С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы

Болатқа (7% -ға дейін) никель енгізіледі, ал коррозияға төзімділікті арттыру үшін болат 
қосымша мыспен легирленеді. 
ЭП921 болат ыстық күйде қанағаттанарлық деформация жасайды. Ұсынылған термиялық 
өңдеу режимі келесідей: біріншіден суда 860 °C температурасынан суыту; суда 730 °C 
температурасынан суыту; 3 сағат бойы 520 °C кезінде тозу; суда салқындату. Қатты күйде 
болат кесу арқылы қанағаттанарлық өңделеді жəне Св-03X12Н9M2С сымының қосылуы 
арқылы дəнекерленеді. 
ЭП921 жоғары тығыздықты жəне эрозияға төзімділігі жоғары комбинацияны қажет 
ететін турбоэкспандер элементтері (роликтер, шпалдар, пышақтар) сияқты клапанды 
тығыздауға арналған жинақтардың бөліктерін қоса алғанда, жоғары жүктелген бөлшектерді 
өндіру үшін қолданылады. 
ЭП767 болатының жоғары деңгейдегі қасиеттері оның құрылымын қалыптастыру 
шарттары бойынша айқындалады. 
Төзімділіктің оңтайлы комбинациясы, төзімділіктің жəне тұтқырлықтың 1050 °C 
температурасынан, суық өңдеу мен тозудан 6 сағат бойы 520 °C температурадан үзіліс 
жасайтын термиялық өңдеу арқылы қол жеткізіледі.
О
сы термиялық өңдеудің нəтижесінде 
бөлме температурасында болатты механикалық қасиеттері (кем емес): о
в
= 1450 МПа; o
0j2
= 1 
350 МПа; 8 = 15%; KCV = = 70 Дж / см
2
. KCV > 50 Дж/см
2
жоғары тұтқырлық деңгейі 77 К 
температурада 20 ... 30% қалдық аустениті құрылымның болуына байланысты сақталады. 
Тозудың алғашқы кезеңдерінде ақ қарқынды қатаю үрдісі байқалады, бұл легирленген 
элементтерді қайта бөлу процестерімен жəне мартенситтің қартаюының табиғатымен
байланысты
. 
Тозу 
температурасының 
жоғарылауы 
атомдардың 
диффузиялық 
қозғалғыштығын жəне жаңа фазаның дисперсті бөлшектерінің санын көбейтеді. 6 сағат бойы 
520 °C температурасында тозуы ең тиімді қатаюға əкеледі. Осылай бола тұра соққы 
кернеулігі 77 К температурасынан жоғарылығын сақтайды. 
ЭП767 болаты қанағаттанарлық дəнекерленуге ие. Дəнекерлеуді сол композицияның 
сымымен орындайды. 293 К температурада термиялық өңделген дəнекерленген қосылыстар 
жақсы соққы беріктігімен кемінде 1 300 МПа уақытша қарсылыққа ие. 77 К температурада 
дəнекерленген металлдың тұтқырлығы төмендейді, бірақ құрамында 30 Дж / см
2
кем емес.
ЭП767 болаты ракета-ғарыш технологиясында күрделі конфигурацияның жұқа парақты 
конструкцияларын жəне 77 К температураға дейін жұмыс істейтін арматуралардың 
бөлшектерін (сполалар, штангалар, шыбықтар, тіректер, шыныаяқтар, клапандар, тəрелкелер 
жəне т.б.) өндіру үшін кеңінен қолданылады. 
Болат жəне оның дəнекерленген қосылыстары атмосфералық жағдайда жоғары 
температурада жəне салыстырмалы ылғалдылықта 96,98% коррозияға төзімді. 
289

Темірникельді қорытпалары
. Криогендік қондырғылардың кейбір бөліктерін өндіру 
үшін, олардың өлшемдері температура өзгеруіне байланысты өзгермеуі керек, никельмен 
жоғары қорытылған инверсты қорытпаларын қолданады. 36% никельден тұратын қорытпалар 
ТСКК ие 50...100 K температурасында 10 - 20 есе никель мен хром никельді болаттардан, 
сондай-ақ алюминий қорытпаларынан кем. 
Инварлардан 20 К температураға дейін (мысалы, зымыран қозғалтқышының сұйықтық 
құбырлары), пайдалану шарттарына сəйкес температура өзгеруімен минималды өлшемді 
өзгерістерге ие арматураның кейбір элементтері жұмыс істейтін, күрделі кеңістіктегі қатты 
қатқыл құбырлар шығарылады.
Материалдың ТСКК төмен маңыздылығы құбырлардағы 
кернеулерді азайтуға жəне олардың жойылуын болдырмауға мүмкіндік береді. Құрылымды 
жеңілдететін деформацияларды өтеу үшін оны нығайтуға жəне оны сенімдірек етуге арналған 
симфонды бөліктерін орнатудың қажеті жойылады.
Инварлар ферромагниттік болып табылады, кристалды КШОторына ие, термиялық өңдеу 
арқылы қатайтылмайды жəне иілгіштік деформациялар арқылы нашар қатайтылады. Инвар 
төмен жылу өткізгіштікке ие, аустенитикалық болаттарға қарағанда екі есе кем, бұл əсіресе 
жылу ағындарын азайту қажет болған тораптарда пайдаланғанда өте маңызды. 
Инвардың төзісділік 
қасиеттері жоғары емес: o
0j2
= 240 МПа; о
в
= = 420 МПа. 20 К 
температураға дейін салқындаған кезде, шығымдылық шегі 3 есе көбейеді, ал уақытша 
қарсылығы 2 есеге дейін артады. Қорытпаның икемділік модулі болатқа қарағанда төмен: 293 
K E = 145 ГПа. Циклдік беріктікке сəйкес, инвар коррозияға төзімді болат 12Х18Н10Т жақын. 
Инвардың соққыға тұтқырлығы температура төмендеген сайын азаяды, бірақ қорытпа оның 
жоғары мəндерін сақтайды жəне тұтқырлығы 4 К-ге дейін үзіледі. 
Хром-никель аустенитикалық болаттармен салыстырғанда, инвар төмен коррозияға 
төзімділікке ие. Никель, темірге қарағанда анағұрлым коррозияға бейімді болса да, оның 
ішінде атмосфералық жағдайларға бейім. Инвардың коррозиясының жылдамдығы көміртекті 
болаттарға қарағанда 5-6 есе аз. 
Темір-никель қорытпалары қанағаттанарлық түрде мөрмен қапталған, жалған, 
илектелген, кесу арқылы өңделеді. ТСКК одан əрі азайту үшін, инварлар, 840 °C 
температурасынан суып, 315 °C температурада жəне 100 °C температурасында 50 ... 100 
сағатқа дейін қартаюдан тұратын термиялық өңдеуден өтеді.
Темір-никель қорытпалары 
қанағаттанарлықтай дəнекерленеді. Әдетте аргонды ортада доғалы дəнекерлеуді қолданады. 
Толтырғыш материал ретінде ұқсас құрамды сым қолданылады. Дəнекерленген қосылыстар 
термиялық өңдеуді қажет етпейді, олардың беріктігі негізгі металдың беріктігіне жақын. 
290

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: