Республикасы
Тұрақты дамудың индикаторлары. Тұрақты дамудың ұлттық және халықаралық институттары
жүктеу/скачать 1,57 Mb.
|
тқн
Тұрақты дамудың индикаторлары. Тұрақты дамудың ұлттық және халықаралық институттары.удың ұлттық және халықаралық институттары. Тұрақты даму индикаторлары тұрақты даму мақсаттарының өркендеуін қадағалау процесі және қойылған мақсаттарға жету деңгейінің лайықты белгілердің және көрсеткіштердің өңдеулерін талап етеді. Жүйе күй- жағдайларында, сондай-ақ индикаторларда маңызды рольді атқарады. "Табиғат - шаруашылық - халық" бағдарламаларын суреттеуде немесе өңдеуде мына күй- жағдайлар түзету мүмкіншіліктерін ашады. Тұрақты даму индикаторларын өңдеу проблемасымен саяси үйлестік департаменті шұғылданады және тұрақты дамуын біріккен ұлттар комиссиясы, қоршаған орта проблемаларымен ғылыми комитет (SCOPE), тұрақты даму индикаторларын жоба жүзеге асырады. Тұрақты даму индикаторларының жобасы: 60 - әлеуметтік индикаторлардың тобы: кедейшілікпен күрес; демографиялық динамика және тұрақтылық; білімнің жақсаруы, қоғам тәрбиелеу және мәліметтілік; қорғаныш және адам денсаулығының жақсаруы; қоныстанған орындардың дамуы және жақсаруы; - экономикалық индикаторлардың тобы: тұрақты дамуының тездетуіне арналған халықаралық кооперация және сонымен байланысты жергілікті саясат: тұтыну мінездемелерінің өзгертуі; қаражаттық қорлар мен механизмдер; экологиялық технология тапсыру, ынтымақтастық және потенциал жасауы; - экологиялық индикаторлардың тобы: су қорларының сапасын сақтау және оларды жабдықтау; мұхиттың, теңіздердің, жағалаудың аумақ қорғанышы; жоспарларға және жер алаңы қорларының орынды қолдануының комплексті тәсілі; әлсіз экожүйелерді орынды басқару, шөлдендінумен және құрғақшылықпен күрес; тұрақты ауылдық шаруашылық басқаруына және ауылдық аудандардың дамуына көмектесу; ормандарды сақтауы үшін күрес; биологиялық әр түрлілікті сақтау; экологиялық қауіпсіз биотехнологияларды қолдану; атмосфера қорғанышы; улы химиялық заттарды экологиялық қауіпсіз басқару; қауіпті қалдықтарды экологиялық қауіпсіз басқару; радиоактивті қалдықтарды экологиялық қауіпсіз басқару. - индикаторлардың институциональдың тобы: экология сұрақтар есебі тұрақты дамуды жоспарлауға және басқаруға арналған; дамитын елдерде ұлттық механизмдер және халықаралық ынтымақтастық потенциал жасауына арналған; институциональдың халықаралық реті; халықаралық заңға сүйенген механизмдер; шешімдер алу информациясы; халықтың негізгі топтарының ролін күшейту. Тұрақты даму индикаторларының өңдеуі шешімнен әлі алыс. Халықаралық деңгейде қазіргі кезде жобамен 134 тұрақты дамудың индикаторы өңделген. Бұл жиын келесі негізгі топтарға бөлінген: - тұрақты дамудың әлеуметтік аспектілерінің индикаторлары; - тұрақты дамудың экономикалық аспектілерінің индикаторлары; -тұрақты дамудың экологиялық аспектілерінің индикаторлары (су мінездемелері, жердің, атмосфералардың, басқа табиғи қорлардың және қалдықтардың мінездемелері); - тұрақты дамудың институциональдік аспектілерінің индикаторлары (саясатты бағдарламалау және жоспарлау, ғылыми өңдеулер, халықаралық заңға сүйенген аспаптар, ақпараттық қамтамасыз ету, халықтың негізгі топтарының ролін күшейтуі). Ұсынылған арнайы индикаторлар жобада өзгертілген, нақтылы шарттарға лайықтауларды талап етеді, ал оқиғалар – бөлек елдерге кеңейтуге арналады. Халықаралық индикаторлар мақсаттық бағыттылығына байланысты үш категорияға бөлінеді: - өзімен қозғалушы күш индикаторлары – бұл индикаторлар адамдық белсенділікті ұсынады, процестерге және мінездемеге, сонымен қатар тұрақты дамуға дұрыс және жағымсыз әсер ете алады. Осы индикаторлар саланың немесе экономиканың науқан деңгейіне талапқа сай болады,. Өзімен қозғалушы 61 күш индикаторларына мысал келтірсек бұл халық өсу шегі немесе парникті газдардың эмиссия өсу шегі. - күй-жағдай индикаторлары. Дәл қазір осы ауданда тұрақты даму мінездемелерін бекітеді. Бұған халық тығыздығы, қаланың халық пайызы, отын дәлелделген қорлары және т.б. жатады. - сезіну индикаторларына тұрақты даму мінездемелерінің өзгертуіне саяси таңдау және басқа реакциялар жатады. Бұл индикаторлар тұрақты даму проблемаларының шешімінде қоғам нәтижелілігін ерікке көрсетеді. Сезіну индикаторларына мысалы, денсаулық жақсаруына шығындар, заң шығару, нормалау және жөнге салу және т.б. Терминология анықтаулары - тұрақты даму индикаторларының жоба өңдеуі, индикаторларға арналған сандық айтылуардың іздеуі және де ол XXI Ғасырдың күн тәртібі индикаторларының келісулерін талап етеді. Халықаралық жобамен ұсынылып отырған индикаторлардың молдығы олардың көптеген елдерде қолдануын қиынға әкеледі. Оның себебі қажетті хабар және статистикалық мәліметтер жоқ болуы. Дәл осылай, өзі тұрақты даму стратегиясында АҚШ тек қана 56 индикатор қолданды, оның көпшілігі таза сапалы. Тұрақты даму индикаторлары өздеріне маңызды емес, ол аспап сияқты, тұрақты даму мақсаттарына жету және бұл дамуды түзету үшін қажет. Олар жоспарлауға арналған, базамен және тұрақты даму бағытында қызмет етеді. Ұлттық деңгейде тұрақты даму индикаторлары негізгі үш топқа бөлінеді: экономикалық, әлеуметтік, экологиялық индикаторлар. Тұрақты даму индикаторларының өңдеу барлық жобаларының маңызды жетіспеушілігі приоритеттердің жоқ болуы. Барлық индикаторлар тең құқықты, бір салмағы бар болып табылады. Тұрақты даму индикаторларының талдауы көрсетілді: 54 индикаторлар қоршаған орта индикаторларының тобына жатады; сонымен қатар, қоршаған ортамен байланысты 23 индикаторлары бар, оған тағы экономикалық, әлеуметтік және институциональдық индикаторлар жатады. Сайып келгенде, барлығы жобамен 77 индикатор экологиялық индикаторға жатады, осының барлығы 57 % құрады. Экономикалық, әлеуметтік және институциональдық индикаторлар былыққан жиын болмауы керек, ол ұсынған мақсаттарға бағытын жіберу қажет. Бұл индикаторлардың мақсаттары экологиялық индикаторлардан айырмашылығы бар. Тұрақты дамудың заң биосферасы және олардан ағып жатқан шектермен және шек қоюлармен өркениет дами келеді. Көрсетілген мақсат аралық бағалауларына ең алдымен экономикалық және әлеуметтік индикаторлар тиісті бағыттармен және нақты шарттармен, мінез-құлық әрекеттердің тұрақты даму мақсаттарын бағалау. Тұрақты даму экономикалық индикаторларының өңдеуі жанында экологиялық және қорлық дағдарыстардың айырмашылығы бар. - Қорлық дағдарыс - бұл қордың немесе бірнеше түр қорының таусылуы. Осы дағдарыстан шығуы мүмкін, егер таусылған қор орнына жаңа технологияларды жасау немесе қорларды жаңа технологиялық циклдерден 62 шығару. - Экологиялық дағдарыс - бұл табиғи механизмі қиратуын және қоршаған орта тұрақтануларын жөнге салу, сонымен қатар ол табиғи экожүйелермен қамтамасыз етіледі. Экологиялық дағдарыс ұғымы алғаш рет XX- ғасырдың 70- жылдарында сол уақытта өндірістік күштердің өсуі мен қоршаған ортаны қорғаудың арасындағы қарама-қайшылықтардың шиеленісуін бастан өткеріп жатқан дамыған капиталистік елдерде қолданыла бастады. Тұрақты даму индикаторларының институциональды таңдауы жанында жаңа тәсіл қажет және ол қоршаған орта биотикалық реттеу механизмі бұрынғы қалпына келуіне өңделген болу керек. Осында әсіресе қамтамасыз етушілер болып ндикаторлар ұлттық және глобальды деңгейлерде сақтау және табиғи экожүйелермен бос болмаған аумақты кеңейту. Тұрақты дамудың әлеуметтік аспектілерінің индикаторлары қоршаған ортаның тұрақтылығы бұрынғы қалпына келу бағытында тиісті қызмет ету керек. Айтып келгенде, болашақта тұрақты даму индикаторлары мен олардың аймақтық және глобальды мақсаттарға арналған жүйелер халықаралық деңгейде тиісті келісіммен болуы және халықаралық стандарттарға сүйену керек. Тұрақты даму индикаторларының өте маңызды қасиеті олардың ғылыми негізі болуы қажет. 2000 жылы Қазақстан Республикасының Үкіметі «2001-2004 жылдардың тұрақты дамуына арналған Институциональдық күшейту» бағдарламасын қабыл алды. Бұл бағдарлама Қазақстан халықаралық жобаларының бірі, ең ұзақ мерзімді және өз мақсаттарымен күрделі. Бағдарламаның негізгі мақсаты - тұрақты даму институттарының дамуы арқылы мекеме арасындағы және межсекторальды тосқауылдарды жою, тұрақты дамумен қызмет ойдың, ақпараттық және эксперттік потенциал өсіруі. «2001-2004 жылдардың тұрақты дамуына арналған Институциональдық күшейту» бағдарламасы тұрақты даму институттарының дамуын күшейтеді, экологиялық ұйымдық қызмет және ой потенциалы артуы, басқару жүйесі толық жетіледі. Бағдарлама рамкаларында тұрақты дамуға арналған ынтымақтастық тосқауылдардың межсекторальды жеңуімен талдау және кепілдемелердің дайындауы өткізіледі, қазақстандық XXI Ғасырдың қазақстандық күн мәселесін өңдеуі, сонымен қатар тұрақты даму ұлттық кеңесін жасауына көмектесу. Бағдарламамен басқару басқару комитетімен жүзеге асады, бұл комитетке министірліктердің және ведомстволардың өкілдері кіреді, оның мәжілісіне парламент мүшелері, халықаралық ұйымдарды шақырады, осыған межсекторальдық басқару мысалға жатады. Сектораралық ынтымақтастықтың мақсаты болып - XXI Ғасыр Қазақстанағы күн тәртібі процесін орындаулары және тұрақты дамудың ұлттық кеңесін құру. Глобальды күн тәртібі - XXI Ғасырдың күн тәртібіне енгізілетін компоненттерімен мониторинг өткізіледі және тұрақты даму бағдарламаларының ақпарат ере жүруі жүзеге асады. Қазақстан Республикасының Үкімет қаулысы қабылданған хабарды интернет - серверс 63 штабқа Нью - Йоркте БҰҰ пәтеріне орналастыру. Бұл маңызды халықаралық аренада Қазақстан позитивтік имиджі нығайтуда. Оймен маңызды тап осы бағыттар тұрақты дамуға арналған межсекторальдық ынтымақтастықтың тосқауылдарын жеңу, барлық секторлардың әлеуметтік және глобальды серіктігіне келеді. Аймақтық ынтымақтастық - тематикалық топ қызметі негізгі бағыттарымен халықаралық ұйымдарға сүйеу көрсете келе және тұрақты даму стратегиясын орындайды. Аймақтық процестерді сүйеу жүзеге асады, мысалы, НАТО жобасына қазақстандық компонент дайын болатын "Орталық - азиялық аймақтың тұрақты дамуын сүйеу", көрсетілген ұйым және эксперттік көмек су қорларының комитетінің табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министірліктері (МПРООС) және т.б. Дәл осы процестер сияқты аймақтық халықаралық ынтымақтастық және глобализация кеңейеді, көп жақты өкілеттіктермен координацияланған құрылымдардың жасау қажеттілігі көрінеді. Сондықтан, тұрақты даму институттарының үш деңгейі бар: 1. Көп санды мүдделес жақ ашық форумы. 2. Саяси институттар. 3. Техникалық институттар. Ашық форум, тұрақты дамудың Азиялық - Тынық мұхиттық аталған ашық форумы, тұрақты даму ұлттық комитеттердің күшті аймақтың деңгейі. Олардың функциясы ең басты аймақтың тұрақты дамумен приоритеттердің жоспарын құрады, институттарды екі топқа сүйенеді, саяси және техникалық деңгейлер. Саяси институттар, көп жақты ынталарға, алдыңғы бағыттарға және стратегияларға көмектесу мақсатымен аймағы жоғалған елдерді бұрынғы қалпына келуіне арналған форумдармен кіреді. Техникалық институттар қоршаған орта күзетімен аймақтық стратегиялардың қалыптастыруымен шұғылданады, ашық форумда техникалық талқылаулар және ғылыми сүйеуін қамсыздандырады. Бұлардың мақсаттары Азиялықты дамыту стратегиялық зерттеулер, ғылыми институттар, Тынық мұхитының деңгейі. Ал Азиялық білімнің Тынық мұхит орталығына жасалуы болады, қажетті саяси диалогын арттырып және шешімдер қабылдау базаларына негізделеді. Бұл институттар жаңа ынталарға және жүйелердің нығаюына арналған қозғаушы болады да, аймақ тұрақты даму басшылығына болады. жүктеу/скачать 1,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|