Өнімніңөзіндікқұнынталдау. Үш өндірістік фактор-еңбек құралы, еңбек заты, еңбектің өзі-өнімнің өндірісі және өзінді құнды анықтайды.
Өзіндік құнды азайтуды талдауда осы негізгі экономикалық элементтер арасындағы шығындар арқылы енгізуге болады. Бірақ тәжірибеде мұндай талдауды енгізу қиын, себебі шығын мен өзіндік құнның калькуляциясының есебі экономикалық элементтер арқылы емес, ол элементтер кешенді түрде көрсетілетін шығындар абында көрсетіледі (мысалы, жалпы цехтық шығындар).
Өнімнің бірлігіне өзіндік құнды анықтау.
Өзіндік құнды есептеуге қажетті ақпарат кәсіпорынның бухгалтер-
лік құжаттарынан, жабдықтаушылар шоттрынан, еңбекақы есептерінен, материадарды жіберуге жарналардан, шығындық ведомостволардар және т.б. алуға болады.
Өнім бірлігіне өзіндік құнды толық есептеу алдында белгілі уақыт кезеңіндегі өнім өндірісіне жалпы шығындарды білу қажет.
Жалпы шығындар тікелей және қосымша болып бөлінеді.
Тікелей шығындарға өнімге қосылған материалдар құны, жұмысшылар еңбекақысы және әлеуметтік сақтандыруларғааударымдар. Бұл шығындарды шығарылған өнім немесе өнім топтарына тікелей қатысты қылуға болады.
Жанама шығындар-бұл фирманың қызмет етуіне қажетті шығындар: құрал-жабдықты ұстау бойынша шығындар, арендалық төлемдер, коммуналдық қызметтің бағасы, коммерциялық шығындар, өнім өндірісі процесінде жұмысбасты емес персоналдың еңбекақысы, несиелер бойынша пайыздар және т.б.
Шығындарды осылайша бөлу қызмет түріне тәуелсіз әр типті кәсіпорында қолданылады. Қызмет түріне тек өзіндік құн құрылымындағы тікелей және жанама шығындар арасындағы пропорция ғана тәуелді болады.
Жанама шығындар - бұл тауарлар мен қызметтерді өндірумен тікелей байланысты болмайтын шығындар. Жанама шығындар тек нақты жобамен немесе өніммен ғана емес, сонымен бірге бүкіл шаруашылық операциямен
байланысты. Жиһаз бизнесі үшін жанама шығындар ғимарат пен кеңсені жалдау ақысы, коммуналдық қызметтерге ақы төлеу, әкімшілік шығыстар және басқалар болады. Сонымен қатар бухгалтерлік, заңгерлік және іс қағаздарын жүргізуге байланысты шығындар жанама шығындар болып табылады. Өйткені олар бүкіл бизнеске пайда әкеледі және бір жобаға немесе өнімге бағдарланбайды. Жанама шығындардың басты белгілерінің бірі - бұл шығындарды ұйым ішіндегі әртүрлі бөлімшелерге бөлу өте қиын.