Презентация тақырып: Мембрана арқылы заттардың тасымалдануы: төмен молекулярлы заттардың трансмембраналы өткізілуі

Кіріспе

Өмір сүруге және көбеюге қабілетті қарапайым тірі жүйе-тірі жасуша өсімдіктер, жануарлар, микроағзалардың құрылысының негізі болып табылады. Жасушаның өмір сүруінің ең маңызды шарты - қоршаған ортамен тепе-тең қатынаста болу. Екінші жағынан қоршаған ортамен үнемі ашық қатынаста болу.

Тірі жасуша - термодинамикалық ашық жүйе. Қоршаған ортамен тепе-тең және тығыз қатынаста болудың негізіне тірі ағаалардың барлық бағытта құрылымдық үйымдасуы міндетті шарт болып табылады. Сондықтанда жасуша өмір сұруінің маңызды шарты - биологиялық ортадан биологиялық мембрана арқылы Биологиялық мембраналардың негізгімембраналар болып табылады. Жасуша құрамындағы заттар сыртқыбөлінеді. Жалпы, биологиялық мембрананың не екеніне тоқталмас бұрын мембрана жөнінде түсінік беріп кетейін.

Мембрана арқылы тасымалдау

• Мембрана арқылы тек жеке молекулалар ғана емес, катты денелер (фагоцитоз) және ерітінділері де (иноцитоз) тасымалданады.
• Егер зат жасуша ішіне тасымалданса, онда тасымал турін эндоцитоз, ал егер сыртқа тасымалданса - экзоцитоз деп аталады.

Белсенді тасымалдау - заттардың арнайы энергия пайдаланып электрохимиялык градиентке қарсы ауысуы.

Осмос - мембрана арқылы су молекуласы заттарының концентрациясы аз жағынан көп жағына қарай ығысуы.Еріткіштің мұндай қозғалысын жасайтын күш осмостыкқ –итерме қысым деп аталады.

1. Белсенсіз тасымалдану энергияны қажет етпейді. Ол екіге бөлінеді: Жай диффузия және жеңілдетілген диффузия.

• Жай диффузия – өздігінен, ешбір көмексіз, заттардың конц. градиенті (жоғарғы конц.-дан төменгіге) бағытында мембрана арқылы өтуі.Мұндай әдіс арқылы кіші молекулалы гидрофобтық орг.-қ қосылыстар (май қышқ.,зәр қышқ.) және ұсақ, бейтарап молекулалар (су,көмірқышқыл газы, оттек)өтеді. Мембрана арқылы шектелген органеллалардың конц.айырмашылығы көбейген сайын диффузия жылд. да пропорциональ өседі, ал олардың конц.теңессе, диффузия тоқталады.

2. Белсенді тасымалдану

• Белсенді тасымалдану кезінде энергия жұмсалады, мембрана арқылы заттардың өткізілуі транслоказалар көмегімен жүзеге асады, бірақ бұл кезде заттар электрохимиялық градиентке қарсы тасымалдайды, яғни конц.-сы аз ортадан конц.-сы жоғарыға өткізіледі.Заттардың осылайша тасымалдануы белгілі бір мөлшерде энергия жұмсауды қажет етеді. Ал энергия көзі болып АТФ гидролизі (Na+,K+,Ca+ сорғышы), не тотығу-тотықсыздану үдерісі (митохондрияларды) Н+ ионы сорғышы болады. Қан плазмасында бұлардың құрамы эритроциттерге қарағанда біраз айырмашылығы бар. Соңғы зерттеулердің көрсетуі бойынша, клеткада белсенді натрий насосы жүреді, клеткадан натрий ионын шығарады.

Унипорт, симпорт және антипорт туралы түсінік

Антипорт - жасушада иондардың мембрана арқылы қарама-қарсы бағытта тасымалдануы. Антипорт кезінде бір уақытта, бір өнім клеткаға еніп жатса, екіншісі клеткадан шығып жатады. Мысалы, натрий калий насосы. Мысалы, эукариотты плазмалық мембраналардағы натрий-калийлі сорғыш осы антипорт принципімен жұмыс істейді: натрий иондары жасушадан сыртқа, ал калий иондары ішке қарай қозғалады. Эукариоттарда антипорт өте сирек кездеседі.

Унипортзаттарды градиент бойымен бір бағытта мембрана арқылы тасымалдайды.

• Симпорт кезінде транслоказа екі затты бір бағытта өткізеді, оның біреуі конц.градиенті бағытында диффузияланып, екінші затты өзімен бірге ілестіріп өткізеді. Мысалы, бүйрек араншықтарынан глюкозаның реабсорбциялануы(кері сорылуы) осындай тетік (механизм) арқылы Na+ ионымен бірге симпортталынады. Егер симпортқа қатынасатын заттардың екеуі де иондар болатын болса, олар түрліше зарядталған болуы қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер

1.Антонов В.Ф. и др. Биофизика. М. 1999 2.Березин Т.И. Медицинская биофизика. - М.: Высшая школа, 1988. 3.Блюменфельд Л.Д. Проблемы биологической физики. - М.: Наука, 1977. 4.Волькенштейн М.В. Биофизика. - М.: Наука, 1988. 5.Губанов Н.И., Утепбергенов А.А. Медицинская биофизика. - М.: Медицина, 1978. 6.Инюшин В.М. Конспект лекций по обіңей биофизике. Алматы: КазГУ, 1994. 

жүктеу/скачать 1,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: