Психологияның пәні, мақсаты және зерттеу әдістері Психология пәні

1.Психология пәні

2.Психологияның теориялық және қолданбалы мәселелері

3.Психологияның ғылым ретінде негізгі даму кезеңдері

4.Психологияның өзге ғылымдармен байланысы

5.Негізгі салалары

6.Зерттеу әдістері

Психолгия- психикалық құбылыстардың (жан қуаттарының) пайда болу, даму және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Психикалық құбылыстар бізді қоршап тұрған сыртқы дүние заттары мен құбылыстардың мидағы әр түрлі бейнелері болып табылады.

2. Психологияның теориялық және қолданбалы салалары төрт бағыттың:бихевиоризм,психоанализ,когнитивтік және интеракционизм төңірегінде топтасты. Аталған төрт бағыттың үшеуі психологиялық ойлардың әлеуметтік – психологиялық нұсқасы болса, ал төртінші бағыт – интеракционизм әлеуметтік негізде еді.

Бүл орайда неофрейдистік тұрғы, әсіресе Э.Фромм мен Дж.Салливан еңбектері аталынады. Дегенмен классикалық Фрейдизм идеяларын әлеуметтік психологияға тікелей енгізетін теориялар да бар. Ондай теорияларға мысал ретіңде топтық процестер теорияларын: Л.Байон, В.Беннис, Г.Шепард, Л.Шутц атауға болады. Бихевиористерден өзгешелігі екеулік (диада) қарым-қатынастан гөрі көбірек адамдар қатысқан топтардағы процестерді қарастыру, осы бағытта Т-топтарда (тренинг топтары), адамдардың бір-біріне әсерінің әлеуметтік – психологиялық механизмдерін пайдалану тән. Психоанализді әлеуметтік психологияда қолдану жүйелі түрде емес, кейбір жағдайларын практикаға кіріктіру негізінде жүргізіледі. Осы тұрғыдан Т. Адорноның “Авторитарлы жеке түлға” еңбегін атауға болады (фашизмді тудыратын алғышарттар туралы).

Психоанализ психологиядағы жаңа ағымның гуманистік психология (А.Маслоу, К.Роджерс) туындауына себеп болды. Негізінен тренинг тобының теориясы мен практикасына сүйене отырып, түрліше тармақталған проблематикасы жасалынуда. Қазіргі кезде гуманистік психология жетекші ағымдардың біреуіне айналып келеді.

Когнитивизм гештальтпсихология мен К.Левиннің өрістер теориясынан бастау алады.

Бұл багыттағы көптеген теориялардың (Ф.Хайдер, Т.Ньюком, Л.Фестингер Ч.Озгуд, П.Танненбаум, американ зерттеушілері Д.Креч, Р.Крачфилд, С Аш) негізі – жеке тұлғаның әлеуметтік мінез-құлқын түсіндіру. Адам санасында әлемнің тұтас, байланысқан идеалды көрінісін тұрғызу (қоршаған нақты әлемдегі қарама-қайшылықтарға байланыссыз) – бұл модельдің негізгі кемшілігі. Дегенмен бұл бағытта да іргелі проблемалар зерттелінуде.

Қазіргі кезде бүл бағыт әлеуметтік психологияда Мидтің теориясынан басқа да теорияларды қамтиды: ролдер теориясы (Т.Сарбин), референтті топтар теориясы (Г.Хаймея, Р.Мертон). Э.Гофманның әлеуметтік драматургия теориясы. Бұл теорияда “өзара әсерлесу” ұғымы негізгі болғанымен де, қоғамдық қатынастардағы, қоғамның әлеуметтік құрылымына байланысты индивидке әсер ететін әлеуметтік себептерді қарастыру мәселелері шешілмеген.

Осы төрт бағытгың өзіндік негіздері болғанымен де, көбінесе бір-біріне араласып отырады.

3. Психология- ерте уақыттан келе жатқан ғылымдардың бірі болғанымен,адамның күнделікті қажетін өтеуге оның пайдасы аз тиіп келеді.Өйткені сол кездегі көпшілік зерттеулердің философиялық негізі ғылыми жағынан дәйексіз болды да өмірден алшақ мәселерді ғылыми-

5.Қазіргі кезде психология ғылымы көп салалы ғылыми пəндермен 40-тан астам салаларға бөлінеді. Бұл жіктелуде негізгі ескертетін жағдайлар:

1. пəннің зерттеу объектісі

2. адамның іс-əрекет түрлерін негізге алады

3. адамның əлеуметтік ортаға қатысы.

Жалпы психология – адамның барлық психикалық құбылыстарының заңдылықтарын зерттейді.Əлеуметтік психология, жас ерекшелігі психологиясы, педагогикалық психология, еңбек психологиясы, арнаулы психология, медициналық психология, əскери психология, спорт психологиясы, заң психологиясы, салыстырмалы жəне т.б. психологиялық салалар.

6. Психологиялық зерттеу ерекшеліктеріне байланысты зерттеу əдістері 4 топқа бөлінеді.

1. Ұйымдастыру əдістері. а) өзара салыстыру əдісі – мысалы: əртүрлі топты, жасы, қызметі, іс-əрекеті, білімі, т.б. бойынша салыстыра зерттеу.ə) лонгитюд əдісі – бір адамды немесе адамдар тобын ұзақ уақыт аралығында қайталап зерттеу.б) комплекстік əдіс – зерттеуге əртүрлі ғылымдар өкілдері қатысып, бір объектіні жан-жақты, əртүрлі құралдармен зерттеу. Мысалы: физиологиялық, психологиялық, əлеуметтік жағынан зерттеу.

2. Эмпирикалық əдістер. а) бақылау жəне өзін-өзі бақылау. ə) эксперименттік əдіс-лабораториялық, табиғи жəне қалыптастырушы. б) психодиагностикалық əдіс – тест, анкета, социометрия, сұрақ-жауап, интервью, əңгімелесу, іс-əрекет нəтижесін талдау, өмірбаянмен танысу.

3. Деректерді өңдеу əдістері. а) сандық – статистикалық. ə) сапалық – алынған материалды топтау, жүйелеу, жіктеу, салыстыру, психологиялық анықтама, мінездемелер жазу.