800К) температура диапазоны 
төменгі температураларға жатады. 
Бұл диапазонда метал және
жартылай өткізгіштік
терморезисторлар және
термопаралар қолданылады.
Қазіргі кезде кенінен көпір
сұлбасына қосылған термисторлар
температураны өлшеу үшін
қолданылады. 

Атмосфералық қысымдағы таза судың қайнау
және қату температуралары айырымының жүзден
бір бөлігін бір градус деп алады.
0 мен 100 нүктелері аралығындағы шкаланы бірдей 100 
бөлікке бөледі, оларды градустар деп атайды. Сұйық
бағанының бір бөлікке орын ауыстыруы температураның 1°-
қа өзгеруіне сәйкес келеді.0 градустан төмен
температураларға «–» (теріс температуралар) таңбасы
қойылады .
Осылай анықталатын температуралық шкаланы ұсынған швед 
астрономы А. Цельсийдің есімімен оны Цельсий шкаласы деп
атайды және оны °С деп белгілейді. Мұндай термометрмен
дененің температурасын өлшеу үшін оны температурасы
өлшенетін денемен жылулық тепе-теңдікке келтіреді. 8- және
АҚШ-та, Англияда Фаренгейт (°Ғ) температуралық шкаласы
қолданылады. Бұл шкала бойынша су 32°Ғ-те қатады, 212°Ғ-
те қайнайды . Газ қысымы температураға тәуелді: температура 
жоғарылаған сайын газ кысымы ыдыстың қабырғасына
көбірек түседі температура төмендегенде кемиді.

Қысымның ұлғаюын молекулалық теория тұрғысынан оңай
түсіндіруге болады. Молекулалардың температурасы арткан
сайын олар шапшаң қозғалып, ыдыс қабырғасына қатты
соғылады. Газдың осы қасиетін көлемі тұрақты болғанда, 
оның температурасын және қысымын өлшеу үшін
пайдаланады. Тұрақты көлемдегі температураға пропорционал
газ қысымын температураның сандық өлшемі деп атау
қабылданған.
Егер газы (аргон, неон, сутек немесе гелий) бар баллонды
манометрмен жалғайтын болсақ, онда газ термометрі деп
аталатын құралды алуға болады. Температурасы өлшенетін
денемен баллонды жылулық байланысқа келтіреді.
Біраз уақыттан кейін дене мен баллондағы газдың
температуралары теңеседі де, манометрдің көрсетуі бойынша
дененің температурасын білуге болады.
Газ термометрі — өте күрделі құрылғы. Оны, негізінен, 
неғұрлым қарапайым, екінші реттік термометрлерді
градуирлеуге пайдаланады.

Бақылау сұрақтары
1. Расходомер деген не?
2. Уровнемер деген не?
3.Сұйық және газтәрізді ортаның 
концентрациясын өлшеу 
жүргізіледі?
4.Температураны өлшеу қалай 
орындалады?

ӘДЕБИЕТ
Ә.Берікұлы. Техникалық электроника. Жоғары оқу орындарына арналған 
оқулық.–Алматы, «Білім», 2015.– 200 .
Атамалян Э.Г. Методы и приборы измерения электрических величин. - М.:
Высш. шк., 2015.-298 с.
Харт X. Введение в измерительную технику. - М.: Изд - во "Мир",2010. - 37с.
Классен К.Б. Основы измерений. Электронные методы и приборы в 
измерительной технике, - М.: Постмаркет, 2010. - 56 с.
5. Спектор
С.А. Электрические измерения физических величин. -
Л.:Энергоатомиздат.2011. - 400 с.
6. Алиев Т.М., Тер-Хачатуров А.А. Измерительная техника. - М.: Высш.
шк., 2011. -256 с.
7. Цапенко М.П. Измерительные информационные системы: Структуры и
алгоритмы, системотехническое проектирование. -М.: Энергоатомиздат, 2015.
100 с.
8. Темников Ф. Е., Афонин В. А., Дмитриев В. И. Теоретические основы
информационной техники. - М.: Энергия, 2015. - 296 с. 
9. http://agktk.kz/wp-content/uploads/2017/01-Панфилов_Электрлік-өлшемдер.-
Оқулық.pdf

Н А З А Р Л А Р Ы
Н Ы З Ғ А
Р А Х М Е Т