Психология ғылым ретінде пайда болуы. Психология пәні, міндеттері, принциптері мен әдістері
жүктеу/скачать 49,95 Kb.
|
Семинар сурактары
|
Семинар 1 сұрақтары: Психология ғылым ретінде пайда болуы. Психология пәні, міндеттері, принциптері мен әдістері. Психикада психологиялық құбылыстар мен фактілер ерекшеленеді. Психология психикалық құбылыстардың пайда болу және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін, яғни адамдардың жан-жүйесін зерттейтін сан-салалы ғылым. Психология ерте заманнан бері келе жатқан ғылым, оның даму тарихына екі жарым мыңдай жыл болды. Оның дүниеге тұңғыш келген жері ежелгі Грекия. Психология атауы «псюхе» - қазақ тілінде «жан», «логос» - «ілім», «ұғым» деген гректің екі сөзінен тұрады. Ғылыми қолдануда психология термині XVI ғасырда алғаш рет пайда болды. Психика обьективті дүниенің субьективті бейнесі. Этимологиялық тұрғыдан психологияны жан туралы ғылым ретінде анықтауға болады. Психологияның білім саласы ұзақ уақыт бойы осылай түсіндірілді. Бірақ мынандай сұрақ туындайды: жан шындық ретінде бар ма? Тек жанның объективті өмір сүруін тану кезінде ғана оны ғылым объектісі деуге болады. Бұл сұраққа нақты жауап жоқ. Жанды көру, өлшеу мүмкін емес. Кейінірек «жан» ұғымының орнына «психика» деген ғылыми термин психологияны зерттеу саласы ретінде қолданыла бастады. Психикалық құбылыстар бізді қоршап тұрған сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы бейнесі. Олар (түйсік, ой, елес, сезім, қабілет, мінез және т.б.) көпшілігімізге мәлім, тілімізде жиі кездесетін ұғымдар. Осылардың бәрін ғылыми тұрғыда психология ғылымы зерттейді. Психологияның зерттеу пәнінің негізіне адам болмысының табиғаты, психикалық күйлері, процестері, қасиеттері кіреді. Адам дамуының заңдылықтары және оның ерекшеліктері туралы ғылыми ілімдердің жүйесі жалпы қоғамның дамуы үшін қажет. Мұнда мыналарды бөліп көрсетуге болады: а) когнитивті (танымдық) процестер: түйсік, зейін, қабылдау, қиял, ес, ойлау және сөйлеу; б) индивидтің басқа адамдармен қарым-қатынасын реттейтін, оның әрекеттерін тікелей басқаратын адамның психикалық қасиеттері мен күйлері. Психикалық қасиеттер: сезім, эмоция, ерік, темперамент, мінез және қабілет. Психикалық күйлер: адамнық түрлі көңіл-күйінің (шабыт, зерігу, үрейлену, ашулану, қуану) компоненттері. Өз кезегінде, адамның психикалық процестерін, күйлері мен қасиеттерін, егер олар адамдардың өмір сүру жағдайларына, олардың табиғатпен және қоғаммен өзара әрекеттесуінің қалай ұйымдастырылғанына байланысты қарастырылмаса, толық түсіну мүмкін емес. Бұл дегеніміз, психология объектісі адамның іс-әрекеті мен қарым-қатынасын да қамтиды. Психологиялық ғылымның даму тарихы. 19-ғасырдың 2-ші жартысынан бері қарай ғалымдар психикалық қыбылыстарды (түйсік, қабылдау, ес, елес т.б.) эксперимент жүзінде әр-түрлі құрал-жабдықтың кӛмегімен зерттей бастады.Осы кезден бастап психология өз алдына дербес отау тігіп, тәжірибелік ғылым ретінде дами бастады. Психиканы зерттеу және түсіндіру психология пәнінің қалыптасуының алғашқы кезеңі болады. Сонымен психология алғашқыда Жан туралы ғылым ретінде анықталды. Әр тарихи дәуірлерде ғалымдар ғалымдар бұл сөз мағынасын сан қилы түсіндірді. Осы мәселені шешудің төңірегінде екі бір-біріне қарама-қарсы философиялық бағыттар пайда болады: идеалистік және материалистік. Идеалистік философияны жақтаушылар психиканың материяға тәуелсіз, өз бетімен өмір сүретін бірінші алғашқы құбылыс деп қарастыру. Психиканы материяның туындысы бойынша психиканы екінші құбылыс, материядан туады деп қарастырады. Идеалистік философияның өкілдері материямен байланыссыз ерекше діни бастаманың өмір өмір сүретіндігін мойындайды, олар психикалық іс-әрекетті материалдық және өлмейтін жанның көрінісі ретінде қарастырады тек ғана біздің түйсіктеріміз бен елестетулеріміз немесе кейбір белгісіз «абсолюттік» рухтың, «әлемдік ерік-қайраттың», «идеялардың» байқалуы деп түсіндіреді. Психология пәні бойынша көзқарастар эволюциясы. Ғылым ретінде психология нені сипаттайды? Оның ғылыми ілімдеріне не кіреді? Бұл сұрақтарға жауапты психология ғылымының тарихынан іздеп, психологияны әр даму кезеңіне орай өзінің зерттеу пәніне деген көзқарасының өзгеретінін байқау қажет. Психология өте ертеден келе жатқан ғылым салаларының бірі, бірақ та жеке ғылым ретінде дамығанына бір ғасырдай уақыт болды. ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында, белгілі психолог Г.Эббингауз психологияның тарихы алды ұлан ғайыр, ал тарихы қысқа -, деген болатын. Психология ғылымының даму тарихы 2 кезеңге бөлінеді. Оның біріншісі 2500 жылға созылған, ежелгі гректің ғалымы Аристотель (384-322) есімімен байланысты. 2500 жылға созылған осы кезеңде психология басқа ғылымдармен (философия, медицина, әдебиеттану, жаратылыстану т.б.) аралас дамыды. Оның 2-ші тарихы 1879 жылдан басталады. Осы жылы неміс ғалымы В.Вундт Лейпцигте тұңғыш лаборатория ұйымдастырып, дербес эксперименттік ғылым болуына себепкер болды. Психиканың алғашқы идеялары анимизммен байланысты болды (лат. анима-рух, жан) - ежелгі көзқарастар, оған сәйкес әлемде бар нәрсенің жаны бар. Жан денеден тәуелсіз, барлық жанды және жансыз заттарды басқаратын субъект ретінде түсінілді. Ежелгі грек ойшылы Платонның (427-347) пікірінше, адамның жаны («жан мәңгі өлмейді, өшпейді», - деп тұжырымдады) денемен біріккенге дейін бар. Ол әлемдік жанның бейнесі. Жан құбылыстарын Платон ақыл-ой, батылдық (қазіргі мағынада – ерік) және құмарлық (қажеттіліктер) деп бөледі. Ақыл-ой баста, батылдық – кеудеде, құмарлық – іш қуысында орналасады. Барлық адамдар, Платон бойынша, ақылды, батыл және тек тән ләззаттарын іздейтіндер болып бөлінді. Аристотельдің пікірінше, «Жан тәннің өмір сүру формасы», оның барлық өмірлік функцияларының себебі мен мақсаты. Оның «Жан туралы» трактаты - бұл ұзақ уақыт бойы психологияның негізгі жетекшісі болып қала беретін алғашқы арнайы психологиялық шығарма, және Аристотельдің өзін психологияның негізін қалаушы деп санауға болады. Ол жанға субстанция ретінде қарауды жоққа шығарды. Сонымен бірге ол жанды материядан (тірі денеден) оқшауланған түрде қарау мүмкін емес деп есептеді. Аристотельдің айтуынша, жан - бұл мақсатты түрде жұмыс істейтін органикалық жүйе. Адамның мінез-құлқының қозғаушы күші - бұл ләззат немесе наразылық сезімімен байланысты тілек (дененің ішкі белсенділігі). Ойлау жалпы ұғымдарды, пайымдаулар мен тұжырымдарды құрастырумен сипатталады. Интеллектуалды қызметтің ерекше түрі - бұл ақыл (интеллект), ол сырттан құдайлық интеллект түрінде енгізілген. Қазіргі Батыс психологиясы. Бихевиоризмнің пайда болуы. Бихевиоризмнің пайда болуы мен таралуы психологияға интроспективті психологиядағы сана фактілерінен ерекшеленетін мүлде жаңа фактілер – мінез-құлық фактілерінің енгізілуімен белгіленді. Бихевиоризм - ХХ ғасырдағы американдық психологиядағы сананы ғылыми зерттеу пәні ретінде жоққа шығаратын және психиканы әртүрлі мінез-құлық формаларына дейін төмендететін, организмнің сыртқы ортаны ынталандыруға реакцияларының жиынтығы ретінде түсінілетін бағыт. Негізін қалаушы-Джон Уотсон, ол 1913 жылы психологияны объективті эксперименттік зерттеу әдістерін қолданған кезде ғылым деп атауға құқылы деп жариялады. Объективті түрде белгілі бір жағдайда пайда болатын адамның мінез-құлқын ғана зерттеуге болады. Әрбір жағдай объективті түрде бекітілуі керек, белгілі бір мінез-құлыққа сәйкес келеді. «Психология - бұл мінез-құлық туралы ғылым» және санамен байланысты барлық ұғымдар ғылыми психологиядан шығарылуы керек ХХ ғасырдың басында психоанализ немесе фрейдизм бағыты. ХХ ғасырдың басында психоанализ немесе фрейдизм бағыты пайда болды. Негізін қалаушы - австриялық психоневролог З.Фрейд (1856-1939), ол психологияға бірқатар маңызды тақырыптарды енгізді: бейсаналық мотивация, психиканың қорғаныс механизмдері, ондағы сексуалдылықтың рөлі, балалық шақ психикалық жарақатының ересек жастағы мінез-құлыққа әсері және т.б. Фрейдтің үш деңгейлі тұлға моделі. Фрейд психиканың құрылымдық моделін жасады, оған сәйкес адам үш элементтен тұрады: Ид «Ол» – бейсаналық – тума әрі тұқымқуалаушылықпен бекітілген. Ең примитивті компонент, инстинкт тасымалдаушысы (немесе либидо); иррационалды және бейсаналық бола отырып, ол ләззат қағидасына бағынады; тума әуестіктерді, сондай-ақ ығыстырылғандарды және иеленгендерді қамтиды. жүктеу/скачать 49,95 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|