Реферат Тақырыбы: «Атау,ілік,барыс,табыс септіктері»

Атау-кім? жоқ?

Ілік – кімнің? ненің? -тың,- тың,- тың,- тың,- тың, - тың.

Барыс-кимге? неге? қайда? -ке,- ге,- қа, - ке.

Табыс-кім? жоқ? -ни,- ни,- ды,- ді,- ты, - ті.

Жатыс-кімде? неде? қайда? -иә,- де,- та, - те.

Шығыс-кімнен? неден? қайдан? -нан,- нан,- тан,- тен,- дан, - ден.

Көмек-кіммен? немен? -мен,- бен, - пен.

Қазақ тілінде орыс тілінен айырмашылығы 7 жағдай (орыс тілінде 6 жағдай):

1. Атау септігі (номинальный падеж) отвечает на вопросы кім? (кім?емес? (не?) (кімдер? нелер?) -множ. саны. Мысалы: Әлібек(кім?), адамдар (кімдер?), кітап (жоқ?), кітаптар (нелер?) -ұштары жоқ.

2. Жауап беруші септігі (генитальный падеж) сұрақтарға жауап бере ме? (чей? кімнің? кімнің?), (кімдердің?), нелердің? (не? неден?), нелердің? және анықтау мағынасында әрекет етеді.

Ілік септігі имеет окончания-ның, -нің, -дың, -дің, -тың, -тің.

Сөйлеудегі адам септігі әрқашан ІІІ тұлғаның тиістілік формасымен бірге қолданылады. Сөйлемдегі бар септігі анықтама болып табылады және анықталған сөздің алдында тұр. Анықталған сөз иелік түрінде қолданылады. Мысалы: Анардың (кім?) әжесі-Анардың әжесі.

Қазақ тілінде қалалардың, өзендердің, көшелердің, таулардың және т.б. атауларын білдіретін тиісті есімдер оларға қатысты сөздердің алдында, ал соңғылары-ІІІ тұлға нысанында қолданылады. Абай көшесі-Абай көшесі.

Аяқтаудың соңы кейде төмендейді, бірақ ІІІ беттің (-сі,- сі,- ы,- і) иеліктік аяқталуы әрдайым сақталады. Мысалы: институттың ректорлары-институт ректорлары.

3. Барыс септігі (направительно-дательный падеж) предлогсыз және предлогпен орыс тіліндегі септікке сәйкес келеді. Мысалы: Әсияға (Әсия), мұғалімге (мұғалімге), Алматыға (Алматыда).

Барыс септігі отвечает на вопросы кімге? (кімге?), неге? (не?), қайда? (қайда?).

Барыс септігіндегі сөздер заттың біреуге немесе бір нәрсеге бағытын білдіреді. Мысалы: университет-ке (университетке), жұмыс-қа (на работу), үй-ге (домой).

Барыс септігі-ке/-ге, -қа/-ке, -на/-не, -а/-Е аяқтаулардың көмегімен құрылады.

Послелоги дейін (шейін), қарай, бола употребляются только в приместе с зат есімдер дережа.

4. Табыс септігі (винительный падеж) өзінің мәні бойынша предлогсыз және сөйлемде тікелей толықтыру ретінде әрекет ететін орыс винительному падежу сәйкес келеді. Табыс септігі сұрақтарға жауап береді? кімдерді? (кім?, нені? нелерді? (не?). Мысалы: оқушы( оқушы), газет (газет).

Табыс септігіндегі зат есімдер-ы/-ді, -ты/-ты, -ні/-ні, -н.

5. Жатыс септігі отвечает на вопросы кімде? кім? (у кого?), неде? нелерде? (не?), қайда (қайда?), қашан? (Қашан?). Мысалы: Раушан лекцияда отыр. (Раушан дәрісте отырады).

Жатыс септігі имеет окончания-а/-де, - та / - те,-нда/ - нде.

Қазақ тілінде жатыс септігі:

Адамның немесе заттың орналасқан жері. Мысалы: Әйгерім Астанада тұрады. Киімдер шкафты ілінді тұр.

Заттың әрекет ету уақыты мен жағдайы. Мысалы: Жазда ауылға барамыз. Асқар түнінде ұшады.

Адамның жасы. Мысалы: Болат жиырмада, Әсел ол сегізде.

6. Шығыс септігі (исходный падеж)

Сұрақтарға жауап беретін сөздер кімнен? (от кого?), неден? (неден?), қайдан? (қайдан?) заттың бастапқы әрекет ету пунктін немесе зат жасалған материалды көрсетеді. Мысалы: институт студенті келе жатыр. (Студент институттан келеді). Ол кірпіштен үй салып жатыр. (Ол кірпіштен үй салады).

Бастапқы істің аяқталуы-нан / - нен, - дан / - ден,-тан/ - тен сөздің қай дыбыста аяқталғанына байланысты өзгереді.

7. Көмек септік (инструментальный падеж)

Көмек септік формируется при помощью окончаний-мен, - бен, - пен И отвечает на вопросы кіммен? - кіммен? , немен? — с чем?, қалай? - қалай?