С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы

Сурет 4.11. Шойындағы графиттің əртүрлі формасы: 
а
— қатпарлы (сұр шойын); б — ұлпа тəрізді (таптауға көнгіш шойын); в — шар тəрізді 
(беріктігі жоғары шойын) 
Шойындағы графит қатпарлы (сұр шойын), ұлпа тəрізді (таптауға көнгіш шойын) жəне 
шар тəрізді (беріктігі жоғары шойын). 
Шойынның микроқұрылымы 4.11 – 4.14 суретте көрсетілген. Металды негізге қарағанда 
графите беріктік төмендеу болады, сондықтан оның орнында тұтастық бұзылған деп санауға 
болады. Осылайша, графит қоспасымен тізбектелген, металды негізі əлсіз шойынды болат 
ретінде қарастыруға болады.
Сұр шойын 
созылу сынағында механикалық қасиеттері (а
в
, 8, у) төмен сипаттамаға ие. 
Графит қосу кернеу концентрациясына əсер етеді, сондықтан соғу жұмысы нөлге жақын. 
Сонымен қоса, қысу сынағында металды негіздің құрамына тəуелді шойынның қаттылығы 
мен төзімділігі анағұрлым жоғары. 
Алайда, графитті қатпарлы пішіндегі сұр шойынның артықшылықтары бар. Сұр 
шойыннан арзан құйма жасауға болады, себебі арзан бағада сұйық-аққыштығы жоғары 
болады жəне шөгуі аз болады. 
Сурет 4.12. Ферритті (а), феррит-перлитті (б) жəне перлитті (в) негізде сұр шойынның 
микроқұрылымы, 200есе ұлғайтылған. 
151 

а 
б 
в 
сурет 4.13. Ферритті (а), феррит-перлитті 
(б)
жəне перлитті (в) негізде таптауға көнгіш 
шойынның микроқұрылымы, 200 есе ұлғайтылған. 
Графитті қосу жоңқаны сынғыш қылады, сондықтан шойын оңай кесіледі. Графиттің оңай 
майланылуына байланысты шойын антифрикциялық қасиетке ие. Шойын жоғары 
демпфирлеуші қасиетке ие, дірілдеуді жəне резонансты толқынды жақсы басады. 
Сұр шойын СЧ əріптерімен жəне созылу сынағындағы уақытша кедергі өлшемін 
сипаттайтын санмен белгіленеді. Сұр шойынның (МОСТ 1412—85), механикалық қасиеті 
мен белгіленуі,жəне оның химиялық құрамы 4.4 кестеде корсетілген.
Метал негізін тілу сияқты графитті қоспаны дөңгелектеу кері əсерін тигізеді, ал
механикалық қасиеті артады. Дөңгелек пішінді графит модефицирлеу арқылы алынады. 
Шойынның мадификаторлары болып SiСа, FeSi, Al, Mg болып табылады. 
Мадификатор ретінде құю алдында 0,5% дейін мөлшерде магнийді пайдалану графиттің 
шартəріздес түрлі 
беріктігі жоғары шойын
алынады. Магнийді əдетте автоклавтарда қосады. 
Магнийдің əсерін графиттің беттік керілудің ұлғаюымен жəне көміртекті диффузиялайтын 
микрокөбікті будың пайда болымен түсіндіреді. 
а 
б 
Сурет 4.14. Ферритті (а) жəне феррит-перлитті (
б
) негіздегі беріктігі жоғары шойынның 
микроқұрылымы, 200 есе ұлғайтылған
152 

4.4 кесте. Сұр шойынның механикалық қасиеті жəне химиялық құрамы 
Шойын 
маркасы МПа, 
кем емес 
Қаттылығы
НВ, 
артық 
емес 
Құрамы, % 
C 
Si 
Mn 
P 
S 
Артық емес 
C410 
1 00 
190 
3,5 ... 3,7 
2,2 . 2,6 
0,5 ... 0,8 
0,3 
0,15 
СЧ15 
150 
210 
3,5 ... 3,7 
2 . 2,4 
0,5 ... 0,8 
0,2 
0,15 
СЧ20 
200 
230 
3,3 ... 3,5 
1,4 ... 2,4 
0,7 ... 1 
0,2 
0,15 
СЧ25 
250 
245 
3,2 ... 3,4 
1,4 ... 2,4 
0,7 . 1 
0,2 
0,15 
СЧ3 0 
300 
260 
3 ... 3,2 
1,3 ... 1,9 
0,7 . 1 
0,2 
0,12 
СЧ35 
350 
275 
2,9 ... 3 
1,2 ... 1,5 
0,7 . 1,1 
0,2 
0,12 
Беріктігі жоғары шойын ВЧ əріпімен жəне уақытша кедергі мөлшерін сипаттайтын 
санмен белгіленеді, мысалы ВЧ 35.
Кейбір беріктігі жоғары шойындардың (МОСТ 7293—85) механикалық қасиеті 4.5 
кестеде көрсетілген. Беріктігі жоғары шойындардан отандық бөлшектер дайындайды: тісті 
дөңгелек, иінді білік. 
Таптауға көнгіш
шойын атайы шартты, олардан бұйымды құю арқылы алады жəне 
пластикалық өзгеріске ұшырамайды. Таптауға көнгіш шойынды ақ графиттендіру өңдеу 
арқылы алады (4.15 сурет). Таптауға көнгіш шойындағы графит ұлпа пішінде болады. 
Таптауға көнгішкеледі, %: 2,2...3 С; 0,7...1,5 Si; 0,2...0,6 Mn; 0,2 Р; 0,1 S. Таптауға көнгіш 
шойынның құрамында көміртек аз болғандықтан шахта пештерде емес, электрпештерде 
ерітеді. 
4.5 кесте. 

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: