С. В. Кожанова Жалпы иммунология

54
I Бөлім. Иммундық жүйе. Жалпы сипаттамасы
Бұл факторларға жауапты камтамасыз ете алатын цитокиндердін 
синтезі және олардың рецепторларының экспрессиясы иммундык 
жүйенін жасушаларына антигендердін немесе баска стимулдайтын 
агенттердін әсері болғанда іске асады. Цитокиннін бөлініп шығуын 
және онын репепторының экспрессиялануын ортак себеп факторлары 
болдырады. Бұл себептен цитокиннін әсері көбінесе жергілікті болады. 
Цитокин әсерінін бір аймакпен шектелуінің тағы бір себебі — репеп- 
торлар тектерінін экспрессиясы цитокиндердін өздерінін тектерінін 
экспрессиясынан ұзақ болатыны.
Цитокиндер жүйесіне артыкшылык тән: цитокиндердін әр түрі, бір- 
неше түрлі жасушалармен өндіріледі (сондыктан, оларды монокиндер 
мен лимфокиндерге бөлгеніміз шартты). Бірак, сонымен катар, бір түрге 
жататын жасушалар әр түрлі цитокиндерді өндіре алады. Цитокиндердін 
барлығы полифункционалды. Олар бір-бірінің кызметтерін кайталайды, 
өндірілуін және кызметтерін күшейтіп немесе әлсірете алады. Иммун- 
ды жүйе жасушаларының белсенуі нәтижесі ретінде цитокиндердін 
артығырак өндіріліп, бір-бірін сүйемелдеп кызмет етулері цитокинді 
тордың жоғары дәрежедегі сенімділігіне себеп болады.
ТУА БІТКЕН ЖӘНЕ АДАПТИВТІ 
ИММУНИТЕТТЕГІ ЦИТОКИНДЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІ
Цитокиндердің өніміне көптеген жасушалар кабілетті болса да, 
негізгі цитокиндердің көзі ретінде Т-хелперлер, дендритті жасушалар 
мен макрофагтар табылады. Аталмыш жасушалардын цитокиндері 
туа біткен және адаптивті иммунитеттін жасушаларынын арасын- 
да біркатар ара-катынастарды ынталандырады. Цитокиндердін алу- 
ан түрлі физиологиялык кызметтер катарына, сондай-ак, гуморалдык 
және Т-жасушалык адаптивті иммунды жауаптың дамуына қатысу, 
гемопоэзді реттеу, жасушалардың көбеюі мен жетілуін және жаралардын 
бітуін реттеу кіреді. Цитокиндер арнайы антигендерге карсы адаптивті 
иммунды жауап ретінде өндірілсе де, антигенге көрсететін әсерлері 
телімсіз екенін ескерген жөн. Баскаша айтканда, олар кез келген 
сәйкес рецепторы бар немесе бұл цитокинге жауап беруге лайыкты 
физиологиялык күйдегі жанаскан жасушаларға әсер ете береді.
Цитокиндердін телімсіздігі адаптивті иммунды жүйеніңдәлелденген 
телімділігімен карама-кайшылыкта болады. Адаптивті иммунды жауап 
барысында біркатар факторлар цитокиндердің жасушаларды телімсіз 
түрде белсендіруіне карсы тұрады. 
Біріншіден, арнайяық цитокиндік

4-Тарау. Цитокиндер
55
рецепторлар экспрессиясының жоғары уйымдасқан реттелуі арқыш
сақталады. Көбінесе цитокиндік рецепторлар жасушаның бетінде тек
қана олантигенмен әсерлескенінен кейін пайда болады. Бул жағдай анти-
генмен белсендірілген лимфоцитттердің арнайы клонының ғана цито-
киндерге жауап беруін мумкін етеді. Екіншіден, цитокиндер эсерлерінің
арнаіиығы цитокин өндіруші жасуіисиарының тек қана нысана жасуша-
ларымен жанасқанда ғана цитокиндерді бөле аіатынымен байланысты,
яғни, цитокиннің тиімді концентрациясы тек қана белгілі нысананың ай-
наласында ғана қамтамасыз етіледі.
Цитокиндердін негізгі көзі болып келетін Т-хелперлер кызмет ет- 
кен кезде жасушаралык катынастар ТЖР макрофаг, дендритті жасуша- 
лар және В-лимфоцитттер сиякты АТЖ бетінде «антигендік пептид — 
МНС нәруызы» кешенін танып алған кезде орын табады. Осы өзара- 
әрекеттесетін жасушалардың жанаскан аймағында Т-хелперлердін 
цитокиндер концентрациясы АТЖ әсер етуге жарамды жоғары бола- 
ды, бірак алшактау орналаскан жасушаларға әсері жетпейді. Сонымен 
катар, цитокиндердің жартылай өмір сүру ұзактығы кан ағымында және 
баска жасушааралыксұйыктарда әдетте өте кыска болады. Айтылғаннан 
цитокиндер тек шектеулі уақыт бойы, яғни қысқа арақашықтыққа әсер
ете алады деген тужырым жасауға болады.
4.1-кестеде маңызды цитокиндер туралы мәліметтер жинакталып, 
функционалды топтарға бөлінген. Шынайы айтсак, іп 
уіуо
жалғыз 
ғана цитокиннің әсері сирек орын табады. Керсінше, нысана жасуша- 
лар цитокиндер косындысының әсеріне шалдығады. Цитокиндердін 
синергиялык және антогонистік әсерлерінің бәсекесінің нәтижесінде 
әр түрлі көріністер байкалады. Сонымен катар цитокиндер көбіне 
баска цитокиндердің өнімін коздырып, белсену үдерісін дамытады.

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: