Құжаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді ұрлау немесе бүлдіру (324-бап)

а) ресми құжаттарды, мөртаңбаларды немесе мөрлерді ұрлау;

б) заттарды жою; в) оларды бүлдіру ; г) жасыру.

Көрсетілген заттарды ұрлау деп мемлекеттік немесе мемлекеттік емес мекеме, кәсіпорын, ұйымдардың игілігіндегі осындай заттарды кез келген құқыққа қарсы тәсілмен алу болып табылады. Осы заттарды жою деп оны жарамсыз етіп тастау немесе мүлдем жоқ қылып жіберуді айтамыз. Оның тәсілі әр түрлі болуы мүмкін: өрттеу, ұсақтап жыртып тастау, затқа ерітінді құйып жарамсыз ету ж.т.т. Көрсетілген заттарды бүлдіру деп оны ішін ара жарамсыз ету болып табылады. Мысалы жоғары оқу орнын бітіргендігі туралы диломның бір шетін жыртып немесе мөрі бар жерін былғап, жазуын оқуды қиындату. Жасыру-деп кінәлы адамның мемлекеттік емес ұйымдардағы, кәсіпорын, мекемелердегі лауазымды адамдардан олардың иелігіндегі осы айтылған ресми құжаттарды, мөртаңбаларды немесе мөрлерді оларға көрсетпеу әрекеттері саналады. Қылмыстың объективтік жағының осы көрсетілген әрекеттерінің бірі жасалған жағдайда қылмыс аяққталған деп есептеледі. Қылмыс формальдық құрамға жатады. Қылмыс субъективтік жағынан алғанда тек қана тікелей қасақаналықпен жасалады. Өйткені заңның өзінде көрсетілген заттарды ұрлау, жою, бүлдіру немесе жасыру пайдақорлықпен немесе басқа да өз басының мүддесін көздеп жасалады деп тікелей көрсетіліп отыр. Осыған байланысты кінәлы адам осы қылмысты қасақаналықпен істегенде белгілі бір мақсатты бетке ұстайды немесе соны басшылыққа алады. Мысалы айыпкер өзінің қылмысын әшкерелейтін құжатты жойып жіберу арқылы қылмысты жауаптылықтан құтылады немесе дипломды ұрлап алып, сол арқылы жоғары ақы төлейтін қызметке тұрады. Егер кінәлының қылмысты ниеті нақтыланбаған болса, онда жоғарыда көрсетілген іс-әрекеттерді істеген жағдайда ол қылмыстың жиынтығы бойынша бөтеннің мүлкін және ресми құжаттарды, мөрлерді немесе мөртаңбаларды ұрлағаны үшін қылмыстық жауапқа тартылады. Есі дұрыс, жасы 16-ға толған адам осы қылмыстың субъектісі болып табылады.

1.құқықтар беретін немесе міндеттемелерден босататын куәлікті немесе өзге де ресми құжатты қолдан жасау;

2.осы көрсетілген куәлікті немесе ресми құжатты өткізу;

3.қолдан жасалған мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды, Қазақстан Республикасы немесе КСРО-ның мемлекеттік наградаларын дайындау немесе өткізу. Қолдан жасауға жалған куәлікті немесе өзге де ресми құжаттарды дайындаулар жатады. Ол әр түрлі әдіспен жүзеге асырылуы мүмкін: бастан аяқ шындыққа мүлдем сай келмейтін жалған куәлік немесе ресми құжатты толық қолдан жасау, куәліктерге немесе ресми құжаттарға кейбір жалған сөздерді жазу, цифрларды түзету арқылы ішін ара өзгертулер енгізу; қосып жазу, сөйлемнің мәнін өзгерту, түзету енгізу, өшіру, цифрлар түзеу арқылы куәліктің немесе өзге де ресми құжаттың шын мағынасын өзгерту т.с.с. әрекеттер. Мөртаңбаларды, мөрлерді,мөрқағаздарды немесе мемлекеттік наградаларды толық күйде жасау осы заттарды дайындау деп саналады. Құқықтар беретін немесе міндеттемелерден босататын куәлікті немесе өзге де ресми құжатты, қолдан жасалған мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды, мемлекеттік наградаларды басқа адамға тегін немесе белгілі бір ақыға, айырбас арқылы, қарызын өтеу үшін немесе уақытша пайдалануға беру осы заттарды өткізу деп танылады. Қылмыс формальдық құрамға жатады және құрамның объективтік жағында көрсетілген балама әрекеттердің біреуі жүзеге асқан уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жасалады. Жалған куәліктерді, ресми құжаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды, мемлекеттік наградаларды қолдан жасаған, дайындаған немесе өткізген адам өзінің іс-әрекетінің қоғамға қауіпті, заңға қайшы екенін сезеді және соны біле тұра қылмыстық ниетін жүзеге асырады. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған, кез келген адам.

а)өзінің денсаулығына зиян келтіру арқылы;

б) ауруды сылтаурату жолымен;

в) құжаттарды бұрмалау немесе өзге де алдау арқылы жасалған әрекеттер үшін жауаптылық көзделген. Кінәлының өз пайымдауынша әскери қызметтен жалтаруға негіз боларлықтай өзіне дене жарақатын салуы денсаулығына зиян келтіру деп танылады. Ауыр сылтауратуға-кінәлының өтірік ауырып (керең, ақсақ, мылқау, есі дұрыс емес боп көрінуі арқылы) әскери қызметтен жалтару амалдарын істеу әрекеттері жатады. Құжаттарды бұрмалауға-кінәлының жалған құжаттар арқылы, әскери қызметтен жалтару әрекеттері жатады. Өзге де алдау әрекеттеріне-дәрігерлік комиссия мүшесі болып табылатын лауазымды адамды сатып алу жолымен әскерге жарамсыз деген жалған қорытынды алу, отбасылық жағдайы туралы көрінеу жалған мәлімет тапсыру, тағы сол сияқтылар жатады.

Қылмыстың объективтік жағы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын, Мемлекеттік елтаңбасын, Мемлекеттік әнұранын қорлау арқылы сипатталады. Қорлау деп-Мемлекеттік туды, Мемлекеттік елтаңбаны жария түрде жұлып тастау, өртеу, таптау, жою немесе бүлдіру, оларға әдепсіз сөздер, суреттер салып сайқымазақ ету сияқты әрекеттер жатады. Мемлекеттік әнұранды қорлауға оның мәтініндегі сөздерді бұрмалап келемеж ету. Әнұранның мазмұнын көрінеу теріс бұрмалау, оған қорлайтын әдепсіз сөздер қосып айту сияқты әрекеттер жатады. Қылмысты әрекеттер жария түрде жүзеге асырылуы қажет. Іс-әрекеттің бөтен адамдардың (біреу болса да) көзінше жүзеге асырылуы немесе ешкім жоқта Мемлекеттік туға, Мемлекеттік елтаңбаға, Мемлекеттік әнұранға сайқымазақ сөздер, суреттер салып, оның көпшілікке аян болуы жария іс-әрекеттің белгілері болып табылады. Қылмыс формальдық құрамға жатады және ол заңда көрсетілген заттарды қорлау әрекеттерін жасаған уақыттан бастап аяқталған деп табылады. Қылмыс субъективтік жағынан алғанда тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам мемлекеттік рәміздерді қорлайтынын сезеді және соны істеуді тілейді. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған адам.