Қазақ балалар әдебиетінің 70- жылдан кейінгі зерттелуі

Қазақ балалар әдебиеті - өз даму кезеңінде өзіндік тарихы бар сала. Балаларға арналған әдебиет ұлт тарихында сонау ауыз әдебиетінен бастау алып, қазіргі кезеңге дейін өзінің тілдік, стильдік жағынан, мазмұны мен құрылымы жағынан үлкен белеске көтерілді.

Балалар әдебиеті қамтитын тақырыбы, айтар ойы, сюжет желісі мен сөз қолданысы, көркем бейнені көрсетуі жағынан өзіндік стильге ие. Әрбір адамның сәби шағы, бала кезі – оның бүкіл саналы ғұмырындағы азаматтық тұлғасын қалыптастыруда қандай маңызды роль атқарса, бүлдіршін балғындардың ой-санасы мен таным түсінігін дамытып, оған әлеуметтік өмір мен рухани әлемді таныстырып, танытатын – балалар әдебиеті. Сондай-ақ бала түсінігі, оның күнделікті өсу, даму кезеңдері үшін қажетті тағылым көзі, жеке тұлға ретіндегі ертеңгі рухани адамгершілік, эстетикалық қасиеттерін қалыптастыратын өмірдің бір түрі қызметінде де мәнді.

«Қазақ балалар әдебиетінің хал-жағдайы қандай?», « Балалар әдебиетіне қаншалықты мән береміз?» деген сұрақтар мазалайды. Бұрынғы заман заманымен, қазіргі таңда да балалар әдебиеті кеш дамып, мардымсыз адымдап, кенжелеп өсіп келе жатқан салалардың бірі екендігі ақиқат. Дегенмен қозғалыс бар, өзіндік дауысы шығатын балалар әдебиетіне көптеген ғалымдарымыздың да барынша ат салысып жатқандығын айтуымызға да болады. Солардың бірі Қадыр Мырза-Әлі.

Әр дәуір өз ақынын тудырады десек, Қадыр шығармалары оның өзі өмір сүрген жылдардағы көркем тілмен жазылған шежіре десе болады. Қадыр Мырзалиевтың поэзиясы сан қырлы. Олар адал еңбек, пәк махаббат, биік адамгершілік, Отан, дәуір, халық, қазақ мінезі, елге, жерге сүйіспеншіліктен бастап, барлық жақсылық атаулыға сүйсініп, соғыс қаупінен бастап, туған табиғатқа деген немқұрайлыққа дейінгі барлық әлеуметтік келеңсіздіктерге ашынады.

Ол лирика, поэма, драма, эссе, афоризмдер, ғибратты мөлтек әңгімелер,әдеби сын, аудармалар және балалар әдебиетіне өлшеусіз үлес қосты.

«Қазақ поэзиясында осы ғасырдың орта тұсынан өте бере келіп, соңғы отыз жылда тек қана өзіне тән өзгеше пішінін тапқан шын мәніндегі шынайы талант екеу болса - бірі, біреу болса өзі -Қадыр Мырзалиев...Қазіргі қазақ поэзиясын көп дауысты, қуатты оркестр десек, мұның құрамындағы Қадыр музыкасының қайталанбас өз үні, машығы мен мәнері бар: Қадыр лирасының сыңғыры бөлек, сыры терең»,-деп баға береді академик Зейнолла Қабдолов

Өзінің ақындық ғұмырында көптеген жыр кітаптары мен тамаша аудармаларды оқырман қауымға ұсынып, қазақ балалар поэзиясын өркендетуге үлкен үлес қосқан көрнекті ақын Қадыр Мырза Әлі сонау жас кезінен бастап кез келген көркем шығарманы сыдыртып оқып шығуды қаламапты. Өйткені талғамы биік болашақ ақын көркем шығармалардың ішінен өзінің «тісі бататындарын» ғана іріктеп оқып, одан өзіне қажетті ой түюге бейімделіпті.

Қазіргі «Ұлан» (бұрынғы «Қазақстан пионері») газеті мен қазіргі «Ақ желкен» (бұрынғы «Пионер») журналынан бастау алған балаларға арналған кішігірім он шақты кітап шығарған. Ең алғашқы «Ой орманым» шыққанша балалар әдебиетімен айналысқан ақын балалар әдебиетінің өркендеуіне айтарлықтай үлес қосты.Қадыр Мырза Әлінің өз сөзіне назар аударсақ: «балалар әдебиетінен екі нәрсе таптым, біріншіден, өзімнің әдеби өрісімді таптым. Екіншіден, балалар арқылы өзімді өзім таптым» деген екен. Орыстың ұлы жазушысы Максим Горькийдің: «Ең қиыны - балаларға арнап жазу» дейтіні бар. Балаларға арнап жаза алсаң, кез келген жанрда жаза аласың.

Қадыр ақынның балаларға арналған «Жаңғалақтар», «Кішкене Қожанасырлар», «Данышпан», «Ноян қоян», «Алуан палуан», «Сабақ» сынды кітіптары бар. Барлығы да ақындық жолының бастауы, негізі деуге болады.

Балалар әдебиетіне зор үлес қосу, балалар тілін сезіну, бала санасына кіру, «бір мезеттік бала болу» әркімнің қолынан келер шаруа емес. Орақ тілді, от жүректі Қадыр ақынның шығармашылығында балаларға базарлықтар өте көп. Күнделікті оқиғалар, қызықты жайттарды, қарапайым жағдарлардың барлығығын балғын тілдік нормага негіздеп, үлкен шеберлік танытқан. Мәселен:

Көзім түсті апамның

Өлең түсінікті жеңіл орамдармен, балаларға қызықты тілмен жеткізілген. Қара өлең негізінде жазылған, көркемдеуіш құрал жоқ, жеңіл оқылып, тез сіңіріледі. Өлең бастамасы ой қалдыру, сұрақ туындату мәселесінен басталып, оқушыны бірден ойға қалдырары хақ. Артынша, сол түйіннің шешімін тез, жеңіл шешіп тастаған.