Кафедра меңгерушісі_______________________Қ.П.Жүсіп

Кафедра меңгерушісі_______________________Қ.П.Жүсіп

Филология, журналистика және өнер факультетінің «_____»_____2007 ж. әдістемелік кеңесінде мақұлданды. Хаттама №___

ӘК төрайымы____________________ М.В. Семенова

Оқытушы туралы мәлімет:

ф.ғ.к., аға оқытушы Қажыбаева Гүлден Кенесқызы

Тел. (8-7182) 32-43-08

Қабылдау уақыты: жұма сағ.15.35, ауд. №324

Оқытушы Кәріпжанова Айнұр Оралқызы

Тел. (8-7182) 60-07-36

Қабылдау уақыты: жұма сағ.14.00, ауд. №324

«Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы» пәні 050117-«Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығында 1 семестрде 15 аптада оқытылады. Жалпы сағат саны – 45, дәріс -7,5с, тәжірибешілік -7,5, СӨЖО-7,5с, СӨЖ-22,5с.

Қазақ тілінің дыбыстық құрамына, әр дыбыстың жасалу орнына, жасалу жолына, жасалу тәсіліне, үннің және салдырдың ішкі сапасына, дыбыстардың жуан-жіңішке, қатаң-ұяң сыңар түзуіне, сөз ішінде қолданылатын орнына қарай жан-жақты анализ жасап, әр дыбысқа қажетті толық мінездеме беріп, олардың табиғатын дұрыс танып меңгереді, буын құрылыстары мен өзгерістерін, екпіннің түрлері мен олардың атқаратын қызметтерін ажыратып тануға баулу; шектік өзгерістер, олардың түрлерін, игерулі өзгерістерді үйренеді; дыбыс өзгерістерінің бір-біріне ұқсайтын және ұқсамайтын жақтарын байқап; тіліміздің орфоэпиялық, орфографиялық құрылыстарына байланысты фонетикалық заңдылықтардың сырын ашып ерекшеліктерін байқайды.

Сауатты жазу мен дұрыс сөйлеу заңдылықтарының негізінде студенттерге тілдің дыбыстық жүйесінен, дауысты, дауыссыз дыбыстардан, қазақ тілінің дыбыстық құрамы мен ерекшеліктерінен, үндестік заңынан, орфоэпия мен орфографиядан, сонымен қатар қазақ тілінің фонетикалық даму заңдылықтары туралы теориялық тұрғыдан жүйелі білім беру.

1. 
   Алдашева А., Уәлиев Н. Қазақ орфографиясындағы қиындықтар. –А., 1988
   
2. 
   Аралбаев Ж. Вокализм казахского языка. –А., 1970
   
3. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. –А., 1988
   
4. 
   Байтұрсынов А.Тіл тағылымы. –А., 1992
   
5. 
   Бейсенбаева К.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. –А., 1973
   
6. 
   Дүйсебаева М. Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі. –А., 1981
   
7. 
   Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. –А., 1993
   
8. 
   Жүнісбеков Ә. Акустика-артикуляционные характеристики гласных казахского языка. –А., 1969
   
9. 
   Жүнісбеков Ә. Гласные казахского языка. –А., 1972
   
10. 
    Жүнісбеков Ә. Сингорманизм казахского языка. –А., 1980
    
11. 
    Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі (лексика, фонетика). –А., 1993
    
12. 
    Қазақ грамматикасы. –Астана, 2002
    
13. 
    Қазақ тілі энциклопедиясы. –А., 1998
    
14. 
    Қалиев Б., Оралбаева Н., Қасымова. Б., Шалабаев. Б., Төлегенова О. Қазіргі қазақ тілінің жинағы. –А., 1997
    
15. 
    Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстау жүйесі. –А., 1998
    

16. 
    Қалиев Б. Қазақ тілінің дауысты дыбыстарының редукциясы. –А., 1984
    

18. Сыздық Р. Қазақ тілінің анықтағышы. –Астана, 2000

дисциплины Ф СО ПГУ 7.18.2/07

Тіл дыбыстарының жасалуы. Тіл дыбыстарын жасаудағы қозғалтқыш күш, оның ырғағы; ауаның жолы, қарқыны, күші, созылыңқылығы. Жаңғырық жасайтын (резонаторлық) қуыс орындар (көмей қуысы, тамақ қуысы, ауыз қуысы). Ауаның түрлері: үнге айналған (фонациялық) ауа, тон, обертон, тембр. Дыбыстардың физикалық, анатомия-акустикалық жақтан құралатын өзіндік қасиеттері, табиғаты. Артикуляциялық дағды (артикуляционная база). Артикуляциялық дағдының бір тілде сөйлейтін адамдардың сөздерін не дұрыс, не бұзып айтуына (орфоэпияға) тигізетін әсері; орфографиямен қарым-қатынасы.дыбыс және фонема олардың ортақ жақтары мен айырмасы. Фонеманың өзіндік қасиеті; фонеманың түрлері (аллофондары); аллофондардың вариант, варияциялық ерекшеліктері. Әріп, алфавит. Әріптің нақтылы фонемаларды таңбалау кезінде негізделетін принциптері.

Дыбыс жасауға қатысатын сөйлеу мүшелері (артикуляциялық мүшелер); олардың актив, пассив түрлері және атқаратын қызметтері. Қазақ тілі дыбыстарының құрамы мен түрлері. Дауысты (вокализм) дыбыстар мен дауыссыз (консонантизм) дыбыстар. Дауысты дыбыстардың дауыссыз дыбыстардан айырмашылығы.

Дауысты фонемалардың құрамы. Дауысты дыбыстардың жасалуы; олардың әр түрлі артикуляция-акустикалық тұрғыда топтастырылуы (классификациясы): а) жасалу орнына (тілдің қатысына) қарай – жіңішке (тіл алды), жуан (тіл арты) болып бөлінетін түрлері: қазақтың төл сөздеріндегі дауыстылардың тіл алды – жіңішке, тіл арты-жуан болып бөлінуінің жаңа мағыналы сөз жасаудағы негізгі қызметі (боз-бөз, тұз-түз, ал-әл т.б.), ә)жасалу жолына (жақтың қатысына) қарай ашық, қысаң болып бөлінуі; б) жасалу тәсіліне (ерін мен езудің қатысына) қарай еріндік, езулік болып бөлінуі (бірақ ашық-қысаң, еріндік-езулік болып, жұптаса бөліну әрқашан тұрақты емес шартты екендігі: олардың кейде мейлінше ашық немес қысаң кейде орташа ашық немесе қысаң болатындығы). Акустикасына қарай дауыстылардың мейлінше айқын, көтеріңкі және бәсең, көмескі әрі аралық дыбыстар болып естілу ерекшеліктері, в) үнінің ішкі сапасына қарай қазақ тілінің төл дауыстылардың жалаң және дифтонг болып бөлінетін түрлері. Дифтонг дауыстылардың өзіндік ерекше сапалық белгілері. Кейбір дифтонг болып бөлінетін түрлері. Дифтонг дауыстылардың өзіндік ерекше сапалық белгілері. Кейбір дифтонгоид дауыстылар: сөз басында «у, и» дауыстыларының (дифтонгоид сапада айтылуы) да кей жағдайда дифтонгоидқа айналуы. Орыс тілінен енген сөздердегі дауыстылар. Олардың рекшеліктері. Қазақтың төл сөздеріндегі және халықаралық сөздердің жазылуындағы «я, ю, е (ё)» әріптерінің қызметі; г) дауыстылардың сөз ішінде қолдагылатын орындары (сөз ішінде орын талғамайтын және талғампаз дауыстылар).

Дауыссыз дыбыстардың құрамы. Қазақтың төл сөздеріндегі және халықаралық сөздерден қосылған дауыссыздар. Қазақ тілі мен халықаралық сөздерге ортақ дауыссыздар (к, т,с, л, т.б.). Дауыссыз дыбыстардың жасалуы. Дауыссыздардың әр түрлі тұрғыда топтастырылуы (классификациясы). Дауыссыздар: жасалу орнына қарай: 1) тіл тобы, 2) ерін тобы болып бөлінетіндігі. Актив, пассив сөйлеу мүшелерінің бір-бірімен қарым-қатынасына байланысты. 1) тіл тобына жататын дауыссыздар өз ішінен : тіл-тіс, тіл алды, қатты таңдай, тіл ұшы-үстіңгі тіс, тіл арты-астыңғы тіс, тіл ортасы-орта таңдай, тіл арты-артқы таңдай сияқты тағы басқа түрлерге бөлінетіндігі. 2) ерін тобына жататын дауыссыздар өз ішінен: ерін мен ерін, ерін мен тіс болып түрленетіндігі. Жасалу жолына қарай дауыссыздар: а) қабысыңқылар тобы, ә) жуысыңқылар тобы болып бөлінетіндігі. Жасалу тәсіліне қарай: а) қабысыңқылар тобындағы дауыссыздар өз ішінен (үзілмелі-шғыл, бүйір, үзілмелі-сүзілмелі, діріл, айналмалы) 5 түрге бөлінетіндігі; ә) жуысыңқылар тобындағы дауыссыздардың жасалу тәсілі әрдайым сүзілмелі болатындыгы; б) жуысыңқы сүзілмелі дауыссыздардың акустикасы шулы, ызың сыбысты болып естілетіні. Дауыссыздар үн мен салдырдың қатысына қарай: а) үнділер тобына және ә) үнсіздер тобына бөлінетіндігі, үнділер тобындағылар жасалу жолына қарай ауыз жолды, мұрын жолды болатыны; акустикасына қарай ашық үнді, міңгір үнді болатыны. Үнсіздер тобындағылар үн мен салдырдың қатысына қарай қатаң, ұяң болып бөлінетіндігі. Дауыссыздардың айтылуы: а) қатаң-ұяң болып және ә) тіл ұшының қызметіне байланысты жуан-жіңішке болып сыңар түзуі б) қазақтың төл сөзіндегі дауыссыз дыбыстардың бірде жуан, бірде жіңішке айтылуының (үн-ұн, от-өт т.б) фонетикалық мәнінің жоқтығы (тек аллофон болатыны): халықаралық сөздердегі дауыссыздардың жуан-жіңішке айтылуы жаңа ұғымды сөз жасайтындығы (фонетикалық қызмет атқаратындығы). Халықаралық сөздердің жазылуына жуан, жіңішке дауыссыздардың таңбалану тәсілі. Дауыссыздар сөз ішінде қолданылуы (сөз шегін дыбыстар тіркесін талғамайтын және талғампаз дауыссыздар).

Буын, оның дауысты дыбыстың буын ішінде алып тұрған орнына қарай бөлінетін және буын құрайтын дауыстының акустикасына (жуан, жіңішке, көтеріңкі, бәсең, айқын, күңгірт т.б) қарай бөлінетін түрлері. Қазақтың төл сөздерінің буын жөніндегі ерекшеліктері. Сөздерді буынға бөлудің жолдары мен қажеттілігі. Сөз ішіндегі дыбыстардың орналасуына қарай буынның бөлінетін түрлері. Сөздердің буын жігі мен морфемалық жігі; бұларды ажырата білудің практикалық маңызы. Буынның бір түрінің екінші түріне ауысуы (буын жылысуы, буын ығысуы т.б), оның себептері. Буын жігінің ауызекі тілде бөлінуі мен жазуда бөлінуінің кейде сәйкес келетіні, кейде сәйкес келмейтіні, оның себептері.

Дауыс ырғағы (интонация) және кідіріс (пауза) туралы жалпы түсінік. Адам сөйлеп тұрғанда, айтылған пікірдің тыңдаушыға түсінікті болу үшін, мәнерлеп оқу үшін дауыс ырғағы мен кідірістің маңызы зор екендігі. Дауыс ырғағы арқылы сөйлемдегі сөздердің жеке айтылмай, бір ғана мағыналық топқа жинақталып, үздіксіз ұласа айтылатындығы. Кідіріс арқылы жеке мағыналы сөздер немесе мағына жағынан жинақталып ұласқан сөзтаптарының басқа сөздерден бөлініп үздік-үздік жіктеліп айтылатындығы. Ауа толқыны арқылы топталған фонетикалық бөліктер: сөйлеудің кідірістік, буындық жіктері (фраза, такт немес синтагмалар). Паузадан кейінгі күшті бас буын, паузаның алдындағы күшті соңғы буын. Дауыс ырғағының грамматикалық мағыналарды білдірудегі суперсегменттік қызметі.

Екпін, оның басты-басты түрлері: ой екпіні (логикалық екпін) және инверсия, көңіл-күй екпіні (эмфазалық екпін), сөз екпіні және олардың бір-бірінен айырмалары. Сөз екпіні, оның түрлері: үнді (музыкалық, тоникалық екпін); лебізді (динамикалық, экспираторлық) екпін. Лебізді екпіннің күшті лебізді, бәсең лебізді болып бөлінетіні: тіркес екпіні (фразалық немес комплекстік), көмекші (квантитатив) екпін. Қазақтың төл сөздері мен халықаралық сөдердегі негізгі және квантитатив сөз екпіндері. Лебізді сөз екпінінің тиянақты, тиянақсыз: тұрақты, тұрақсыз түрлері. Қазақ тіліндегі сөздердің екпіні көбінесе тиянақты (көбінесе соңғы буынға түсетін) және көбінесе тұрақты (омоним тұлғалы сөздерден басқалары) болып келетіні. Екпіні тұрақсыз сөздердегі сөз екпінннің атқаратын лексика-грамматикалық қызметтері. Қазақ тілі сөздерінің екпінді қабылдамайтын элементтері.

Дыбыс өзгерістерінің басты-басты түрлері: игерулі (комбинаторлық), шектік (позициялық), игерусіз (спонтанды). Игерулі өзгерістердегі бір дыбыстың екінші дыбысқа тигізетін іргелес, алшақ, ілгерінді, кейінді, тоғыспалы ықпалдар. Дыбыстардың игерулі өзгерістердің сөз ішінде қолданылатын орындары. Игерулі өзгерістердің қазақ тілінде жиі кездеспейтін түрлері: 1) ассимиляция, оның түрлері: дауыстылардың ассимиляциясы немес үндесуі, езулік немес таңдай аттракция мен еріндік аттракциялар. Дауыссыздардың қиюласуы. Ассимиляция мен сингармонизмнің ортақ жақтары және олардың айырмалары. 2) аккомодация (дауыстының дауыссызға немес дауыссыздың дауыстыға әсері); 3) метатеза (сөз ішіндегі дыбыстардың орнын ауыстырып айтылуы); 4) диссимиляция (ұқсатпай өзгерту), 5) орынбасар дыбыспен алмастыру; 6) айтуда дауыссыздарды үнемдеу, түсіріп тастау. Бұлардың кездесетін орындары. Шектік (позициялық) өзгерістер, олардың игерулі өзгерістерден айырмасы. Шектік өзгерістердің басты-басты түрлері: үчстеліп айтылатын сыналық дыбыстар (протеза, эпентеза, эпитеза), дауыстының әлсіреуі (редукция), оның сандық, сапалық, элизиялық, гаплологиялық түрлері, ұяң дауыссыздардың сөз соңында кідірістің алдында тұрып қатаңдауы.

Игерусіз өзгерістердің дыбыстардың өзіндік ерекшеліктері (олардың игерулі өзгерістерден айырмасы, тарихи дәстүрмен байланыстылығы).

Графика (жазу). Қазіргі алфавиттің құрамы. Қазақ алфавитіндегі әріптер мен фонемалардың ара қатынасы. Орфография (емле). Қазақ орфографиясы туралы қысқаша мәлімет: араб әліппесі тұсындағы емле, латын әліппесі тұсындағы емле, қазіргі емле. Қазіргі кездегң қазақ орфографиясының негізгі (морфолгиялық, фонетикалық, тарихи дәстүрлі) принциптері, ол принциптерден ауытқитын кейбір жағдайларда әріптердің, түбір тұлғалардың жазылуы, күрделі сөз түрлерінің (біріктіріп жазылатын, бөлек жазылатын, сызықша арқылы жазылатын) жазылуы, халықаралық сөздердің жазылуы, қосымшалардың түрлері (алты вариант, төрт варианты, үш варианты, екі варианты және варианты жоқ), олардың емле ережесіне қатысы. Орфоэпия. Орфоэпия туралы қысқаша мәлімет. Орфоэпия мен орфография мәселелерінің ара қатысы. Фонетикалық транскрипция. Қазақ орфографиясының нормалары.

Тәжірибешілік сабақтар теориялық жағынан өткен мәселелерді терең түсінук, тәжірибеде оны жан-жақтыталаду, игеру мақсатында жүргізіледі.

Дыбыс және фонема, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Әріп туралы ұғым. Әріп пен дыбыстың арақатынасы. А.Байтұрсыновтың «Тіл - құрал» еңбегінің маңызы. Қ.Жұбановтың қазақ тілі фонетикасы жөніндегі зерттеулері.

Сөйлеу мүшелері туралы түсінік. Актив және пассив сөйлеу мүшелері. Дауысты дыбыстарды жасауға қатысатын сөйлеу мүшелері. Дауыссыз дыбыстарды жасауға қатысатын сөйлеу мүшелері.

Қазақ тіліндегі дауысты дыбыстардың тілдік табиғаты. Дауыстылардың тіл, жақ және ерінге қатысты бөлінісі. Дауысты дыбыстардың сөз ішіндегі қолданысы. Кейбір дыбыстардың дифтонгоид сапада айтылуы. Дауысты фонемалар: олардың саны, сапасы, жіктелуі; айтылу, жазылуындағы ерекшеліктер

Дауыссыз дыбыстарға мінездеме. Дауыссыз дыбыстардың жасалу орны, тәсілі, жолына қарай бөлінісі. Дауыссыз дыбыстар. Африкат дыбыстар, олардың емлесі. Дауысты фонемалар: олардың саны, сапасы, жіктелуі; айтылу, жазылуындағы ерекшеліктер

Буынға байланысты қазақ тіл біліміндегі көзқарастар. Қазақ тіліндегі тұйық буынның ерекшелігі. Буын, оған тән белгі-ерекшеліктер. Буынның маңызы, түрлері. Буынды танып-білудің фонологиялық маңызы, орны.

Дауыс ырғағының суперсегменттік қызметі. Дауыс ырғағының түрлері.

Екпіннің қызметі.қазақ тіліндегі екпін туралы көзқарастар. Қазақ тіліндегі екпін түспейтін қосымшалар.

Фонетикалық құбылыстар. Шектік (позициялық) өзгерістердің игерулі өзгерістерден айырмасы. Дыбыс үндесімі. Дауыссыз дыбыстардың өзара үйлесімі. Ықпал, игеру заңдылықтары. Жасалым, айтылымға қатысты игерулер. Буын үндесімі. Тіл үндесімінің тілдегі орны, қызметі. Ерін үндесіміне көзқарас. Буын үндесімінің тілді ұйымдастыру, ерекшелеудегі маңызы.

Игерусіз өзгерістердің тарихи дәстүрмен байланыстылығы. Спонтандық өзгерістер жөнінде зерттеулер.

Қазіргі қолданыстағы алфавиттің тарихы. Қазақ алфавитіндегі әріптер мен фонемалардың ара қатынасы. Қазақ тілі орфографиясының негізгі ережелері.

Қазақ тілі орфографиясы сүйенетін принциптер. Қазақ орфоэпиясының негізгі мәселелері. Суперсегментті бірліктердің ауызша сөзді ұйымдастырудағы рөлі.

Студенттердің өздік жұмыстары

Пәнді игеру барысында тақырыптық жоспар мен бақылау шараларының күнтізбелік кестесіне сәйкес студенттер төмендегі дәрісханадан тыс жұмыстарды орындауы керек.

• 
  әрбір тәжірибешілік сабаққа дайындалу керек, яғни, үй тапсырмаларын орындау крек;
  
• 
  дәріс материалына кірмеген, бірақ міндетті болып саналатын курстың тақырыптарын меңгеріп, конспектілер дайындау керек.
  

Ұсынылатын әдебиет: [2],3-30 бет, [3], 3-50 беттер, [4], 5-15 бет ,[5], 3-40 беттер, [7], 3-100 бет, [11], 5-60 беттер, [12], 3-75 беттер, [15], 3-30 беттер,

2. Дауысты дыбыстардың жіктелуі. Тілдің қатысына қарай дауыстылардың жіктелуі. Орын талғайтн және талғамайтын дауыстылар. Дифтогоидтардың қолданыстық ерекшеліктері.

Ұсынылатын әдебиет: [2], 3-20 бет, [3], 3-20 беттер, [5], 5-35 беттер, [7], 5-43 бет, [8], 5-60 беттер, [9], 3-70 беттер, [11], 3-85 бет, [15], 28-53 беттер, [16], 10-25 беттер.

3. Дауыссыз дыбыстардың табиғаты. Дауыссыздардың айтылымдық ерекшеліктері. Дауыссыздардың халықаралық сөздердегі таңбалануы.

Ұсынылатын әдебиет: [3], 3-40 бет, [5], 5-90 беттер, [15], 53-101беттер.

4. Қазақ тіліндегі буындардың ерекшелігі. Дауыс ырғағының маңызы. Кідірістің (пауза) дауыс ырғағымен байланысы. Екпіннің түрлері

Ұсынылатын әдебиет: [4],5-63 бет, [7], 12-34 беттер, [10], 84-91 беттер, [11],45-98 беттер, [12], 53-78 беттер, [13], беттер, [14], 87-91 беттер, [15],101-121 беттер.

5. Дыбыстардың бір-біріне әсері. Дауысты дыбыстардың көрші дауыссызға әсері.Игерусіз өзгерістердің дыбыстардың игерулі өзгерістерден айырмасы.

Ұсынылатын әдебиет: [11], 5-23 бет, [12],10-30 беттер, [15],123-161 беттер.

6. Қазақ алфавитінің құрамы. Қазақ алфавитіндегі әріптердің жазылуы.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 5-30 бет, [4], 5-20 беттер, [6], 5-36 беттер, [7], 3-20 бет, [18], 50-62 беттер, [19], 34-56 беттер

7. Қазақ орфографиясының негізгі мәселелері. Қазақ орфографиясының фонологиялық принципі. Қазақ орфоэпиясы, оның негізгі принциптері. Фонетикалық транскрипция.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 5-60 бет, [6],10-37бет, [14], 100-120 беттер, [15], 173-187 беттер, [17], 92-101бет, [18], 15-37 беттер, [19], 10-33 беттер.

Оқу процесіне қатысу дегеніміз – сабаққа қатысу, пікірталаста және топ жұмысында белсенділік көрсету, топтастарының оқуына әсер ету.

Қойылған талаптар орындалмаса, жаза қолданылады. Сабаққа 100 пайыз қатысып, берілген тапсырмаларды уақытымен және дұрыс орындаса – ең жоғарғы ұпай 100 б. қойылады. Курсты өту барысында төмендегідей марапаттау ұпайлары қойылады:

- дәріске қатысу – 2 балл.

- тәжір. сабаққа қатысу – 1балл.

- тәжір. жұмысты орындау – 4 балл

• 
  Сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беру -2 балл;
  
• 
  Жаттығу жұмыстарын орындау-1 балл;
  
• 
  Грамматикалық талдаулар жасау -1 балл.
  

• 
  материалды толық меңгеру -3 балл.
  
• 
  Талқыланатын тақырыптың, жоба мәселесінің мазмұнын ашу-2 балл
  
• 
  Лексика-грамматикалық және стилистикалық сауаттылығы -2 балл.
  

1. 
   сабақты босату (себепсіз);
   
2. 
   тапсырмаларды уақытымен орындамау;
   
3. 
   тапсырмаларды орындау барысында қателіктер жіберу, яғни,студент материалды толық меңгермеген жағдайда.
   

мұндағы Р₁, Р₂, Е, С, КЖ – бірінші, екінші рейтингте алған ұпай бойынша емтихандағы балл көрсеткіші

ӨҮаү, ӨҮе, ӨҮс, ӨҮкж – ағымдық үлгерімнің семестрдегі үлестері.

Студент сынақты тапсырмай алуы үшін жинаған балы 100 болу керек.

Егер оқу жоспарында емтихан мен сынақ қарастырылған болса, онда сынақ ағымдық бақылау түрі деп есептеледі.

КЖ ғылыми жетекші қатысуымен комиссия алдында қорғалады және пікірмен бірге бағаланады. Пән бойынша қорытынды рейтинг 2-кестеге сай баллдан сандық баламаға, әріптік және дәстүрлі бағаға ауыстырылады. Сөйтіп, оқу жетістіктері журналына және рейтингтік ведомостьқа жазылады. Ведомость пен сынақ кітапшасына дәстүрлі үлгімен баға қойылады.

Егер пән бойынша емтиханнан басқа курстық жұмыс қарастырылған болса, онда сынақ кітапшасына дәстүрлі үлгімен Кж балына сай баға қойылады.

Студенттердің білімін анықтау көрсеткіші

Балл түріндегі қорытынды баға	Балдың сандық баламасы	Әріп жүйесі бойынша бағалау	Дәстүрлі жүйе бойынша қойылатын баға
			Емтихан, дифф. сынақ	сынақ
1	2	3	4	5
95-100	4	А	өте жақсы	Есептелді
90-94	3,67	А-
85-89	3,33	В+	Жақсы
80-84	3,0	В	Жақсы
75-79	2,67	В-	Жақсы
70-74	2,33	С+	қанағаттанарлық
65-69	2,0	С
60-64	1,67	С-
55-59	1,33	Д+
50-54	1,0	Д
0-49	0	F	қанағаттанарлықсыз	есептелмеді

Егер студент емтиханда F деген баға алса, оның қорытынды рейтингі анықталмайды. Ведомостьқа «қанағаттанарлықсыз» деген баға қойылады. Егер пән бірнеше семестрде өтетін болса, онда балл түріндегі баға орташа есеппен қорытылады:

Қ= _Қ₁*К₁+Қ₂*К₂+...+Қ_n*К_n

К₁+К₂+...+К_n

Мұнда Қ₁ ,Қ₂ ,Қ_n – семестр бойынша балл түріндегі қорытынды баға;

К₁,К₂,К_n – семестр бойынша пән сағаты