Реферат Тақырыбы: Қоғам және мәдениет Орындаған: Фалеева Д. Ж. Тексерген: Ашимова Г. М. Мазмұны
жүктеу/скачать 116,24 Kb.
|
| Мәдениет – адамзаттың болмыс пен сананың барлық салаларындағы әлеуметтік-прогрестік шығармашылығы қызметі; бұл қызмет заттандыру (қазыналар, нормалар, белгі жүйелерін және т.б. жасау) және затсыздандыру процестерінің диалектикалық бірлігі болып табылады, өмір шындығын өзгертуге, адамзат тарихының байлығын жеке адамның ішкі байлығына айналдыруға, адамның мәндік күшін барынша айқындап, дамытуға бағытталады. Неғұрлым тар мағынасында, әдетте, материалдық (техника, өндірістік, тәжірибе, материалдық қазыналар) және рухани (ғылым, өнер мен әдебиет, философия, мораль, ағарту және т.б.). мәдениет, сондай-ақ саяси мәдениет (қоғам, тап, топ, индивид қызметінің жеке адамның қоғамдық қатынастарын өзгерту субъектісі ретіндегі әлеуметтік дамуының шамасын сипаттайтын мақсаттары, құралдары, нәтижелері) жөнінде айтылады.
Мәдениет – қоғамдық экономикалық формациялардың алмасуына байланысты дамитын тарихи құбылыс. Рухани мәдениетті материалдық негізінен айырып алып, оны «таңдаулылардың» рухани өнімі деп түсіндіретін қате мәдениет теорияларына қарама-қарсы жаңа ілім материалдық игіліктер жасау процесін рухани мәдениет дамуының негізі және бастауы ретінде қарастырады. Материалдық жағдайларға тәуелді болатын рухани мәдениет өзінің материалдық негізінің ізінше өзінен-өзі өзгермейді, қайта біршама дербестігімен сипатталады (түрлі халықтар мәдениетінің дамуындағы сабақтастық, өзара ықпалы және т.б.). Қоғамды дамушы жүйе ретінде талдау үшін мәдениетті философиялық талдау контекстінде де қарастыру керек. Мәдениет философиялық талдаудың пәні ретінде оның басқада әлеуметтік гуманитарлық білімдердің пәні аралық байланыс тұрғысынан қарастырумен ерешеленеді. Мәдениетті философиялық тұрғыдан талдауда өркениетті де қарастырамыз. Мәдениет пен өркениеттің арақатынасының концептуалды негіздерін О.Шпенглер, А.Тойнби, К.Ясперс, Х.Ортега-и-Гассет өңдеген болатын. Мәдениеттің феноменалдығын анықтаудың жалпы философиялық өлшемдері мыналар:Анықтылығы /сырттай және іштей/, мәдениеттің әлеуметтік функциялалары, типологиясы, қозғаушы күштері, мәдениет пен идеологияның диалектикасы, мәдениет пен шығармашылықтың диалектикасы, мәдениет пен демократияның диалектикасы, мәдениет пен білім берудің диалектикасы, мәдениеттегі ұлттық және интернациональдық, руханилық және интеллигенттілік, өзіндік сана мен өзіндік бақылаудың диалектикасы т.б. Философия мәдениетті бірлікте және алуан түрлі формада қарастырады, мысалы материалдық және рухани мәдениет «бұқаралық және элитарлық мәдениет», дәстүрлік және жаңашылдық мәдениет. Көркемдік мәдениеттегі ең маңыздысы — шығармашылық мәселесі, оның мәні және оның жүзеге асырылу тәсілдері. Өркениет әлеуметтік мәдени құрылым ретінде оны мәдениетпен байланысты философиялық тұрғыдан талданады. Қазіргі замандағы адамзат тіршілілігінің өркениеттік негіздері мынадай мәселелермен үздіксіз байланыста, олар: адам және техника, адам және ғылыми практикалық қызмет нәтижелері, адам және қоғам, дәстүрлік құндылықтар және олардың өзгеруі. Эстетикалық мәдениет — өзінің көпқабаттылығымен сипатталатын күрделі құрылым. Қандай да болмасын қоғамның эстетикалық мәдениетінің іргелмері дамуы әлеуметтік прогрестің маңызды белгісі болып табылады. Өз консерватизмімен ерекшеленетін кейбір дәстүрлі мәдениеттердің өмір сүруінің өзі тоқырау белгісін көрсетеді. Мұндай мәдениеттер, әдетте, декоративті формаларды, қолөнер бұйымдарын, ғұрыптық, көркем безендіруді және т.б. кеңейтілген түрінде емес, жай ғана қайта өндіріп қоюмен шектеледі. Мәдениеттеануда соңғы жылдары мәдениеттің белгілі бір құбылысы мен көріністерін рухани немесе материалдық мәдениет салаларына жатқызу өлшемі неде деген мәселеге байланысты пікірталас толастамай келеді. Біздің ойымызша, эстетикалық мәдениет саласы өз құрамына материалдық мәдениетке де, рухани мәдениетке де қатысты нәрселерді енгізеді. Бұл мағынада эстетикалық мәдениеттің универсалдылығы айдан анық. Эстетикалық мәдениет қабаттары көп жағдайда субъектінің рухани күш-жігерін пайдалану негізінде де, әрекеттің практикалық тәжірибесін, шеберлігін игеру нәтижесінде де құралады. Оның үстіне эстетикалық құндылықтарды қалыптастыру құралдарды, құрылғыларды және т.б. қолдануды талап етуі мүмкін. Адам өнері мен талантты шығарма тудыру сәтінде не нәрсенің мәнді роль атқаратынын білу маңызды. Бұл үшін дарындылық пен эстетикалық сұңғалылық қажет екендігі анық Алайда, эстетикалық мәдениет құбылысының рухани немесе материалдық мәдениет саласына жататындығын анықтағанда, ең алдымен, бұл құбылыстың бір рет табылған шешімді немесе шаблонды қайта көшіру емес, әсіресе оның қаншалықты мөлшерде нағыз шығармашылықты білдіретіндігіне көңіл аудару қажет. Мәдениет терминімен өте тығыз байланыста өркениет ұғымы орын алады. Өркениет – қоғамның материалдық және рухани жетістіктерінің жиынтығы. Жаңа заманғы философиялық тұжырымдамаларда өркениет ұғымы бүкіл дүние жүзінің тарихыи процеске талдау жасау тұрғысынан түсіндіріледі. Француз ағартушылары парасат пен әділеттілікке негізделген қоғамды өркениеттік қоғам деп атап, сол арқылы тұтастықты, қоғамдық үйлесімділікті қамтамасыз ететін факторлардың маңызын атап көрсетті. Ал Кантта мәдениет, Н.Я.Данилевскийдің, Шпенглердің тұжырымдамаларында өркениет ұғымы қарсы қойылады. Мысалы, Шпенглер органикалық-өмірлік құбылыстардың шыңы ретінде мәдениетті техникалық- механикалық элементтердің жиынтығы түріндегі өркениетке қарсы қояды. Осыған байланысты өркениетті олар қоғамның құлдырауы мен құрып кетуінің көрсеткіші ретінде қарастырады. Тойнби өркениетті зерттеу объектісі ретіндегі тарихтың бөліп қаралатын белгілі-бір кезеңі деп қорытты. Бір өркениеттің басқасынан шектеулі әрбір кезеңнің өзіндік даралығын анықтайды. Өркениет типтерінің антогонистік характерінің ашылуы дүниежүзілік тарихи қозғалыстың заңды сатылары ретінде қоғамдық-экономикалық формацияларға талдау жасау жөніндегі таптық көзқараспен байланысты. «Мәдениет» термині латынның «culture» — өңдеу, күтіп-баптау, тәрбиелеу, дамыту сөзінен шығады. Бастапқыда топырақты өңдеуді, оны қопсытуды, яғни жақсы өнім алу мақсатымен адам тарапынан өзгертілуді білдірді. Мәдениет – заманауи философия мен ғылымда ең кең тараған ұғымдардың бірі ғана емес. Ол сондай-ақ саясаткерлердің, экономистердің, әскери адамдардың, инженерлердің және т.б. сөз саптауларында да кездеседі. Күнделікті өмірде біз бұл ұғымға жиі жүгінеміз. Ол нені білдіреді? Бұл сұраққа жауап беру оңай емес. Қазіргі уақытта мәдениеттің бірнеше жүздеген анықтамалары бар. Бұл мәдениеттің – адам болмысының аса күрделі және көпөлшемді құбылыстарының бірі екендігіне байланысты. Оның тармақталған құрылымы, көптеген функциялары, формалары мен түрлері бар. Мәдениеттің түсіндірмесі мен анықтамсында бірнеше негізгі тәсілдер мен идеялар байқалады. Біріншіден, бұл «натураның» (тағы табиғаттың) «мәдениеттен» (ізгіліктелінген табиғаттан немесе адам қоғамынан) айырмашылығы туралы идея. Бұл жерде адамзаттың белсенді шығармашылық бастамасы мен оның жасампаз қызметі көрсетіледі. Екіншіден, бұл қоғаммен туындатылған құндылықтардың жиынтығы ретіндегі мәдениет туралы идея. Бұл жерде қоғам өмірінің құндылықтық (аксиологиялық) қырына баса назар аударылады. Неғұрлым бәрін қамтитын тәсіл үшінші тәсіл болып табылады. Мәдениет адамзаттың барлық үздік шығармашылық жетістіктерінің синтезі (әлеуметтік аспкет), сондай-ақ адамдағы адамдықтың өлшемі, оның зерделілігі мен шабыттылығының өлшемі (жеке тұлғалық аспект) ретінде қабылданады. Мәдениеттерді типтерге бөлу, әдетте, бірнеше негіздемелер бойынша жүргізіледі. Қызмет пен оның нәтижелерінің сипаты бойынша ол материалдық және рухани мәдениет болып бөлінеді. Біріншісі материалдық игіліктерді өндіру, алмасу мен бөлуді, екіншісі – идеялар, мұраттар, білімдер, өнер заттарын өндіруді, моральдық және құқықтық нормаларды және т.б. қамтиды. Материалдық мәдениет формалары – кітаптар (баспа өнімі ретінде), табыну және өнер заттары, сәулет, аспаптар, машиналар, тетіктер, әшекейлер және т.б. Рухани мәдениет формалары – мораль, мифология, дін, философия, ғылым, құқық, білім беру, өнер. Адамға және қоғамға қатысты мәдениеттің екі түрі – тұлға мәдениеті мен әлеуметтік мәдениет бөлініп көрсетіледі. Мәдениетті жіктеу олардың субъектісі бойынша да жүргізіледі: бұқаралық мәдениет, жастар мәдениеті және т.б. Мысалы, негізгі бағытталуы құндылықтық стандарттардың төмендеуі мен коммерциялық табыс болып табылатын бұқаралық мәдениеттің субъектісі бұқара немесе «өз табиғаты бойынша болуы ықтимал, құрамы бойынша әртүрлі және білдірілу формалары бойынша статистикалық» әлеуметтік қауымдастықтар. Мәдениеттің толып жатқан әртүрлі аспектілері бар. Олардың неғұрлым маңыздылары: адамгершіліктік мәдениет; діни мәдениет; ұлттық мәдениет; ғылыми-философиялық мәдениет; саяси мәдениет; құқықтық мәдениет; экономикалық мәдениет; экологиялық мәдениет; эстетикалық мәдениет; тұрмыстық мәдениет; еңбек мәдениеті; дене тәрбиесі мәдениеті; тамақтану мәдениеті. Пайдаланылған әдебиеттер: https://ikaz.info/m-deniet-filosofiyasy/ жүктеу/скачать 116,24 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|