Реферат тақырыбы: "Жасушалар мен ұлпаларды зерттеу әдістері"
жүктеу/скачать 23,07 Kb.
|
Реферат Цитология
|
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті Жаратылыстану ғылымдары факультеті РЕФЕРАТ Тақырыбы: “Жасушалар мен ұлпаларды зерттеу әдістері” Дайындаған: Кенжина Альбина Қабылдаған: Базарбаева Жаннат Жоспар: Кіріспе Цитология ұғымы туралы түсінік Негізгі бөлім Жасушалар мен ұлпалардың құрылысы мен қызметі. Жасушалар мен ұлпаларды зерттеу әдістері. Қорытынды Цитология және гистология ғылымдарының маңыздылығы. Цитология-тірі жасушаның құрылымы мен жұмыс істеу негіздерін сипайттын биологияның бөлімі. Оның ең басты құрам бөлігі ретінде табиғаттың ең кіші бірлігі жасушаны айтамыз. Цитология грек тілінен аударғанда “cytos”-жасуша және “logos”-ғылым деген ұғымды білдіреді. Жасушалық теорияға сәйкес жасуша жердегі барлық тірі ағзалардың ең маңызды әрі негізгі бірлігі болып табылады. Оның негізгі компоненттеріне ядро, цитоплазма және жасуша мембранасы, сонымен қатар, ЭПТ, митохондрия, лизосома сияқты органоидтар жатады. Жасушада тірі ағзаның өмірі үшін маңызды процестер жүреді: зат алмасу, тыныс алу және қозғалыс, сонымен қатар, жасушалардың өсуі мен дамуы жүреді. Жасушалар соншалықты әртүрлі, олардың қанша формасы бар екенін нақты айту мүмкін емес. Олар сопақ, дөңгелек, тікбұрышты және жұлдызша түрде кездеседі. Ғалымдар жасушаларды эукариоттар, яғни, ядросы бар, және прокариоттар-ядросы жоқ деп екіге бөліп қарастырған. Жасуша цитоплазма мен ядродан тұрады. Ядро-жасушаның негізгі бөлігі. Ол көбіне жасушаның орталығында орналасады. Көбіне жасуша бір ядролы болады. Ядроның да пішіні әр түрлі: домалақ, сопақ, таяқша т.б. болуы мүмкін. Ядроның пішіні оның тіршілік әрекетіне байланысты өзгереді. Ядрода тұқымқуалаушылық ақпараттар сақталатын дизоксирибонуклеин қышқылы болады. Цитоплазма да жасуша үшін ең маңызды құрам бөлік болып табылады. Ол өте маңызды қызметтер атқарады. Тірі ағза үшін маңызды көптеген процестер цитоплазмада орын алады. Мысалы: зат алмасу процесі, анабализм, катабализм сияқты процестер жүзеге асырылады. Зат алмасу дегеніміз ағзада белгілі бір тәртіппен жүретін химиялық реакциялардың жиынтығы болып табылады. Оны біз анабализм және катабализм деп екіге бөліп қарастырамыз. Катаболизм процесі кезінде энергиясы мол органикалық заттар ферменттердің көмегімен мономерлерге ыдырап, энергия бөледі. Ал анабализм процесі кезінде энергиясы аз қарапайым заттардан макромолекулалар синтезделіп отырады. Цитология және гистология ғылымдары жасуша мен ұлпалардың барлық қасиеттері мен қызметтері туралы мәлімет береді. Цитология жасушалардың құрылымын әртүрлі әдістер арқылы жан-жақты зерттейді. Бірінші әрі көп қолданбалы түрі-микроскопиялық әдіс. Бұл әдіспен олардың мазмұнын зерттеуге болады. Цитологияның дамуымен бірге атомдық құрылымды, жеке органоидтардың қасиеттерін, нуклеин қышқылдары мен майлардың таралу принциптерін анықтауға болатын бірнеше қосымша әдістер пайда болған болатын. Солардың бірі және бірегейі ретінде заманауи әдіс-хроматографияны алуға болады. Ол әртүрлі заттардың молекулалық массаларының айырмашылығына негізделген. Осы негізде жасуша компоненттерінің сипаттамалары туралы қорытынды жасалады. Цитология ұғымымен бірге үнемі гистология ұғымы да қатар жүреді. Гистология бұл барлық тірі ағзалардың ұлпасының құрылысын, қызметін және даму процестерін зерттейтін биологияның маңызды саласы ретінде қарастырылады. Жасуша секілді ұлпалардың да өзіндік зерттеу әдістері бірнеше түрде кездеседі. Олардың қатарына оптикалық микроскопия, яғни тірі ағзалардың ұлпалары мен жасушаларының ұсақ құрылымдарын талдауды, және де ультракүлгіндік, флуоресценттік(люминесценттік) микроскопия түрлерін жатқызуға болады. Цитологиялық және гистологиялық зерттеулердің тірі ағза өмірі үшін маңызы зор болып табылады. Цитологиялық зерттеулер қабыну процестерін (соның ішінде менингит), биоматериалда вирустар мен инфекциялардың антигендерінің болуын, қатерлі емес аурулардың түрлерін анықтауға (пневмония, туберкулез) мүмкіндік береді. Ал гистологиялық талдаулар онкологиялық ауруларды диагностикалау үшін кеңінен қолданылады. Ол алынған материалдың жасуша түрі туралы жоғары дәлдіктегі ақпаратты береді. Зерттеудің бұл әдісі әртүрлі процедуралардан алынған тіндерді зерттеуге негізделген. Цитологиялық және гистологиялық зерттеу әдістерін тереңірек қарастыруға болады. Әр түрлі клиникалар оның профилін, материалдық мүмкіндіктерін және тағы басқа факторларды ескере отырып белгілі бір емдеу мекемесінің қажеттіліктеріне сәйкес келетін цитологиялық талдау әдістерін қолданады. Зерттеу жүргізудің негізгі әдістеріне мыналар жатады: • Жарық микроскопиясы. Негізгі құрал ретінде классикалық оптикалық микроскоп қолданылады. Бұл әдіс жарық сәулесін өздері арқылы өткізуге қабілетті мөлдір немесе жартылай мөлдір үлгілерді зерттеуге жарамды. Қазіргі микроскоптардың мүмкіндіктері 200 нанометрден бастап бөлшектерді максималды үлкейту кезінде 3000 есеге дейін зерттеуге мүмкіндік береді. Бұл жағдайда жасушаның жалпы жоспарын да, оның цитоплазманың қозғалысы, бөлінуі, қозғалғыштығы және басқалары сияқты процестерін де қарастыруға болады. • Оптикалық микроскоп. Жарық микроскопия әдісі өз кезегінде ультракүлгін, люминесцентті, ашық және қараңғы өрістерге бөлінеді. Оптикалық микроскопты қолдану өзгерген немесе ісік жасушаларын анықтауға, вирустардың әртүрлі штамдарын зерттеуге мүмкіндік береді. Бұл әдіс нәтижелерді 100% дәлдікпен ұсынады. Алайда бір өкініштісі оптикалық микроскоппен 200 нанометрден аз бөлшектерді зерттеу мүмкін болмайды. •Электрондық микроскопия. Электрондық микроскоп 500 000 және тіпті 1 000 000 есе үлкейтілген кескін алуға мүмкіндік береді, бірақ бұл бейорганикалық орталарға ғана қатысты. Электрондық микроскопия әдісі вирустарды, олардың пішіні мен мөлшерін анықтауға, жасуша мембранасының құрылымын зерттеуге, рибосомаларды анықтауға, антиген мен антиденелердің өзара әрекеттесу процесі мен нәтижесін көруге мүмкіндік береді. Зерттеудің бұл әдісі бүгінде вирусология мен онкологияда кеңінен қолданылады. •Центрифугалау әдісі. Бұл әдіс жасуша органеллаларының химиялық құрамын егжей-тегжейлі зерттеуде кеңінен қолданылады. Әдіс дайындық кезеңінің болуын қамтамасыз етеді, дайындық кезеңінің барысында біртекті ортаны алу үшін үлгі гомогенизатор арқылы ұсақталады және өткізіледі. Алынған фракциялар микроскоппен зерттеледі. Бұл әдіс ең көп таралған цитологиялық талдаулардың бірі, ал зерттеудің ерекшелігі мүмкіндігінше 100% - ға жақын. Дегенмен, бұл жерде дұрыс жабдықты таңдау маңызды. Мысалы, плазмолифтинг үшін қолданылатын центрифуга үлгілерді өңдеуге жарамайды, өйткені ол цитор жұмысымен қамтамасыз етілмейді. •Авторадиография (таңбаланған атомдар әдісі). Осы әдістің арқасында жеке жасушалардың ішінде жүретін процестерді байқауға болады. Бұл әдіс жасушалардағы көміртегі, оттегі және басқа элементтердің атомдарын радиоактивті изотоптарға ауыстыруды қарастырады. Содан кейін жоғары дәлдіктегі жабдық изотоптардың орналасуын, қозғалысын, қозғалғыштығын және басқа сипаттамаларын бекітеді. •Рентгендік құрылымды талдау әдісі. Бұл әдіс кеңістіктегі орналасуды, сондай-ақ жасуша құрылымдарындағы РНҚ, ДНҚ және ақуыз тізбектерінің қасиеттерін анықтауға мүмкіндік береді. •Жасушалық құрылым әдісі. Бұл әдіс қоректік ортада жасуша колонияларын өсіруге және алынған материалдың қасиеттері мен сипаттамаларын одан әрі зерттеуге негізделген. •Микрохирургиялық әдіс. Бұл әдіс алынған үлгілерді одан әрі зерттеу арқылы жеке органеллаларды, үшінші тарап молекулаларын және т.б. имплантациялау немесе жою арқылы жасуша құрылымдарын өзгертуді қарастырады. • Зерттеу нәтижелері Қазіргі медицинада цитологиялық зерттеулер талдаудың ең дәл тобы болып табылады. Барлық әдістердің орташа сезімталдығы шамамен 94% құрайды. Бұл көрсеткіш белгілі бір зерттеу әдісінің жалған теріс нәтиже бермеу қабілетіне жауап береді. Тағы бір маңызды сипаттама – цитологиялық талдауларда жалған нәтиженің болмау ықтималдығы 99% - дан төмен түспейді. Яғни, әдістердің бұл тобы денсаулығында белгілі бір проблемалары жоқ адамдарда аурудың болуы туралы деректерді сирек береді. Талдау ұзақтығы зертхананың жүктемесі мен жабдықталуын, қызметкерлердің біліктілігін және т.б. қамтитын бірнеше факторларға байланысты. Егер емдеуші дәрігерге жедел ақпарат қажет болса, онда зерттеулер бір сағат ішінде жүргізілуі мүмкін. Үлгілерде өзгерген жасушалар, ауру қоздырғыштары, қабыну процестерінің іздері және басқа да ауытқулар болған кезде зертханашы бланкте ақаулардың бар-жоғын көрсетеді. Жасушалардың қатерлі ісігі дәрежелермен көрсетіледі-біріншісі-ауытқулардың болмауы, бесіншісі-рак клеткаларының болуы. Ал гистологиядағы зерттеу әдістері гистологиялық препараттарды дайындауды, содан кейін оларды жарық немесе электронды микроскоппен зерттеуді қамтиды. Гистологиялық зерттеудің негізгі әдістеріне: • Өңдеу; •Жарық микроскопиясы; •Фазалық контрастты микроскопия; •Қараңғы өрісті микроскопия; •Интерференциялық микроскопия; •Поляризациялық микроскопия; •Флуоресцентті микроскопия; •Ультракүлгіндік микроскопия; •Электрондық микроскопия; •Жасушаның микроскопиялық хирургиясы сияқты әдістер жатады. Егер цитологиялық зерттеулер профилактика үшін жүргізілсе, гистологиялық зерттеулер анықталған ауру кезінде жүргізіледі. Гистологиялық зерттеулер биопсия кезінде алынған тіндердің(ұлпалардың) үлгісімен жүргізіледі. Биоматериал ұзақ дайындықтан өтеді, содан кейін ғана талданады. Гистологиялық зерттеулер уақытты қажет етеді, яғни науқас сол күні тест нәтижелерін ала алмайды. Бұл әдістің күрделілігіне байланысты болып табылады. Шұғыл гистологиялық зерттеулер тек төтенше жағдайларда, мысалы, органды алып тастау немесе трансплантациялау туралы шешім қабылданған кезде ғана жүргізіледі. Бүгінгі таңда гистологиялық және цитологиялық зерттеулер онкологиялық науқастарда нақты диагнозды анықтауда шешуші рөл атқарады. Олар адам ағзасында жасушалық деңгейде болатын барлық патологиялық өзгерістерді анықтауға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 23,07 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|