С. В. Кожанова Жалпы иммунология
ЦИТОКИН ӨНДІРУШІ ЖАСУШАЛАР
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| ЦИТОКИН ӨНДІРУШІ ЖАСУШАЛАР
Цитокиндерді өндіретін жасушаларды 3 шартты түрде бейтарап топка бөлуге болады. Олар бір-бірінен өздерін белсендіре алатын әсерлерімен, жауап беру түрімен,сонымен катар, өзіндік цитокиндерімен және цитокиндер камтамасыз ететін үдерістерімен бір-бірінен ажырайды (4.2-кесте). Олар кабыну үдерісіне катысты цитокиндерді өндіретін моноциттер/макрофагтар, иммунды жауаптын антиген арнаулы бөлігінің дамуына жауапты лимфокиндерді өндіретін лимфоциттер және көбінесе гемопоэзге катысты цитокиндердін көзі болып келетін стромалык дәнекер тіндік жасушалар. 4.2-кесте. Цитокиндерді өндіруші жасушалардын негізгі түрлері Өндіруші ж асуш а Өндіріс белсендіргіш тері Өндірілу кинетикасы Ө ндіретін цитокиндері Стромалык жасушалар (фибро- бласттар, эндотелиал- дық жасуша- лар) Жанасу әсерлері, бактериялык өнімдер 1 сағат ішінде — мРНК; 3-4 сағат- тан кейін цитокиндердің өнімінің ең жоғары мөлшері ГМ-КСФ, Г-КСФ, М-КСФ, ІҒГ4-Р, ТОҒ-Р, ИЛ-6,7, 8, ИЛ-11 Моноциттер/ макрофагтар Бактериялар және олардын өнімдері, по- лиэлектролит- тер, форболдык эфирлер 1 сағат ішінде — мРНК; 6-14 са- ғаттан кейін цитокиндердін өнімінің ең жоғары мөлшері ИЛ-1, ТИҒ-а, ИЛ 10, 12, 15; ГМ-КСФ, Г-КСФ, М-КСФ, тсғ-р, ІҒІМ-а, хемокиндер Т-хелперлер 1 Антиген/мито- геннін ТЖР — СӘЗ/С028 аркылы байла- нысуы, ИЛ-12 5—8 сағатта — мРНК; 10—48 сағат- тан кейін цито- киндердің өнімінің ең жоғары мөлшері ИЛ-2, ІҒК-ү, ТЫҒ-а,р, ИЛ-3, 8, ГМ-КСФ.МІҒ, хемокиндер, МАҒ Т-хелперлер 2 Антиген/ митогеннің бай- ланысуы ИЛ-4, т сғ -з 5—8 сағат ішінде — мРНК; 24—48 са- ғаттан кейін цито- киндер өнімінін ен жоғары мөлшері ИЛ-3, 4, 5, 6, 8, 10, 13, ГМ-КСФ, хемокиндер Миелоидтық — моноцитарлық жасушалардың цитокиндерді (моно- киндерді) өндіруі, көбінесе, бактериялық өнімдердің эсерінен болады. Сонымен катар оны метаболиттер, цитокиндердің өздері, пептидтік 58 I Бөлім. Иммундық жүйе. Жалпы сипаттамасы факторлар, полиэлектролиттер, манындағы жасушалармен жанасу, адгезия мен фагоцитоз үдерістері коздыра алады. Моноциттер мен макрофагтардын цитокиндерінің гендері 1 сағаттың ішінде белсенеді, нәтижесінде цитокиндер тез арада ортада пайда болады. Аталған жасушалардын цитокиндерінін ішінде кабынудың дамуына катысатын факторлар басым кездеседі. Монониттер/макрофагтар бөлетін цитокиндерді монокиндер деп атайды. Лимфоциттер цитокиндердің продуценттерінің екінші тобын қурайды. Лимфопиттердін барлык түрлері цитокиндерді өндіре алса да, СЭ4+ — хелпер жасушалары олардың «маманданған» өндірушісі болып табылады. Коздырылмаған лимфоциттер цитокиндерді өндірмейді. Жасушалардын коздырылуы антигендердін анти- ген байланыстырушы рецепторларымен және корецепторлардың сәйкес молекулалармен әрекеттесуінен басталады. Лимфокиндердің алғашкысы — ИЛ-2 — Т-жасушаларының цитоплазмасында шира- тудан кейін 2 сағаттан соң пайда болады, ал баска лимфокин- дер кейінірек рет-ретімен пайда бола бастайды: ИЛ-4 — 4 сағаттан кейін, ИЛ-10 — 6 сағаттан кейін, ИЛ-9 — 24 сағаттан кейін. Әр цитокиннің өнімінін ен жоғары деңгейі әр түрлі мерзімде байқалады: ИЛ-2 — 12 сағаттан кейін, ИЛ-4 пен ИЛ-5 — 48 сағаттан кейін, ИЛ-9 бен ІҒІЧ-ү-5—6 сағаттан кейін. Бұл тәртіп Т-хелперлердің пісіп-жетілу үдерістерін бейнелейді. «Аңкау» С 0 4 + — жасушалары стимуляцияға жауап ретінде тек кана ИЛ-2- ні өндіреді. Содан соң ТхО-ге айналып, біркатар цитокиндерді аз мөлшерде бөле бастайды. Жалғаскан (немесе кайталама) коздыру нәтижесінде ТхО Тхі мен Тх2-ге айналып, әрқайсысы өзіне ғана тән(оқулыктын сәйкес тарауында карастырылған)цитокиндердін жиынтығын өндіреді. Қалыпты жағдайда стромалық жасушалар цитокиндерді аз мөл- шерде өндіреді. Зақымдау немесе патогендік әсерлер болмағанда цито- киндердің өнімі кан түзу жасушаларымен тікелей әсерлесу нәтижесінде коздырылатын сиякты. Бактериялык өнімдер бүл жасушалардың ТЬК-рецепторларына әсер етіп, цитокиндердің синтезін белсенді түрде күшейтеді. Бұл жағдай кан түзу ағзаларымен шектелмей, со- нымен катар, агрессия аймақтарында экстрамедулярлык кан түзуші ошактарының калыптасуын мүмкін етеді. Осындай белсенділік коздырылған терінің және шырышты кабаттардың эпителиалдык жа- сушаларына да тән. |