Республикасы Білім және ғылым министрлігі

30 
30 
Лекция маќсаты: 
Студенттерді жүйке жүйесінің атқаратын қызметімен, ж‰йке 
ќызметініњ рефлекстік табиѓатымен, жоѓарѓы ж‰йке ќызметініњ зањдылыќтарымен 
таныстыру.
 
Лекция мєтіні
:
1. 
Жүйке жүйесі организмнің сыртқы ортамен байланысын жүзеге асырып отырады, 
айналадан келген тітіркендіргіштерге жауап қайтарылады.
Жүйке жүйесі нейрон
– 
деп аталатын жеке клеткалардан құралған. Бұл нейрондардардың 
екі түрлі тармағы болады олардың бірі ұзын тармақты
нейрит
(оксан), ал екіншісі 
– 
көптеген 
қысқа
тармақты дендрит
деп аталады. Нейрондардың тарамдала келіп, өзара түйінделіп келіп 
бітетін жерін жүйке орталықтары
дейді. Жүйке орталықтарына
орталық перифериялық 
(шеткі) вегетативтік (ішкі) жүйке жүйелерінің өн
бойына орналасқан.
Орталық жүйке жүйесіне жұлын
мен ми
жатады.
Орталық жүйке жүйесінің бөліктерінің орналасуы көп қатарлы үйдің құрылысына ұқсас, 
олар бірінің үстіне бірі орналаса біткен. Осы бөліктердің жоғарғысы төменгісінен құрылысы 
жөнінде, атқаратын қызметі жөнінде де күрделірек болады. Орталық жүйке жүйесінің 
төменгі бөлігі 
– 
жұлын
(жуандығы 1
см) омыртқа қуысының ішінде орналасқан, оның 
ұзындығы
орта есеппен 45
см
-
ге дейін жетеді. Жұлынның ішкі жағында сұр зат орналасқан 
мұның көлденең кесіндісі көбелектің пішініне ұқсас болып келеді.
Жұлыннан жан 
– 
жаққа 31 жұп жүйке талшықтары тарайды.
Жұлын біздің қарапайым қозғалыстарымыздың (аяқ 
– 
қолды
бүгу, керіп 
– 
созу т.б.). 
жұмысын басқаратын орталық болып табылады.
Мыс:
Жаңа туған нәрестенің емуге әрекеттенуі. Бұл жұлынның шартсыз рефлекстері, 
олар организмдерге туысынан тән.
Орталық жүйке жүйесінің екінші бөлігі ми. Оның орташа салмағы ересек адамдарда 1400 
грамдай. 
Мұндағы сопақша, аралық және ортаңғы ми 
– 
бәрі қосылып келіп ми бағанасын құрайды. 
Сопақша ми
– 
жұлынның тікелей жалғасы. Мұнда жүрек қызметінің, қан айналысы мен ас 
қорытудың
жүйке орталықтары бар. Біздің дем алу, түшкіру, шайнау, жұтыну т.б. сияқты 
түрлі реакцияларымыз сопақша мидың қызметі.
Сопақша мидың сырт жағында, ағаш жапырағына ұқсас
мишық орналасқан. Мишық 
организмнің қозғалысын, жүріс 
– 
тұрысын басқарып отырады.
Орталық мида 
– 
құлақ
пен көзден баратын тітіркендіргіштерді, скелет еттерінің қалпын 
реттейтін жүйке орталығы бар.
Аралық ми
– 
көру төмпешіктерінен және төмпешік асты аймағынан тұрады. Бұл бөлім 
дененің барлық рецепторларын ми қабығымен байланысады.
Ми сыңарлары
– 
екі бөліктен (оң және сол жақ) тұрады. Ми сыңарларының
салмағы 
мидың жалпы салмағының 80% тең.
Мұның ішінде ақ зат, сыртында сұр зат бар. Сұр зат ми қабығы
– 
деп аталады. Ол 
қалыңдығы
3-
4мм бірнеше қабаттардан тұрады.
Ми қабығы 4бөлімге бөлінеді . Олар: Маңдай, самай, төбе, желке. Ми қабығы бірыңғай 
тұтас мүше, ол бейне қабылдағыш аспап тәрізді, көптеген анализаторлық ядросынан тұрады. 
Мида көру, есту, тері, иіс, дәм, қозғалыс т.б. анализаторлық жүйке орталықтары бар.
Мыс
:
Мидың желке бөлігінде көру зонасы, самай бөлігінде есіту, төбе бөлігінде қозғалыс 
орталықтары орналасқан. Осындай орталықтардың саны 200
-
ге жуық.

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: