Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

(қолы) (аты-жөні)

Қадырова Бақытжан Мәсәлімқызы

ф.ғ.к, доцент

Қазақ филологиясы кафедрасы _____А1__ корпусында (мекен-жайы), 324 аудиторияда орналасқан. Байланысу телефоны 1255

Студенттердің тіл мәдениеті мен стилистика туралы жүйелі теориялық білімі алуына, оны тәжірибе жүзінде жүзеге асыруға негізделеді. Студенттерге лингвистикалық стилистиканың негізгі ұғымдары туралы, әсіресе функциональдық стильдер мен тіл ярустарының стилистикалық мүмкіндіктері туралы білім беру, кез-келген мәтіннің қай стильге жататынын ажырата білуге үйрету көзделеді.

Студенттерді стилистика ғылымының теориялық негіздерімен таныстыру, қазақ әдеби тілінің стилистикалық құралдары, стильдік тармақтары туралы мағлұмат беріп, оларды ажыратудың жолдарын көрсету, студенттерге стилистикалық норманы меңгерту, сөздердің, басқа да тілдік тұлғалардың қолданылуына қарай туындайтын мағыналық реңктерін, стильдік қырларын ажырата білуге үйрету.

• 
  студенттердің сөйлеудің әртүрлі стильдерін, қазақ тілінің синонимдік барлық байлығын, әр алуан құралдарын іс жүзінде қолдана алу дағдыларын дамытып жетілдіру;
  
• 
  болашақ тілші – мұғалімдерді оқушылардың стилистикалық дағдыларын қалыптастыруға баулып дайындау;
  
• 
  студенттердің тілдік талғамын, сөйлеу мәдениетін арттыру.
  

Стилистиканың негізгі ұғымдары мен категорияларын, қазақ тілінің бай стилистикалық құралдарын және әдеби тілдің функционалды стильдік тармақтарын жан-жақты, терең игеруі тиіс. Тілдің стилистикалық байлығы, стилистикалық нормалары, олардың тарихи өзгермелілігі және тілді қолдану жағдайына байланысты түрліше нұсқаларға ие болатындығы, тілдік құралдарды қолдану контекстің стильдік тұрпатына байланысты болатыны туралы қажетті мағлұматтар алуы тиіс. Сол арқылы олар мәтіндегі, сөйлеген сөздеріндегі стилистикалық қателерді тауып, олармен жұмыс жасау жолдарын меңгереді.

Стилистика бойынша теориялық біліммен қаруланып, дәрісханада және одан тыс жүргізілген тәжірибелік жұмыстардың нәтижесінде студенттер өздерінде стилистикалық дағды мен стилистикалық түйсікті қалыптастыра алады. Алдына қойған мақсаттарына сәйкес, тілді дұрыс, тиімді, әсерлі, шешен қолданудың әдіс-тәсілдерін меңгереді.

- Фонетика. Лексикология. Грамматика

- Әдебиет теориясы.

- Философия. Логика.

- Педагогика, психология.

7 Постреквизиттер

Қазақ әдеби тілінің тарихы

Студенттердің тіл мәдениеті мен стилистика туралы жүйелі теориялық білімі алуына, оны тәжірибе жүзінде жүзеге асыруға негізделеді. Студенттерге лингвистикалық стилистиканың негізгі ұғымдары туралы, әсіресе функциональдық стильдер мен тіл ярустарының стилистикалық мүмкіндіктері туралы білім беру, кез-келген мәтіннің қай стильге жататынын ажырата білуге үйрету көзделеді.

Дара немесе индивидуальды стилистика деп аталып жүрген стилистиканың түрі жеке автордың, жеке шығарманың немесе жеке жанрдың стилистикасын зерттеу нысаны болуы. М.Әуезовтің «Қорғансыздың күні» шығармасындағы дара стилі. Кеңсе қағазының тілі туралы, бір ғалымның монографиясының тіліне қатысты т.с.с. үлкенді-кішілі стилистикалық еңбектер осы салаға жататындығын қарастыру.

Функциональдық стильдің түрлері. Лингвистикалық стилистиканың мазмұны мен бағыттарын айқындайтын ең басты түрлері – функциональдық стилистика мен тіл ярустары стилистикасы. Функциональдық стилистика өз ішінде стильдер жүйесіне жіктелуі: ауызекі сөйлеу тілі, ресми стиль, ғылыми стиль, публицистикалық стиль, көркем әдебиет стилі (тілі). Тіл стилистикасының басты бағыты- сөздердің мәтіннен тысқары күйіндегі стилистикалық қызметін айқындау. «Стиль» сөзінің тарихы мен мағынасы туралы. Функциональдық стиль және экспрессивтік-эмоционалдық стиль; олардың арақатынасы. Функциональдық стильдерді жіктеуге қатысты әр түрлі ғылыми көзқарастар. Функциональдық стильдің түрлері.

Тіл ярустарының стилистикасы туралы көзқарастар. Тіл ярустарының стилистикасының түрлері мен олардың тіл білімінің басқа салаларымен арақатынасы. Лексика-фразеологиялық стилистика. Сөзді таңдап қолдану. Лексикалық тіркесімділік. Сөздің көп мағыналығының стилистикалық қолданысы. Омонимдер. Синонимдер. Антонимдер. Паронимдер. Тілдің актив және пассив құрамындағы сөздердің стилистикалық қасиеттері. Архаизмдер мен историзмдер. Неологизмдер. Басқа тілдерден ауысқан сөздер. Сөздердің қолдану аясына байланысты стилистикалық қасиеттері. Көркем шығармадағы диалектизмдердің қызметі. Кәсіби-техникалық және терминологиялық лексика.

Троптар. Эпитет. Теңеу. Метафора. Метонимия. Синекдоха. Гипербола мен литота. Ирония. Сарказм. Аллегория. Ассонанс. Перифраза. Стилистикалық фигуралар. Анафора. Эпифора. Параллелизм. Антитеза. Градация. Инверсия. Эллипсис. Риторикалық қаратпа. Риторикалық сұрақ.

Лингвистикалық стилистиканың анықтамасы, зерттейтін мәселелерінің пайда болып қалыптасуы, оқытудың мақсаты мен міндеттері. Лингвистикалық стилистика мен әдебиеттану лингвистика. Лингвистикалық стилистика мен тіл мәдениеті.

Дара немесе индивидуальды стилистика деп аталып жүрген стилистиканың түрі жеке автордың, жеке шығарманың немесе жеке жанрдың стилистикасын зерттеу нысаны болуы. М.Әуезовтің «Қорғансыздың күні» шығармасындағы дара стилі. Кеңсе қағазының тілі туралы, бір ғалымның монографиясының тіліне қатысты т.с.с. үлкенді-кішілі стилистикалық еңбектер осы салаға жататындығын қарастыру.

Функциональдық стильдің түрлері. Лингвистикалық стилистиканың мазмұны мен бағыттарын айқындайтын ең басты түрлері – функциональдық стилистика мен тіл ярустары стилистикасы. Функциональдық стилистика өз ішінде стильдер жүйесіне жіктелуі: ауызекі сөйлеу тілі, ресми стиль, ғылыми стиль, публицистикалық стиль, көркем әдебиет стилі (тілі). Тіл стилистикасының басты бағыты- сөздердің мәтіннен тысқары күйіндегі стилистикалық қызметін айқындау. «Стиль» сөзінің тарихы мен мағынасы туралы. Функциональдық стиль және экспрессивтік-эмоционалдық стиль; олардың арақатынасы. Функциональдық стильдерді жіктеуге қатысты әр түрлі ғылыми көзқарастар. Функциональдық стильдің түрлері.

Тіл ярустарының стилистикасы туралы көзқарастар. Тіл ярустарының стилистикасының түрлері мен олардың тіл білімінің басқа салаларымен арақатынасы. Лексика-фразеологиялық стилистика. Сөзді таңдап қолдану. Лексикалық тіркесімділік. Сөздің көп мағыналығының стилистикалық қолданысы. Омонимдер. Синонимдер. Антонимдер. Паронимдер. Тілдің актив және пассив құрамындағы сөздердің стилистикалық қасиеттері. Архаизмдер мен историзмдер. Неологизмдер. Басқа тілдерден ауысқан сөздер. Сөздердің қолдану аясына байланысты стилистикалық қасиеттері. Көркем шығармадағы диалектизмдердің қызметі. Кәсіби-техникалық және терминологиялық лексика.

Троптар. Эпитет. Теңеу. Метафора. Метонимия. Синекдоха. Гипербола мен литота. Ирония. Сарказм. Аллегория. Ассонанс. Перифраза. Стилистикалық фигуралар. Анафора. Эпифора. Параллелизм. Антитеза. Градация. Инверсия. Эллипсис. Риторикалық қаратпа. Риторикалық сұрақ.

1. Тіл мәдениеті, сөйлеу мәдениеті, баспасөз тілінің мәдениеті, көркем әдебиеттің тілі қазақ тіл мәдениетін дамытудағы рөлі. Әдеби тілдің қалыптасуына фольклордың, көркем сөз зергерлерінің ықпалы. Жалпы халықтық тілі және оның нормалары. Зерттеу нысандарының ауқымына, көлеміне байланысты жалпы стилистика. салыстырмалы-салғастырмалы стилистика, ішінара стилистика, дара немесе индивидуальдық стилистика болып бөлінуі

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-11 бет, [2], 21-25 беттер, [3], 17-30 беттер; [4], 1-24 беттер, [21] 18-50 беттер. [23] 4-12 беттер.

2. Стилистиканың салыстырмалы-салғастармалы түрлері, ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Контрастивтік стилистика. Ішінара стилистиканың нақтылы бір ұлт, халық тіліндегі стилистика мәселелерін көтеруі.

Ұсынылатын әдебиет: [5], 70-85 беттер; [7], 21-44 беттер, [19], 41-89 беттер.

3. Дара немесе индивидуалды стилистика деп аталып жүрген стилистиканың түрі жеке автордың, жеке шығарманың немесе жеке жанрдың стилистикасын зерттеу нысаны болуы. О.Бөкей әңгімелерінің стилі.

Ұ¦сынылатын әдебиет: [6], 31-44 бет, [9], 41-89 беттер, [20], 11-59 беттер.

4. Тілдік қарым-қатынастың жанрлары (ақылдасу, әңгімелесу, талас, әңгіме, тарих, хат, күнделік т.б.). Тілдік қатынастағы әдеп. Ауызекі сөйлеу стилінің лингвистикалық және экстралингвистикалық белгілері. Ресми стильдің лексикасы мен фразелогиясы. Ресми стильдің морфологиясы мен синтаксисі.

Ұ¦сынылатын єдебиет: [8], 1-26 бет, [10], 1-55 беттер, [11], 30-78 бет, [19] 45-75 беттер, [20], 1-55 беттер, [22] 85-96 беттер.

5. Ғылыми стильдің стильдік және жанрлық ерекшеліктері. Терминологиядағы норма, оған қойылатын талаптар (мазмұнға сәйкестігі, дәлдік, бір мағыналылық, синонимі болмайтындығы, қысқалық т.б.). Публицистикалық стиль және көркем әдебиет тілі. Бұқаралық ақпарат құралдарының ақпараттық өрісі мен ақпараттық нормасы. Сөйлем мәнерілігінің құралдары.

Ұ¦сынылатын әдебиет: [12], 5-36 бет, [15], 2-15 беттер, [13] 90-110 беттер, 16], 24-48 беттер. [17] 36-79 беттер, [18], 1-20 беттер.

6. Шешендік өнер және әдеби тілдің функциональдық стильдері. Сөйлеудің функциональдық-мағыналық түрлері.

Ұсынылатын әдебиет: [14], 9-17 бет, [24], 1-53 беттер, [26] 15-58 беттер.

7. Шығарманың көркем жүйесі. «Автор бейнесі» туралы түсінік. Көркем әдебиет тілін зерттеудің аспектілері. Көркем әдебиет тілінің әдебиеттің жанрларына байланысты әр түрлі көрінісі.

Ұсынылатын әдебиет: [12], 25-89 бет, [17], 25-69 беттер, [25] 29-78 беттер.

8. Лексика-фразеологиялық стилистика. Сөзді таңдап қолдану. Сөздің көп мағыналылығының стилистикалық қолданысы. Омонимдер. Синонимдер. Антонимдер. Паронимдер. Сөздердің қолдану аясына байланысты стилистикалық қасиеттері.

• 
  Дәріске, тәжірибелік сабаққа, ОСӨЖ-ге қатысу;
  
• 
  Сабаққа кешікпеу, сабақтан қалмау;
  
• 
  Тапсырмаларды уақытында орындау;
  
• 
  Оқу үрдісіне белсенді қатысу;
  
• 
  Берілген тапсырмаға жауапкершілікпен қарау.
  

1. 
   Адамбаев Б. Халық даналығы. А., 1976
   
2. 
   Әміров Р. Ауызекі сөйлеу тілі синтаксисінің ерекшеліктері. А.,1977.
   
3. 
   Болғанбаев Ә. Қазақ тіліндегі синонимдер. А.,1970.
   
4. 
   Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М., Манасбаев Б. Қазақ тілінің стилистикасы. А.,1996,1974.
   
5. 
   Балақаев М. Қазақ тілі мәдениетінің мәселелері. А., 1971.
   

7. Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. А.,1984.

8. Жанпейісов Е. Қазақ прозасының тілі. А.,1968.

9. Жұбанов Е. Қазақтың ауызекі көркем тілі. А., 1996.

10. Жұбанов Е. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. А.,1966.

11. Исаев С. Қазақ әдеби тілінің тарихы. А., 1989,1996.

12. Қожахметова Х. Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы.

А.,1972.

14. Мұсабекова Ф. Қазіргі қазақ тіліндегі зат есімнің стилистимкасы. А.,1976.

15. Мұсабекова Ф. Қазіргі қазақ тіліндегі практикалық стилистикасы.

А., 1982.

16. Өмірәлиев Қ. XV-XIX ғасырлардағы қазақ поэзиясының тілі. А.,1976.

17. Серғалиев М. Синтаксистік синонимдер. А.,1981.

18. Серғалиев М. Синтаксис және стилистика. А.,1997.

19. Серғалиев М. Мұхтар Әуезов және көркем шығарма тілі. А.,1998.

20. Сыздықова Р. Абай шығармаларының тілі. А.,1968.

21. Сыздықова Р. Абай өлеңдерінің синтаксистік құрылымы. А.,1970.

22. Сыздықова Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы. А., 1984,1994.

23. Шалабай Б. Қазақ тілінің стилистикасы. А., 2005

25. Стилистика русского языка. М.,1972.