§ 36. Оңтүстік жарты шар материктері табиғатының ортақ белгілері мен өзіндік ерекшеліктері
Жаңа сабақ
§ 37. Материк жағалауындағы мұхиттар . Ашылу және зерттелу тарихы
Сабақтың мақсаты : Оңтүстік Америка материгінің ашылу және зерттелу тарихымен және жағалауындағы мұхиттармен оқып танысу.
Күтілетін нәтиже : Оңтүстік Америка материгінің жағалауындағы мұхиттарды білу және картадан көрсете алу. Материктің ашылу және зерттелу тарихы туралы айта алу.
Зымыран сұрақтар
1. Гректің «барлық құрлық» деген сөзінен шыққан ежелгі біртұтас құрлық қалай аталады?
2. Пангея құрлығы қандай бөліктерге ажырады ?
3. Оңтүстік жарты шар материктері ұзақ уақыт бойы қандай материктің құрамында болды?
4. Тақталардың ажырауына байланысты қандай мұхиттардың табаны ашылды?
5. Кейіннен қандай тақталар Еуразияға келіп қосылды?
6. Оңтүстік Америка не арқылы Солтүстік Америкаға жалғасады?
Сұрақтар
Жауаптар
1
Гректің атауы «барлық құрлық» деген сөзінен шыққан ежелгі біртұтас құрлық
2
180-200 млн жыл бұрын Солтүстік жарты шар материктері құрамында болған ежелгі құрлық
3
180-200 млн жыл бұрын Оңтүстік жарты шар материктері құрамында болған ежелгі құрлық
Cәйкестендіру тесті
Оңтүстік Америка
S= 18,3 млн км² (аралдарымен қоса есептегенде) .
Үлкендігі жөнінен – 4 орын .
Шеткі нүктелері : 1. Солтүстік нүктесі-Гальинас 12°с.е 72°б.б 2. Оңтүстік нүктесі –Фроуэрд 54°о.е-71°б.б 3. Батыс нүктесі-Париньяс
5°о.е. 82°б.б. 4. Шығыс нүктесі-
Кабу-Бранку 7°о.е. 34°б.б.
Табиғатының ерекшеліктері
Жер шарындағы ең суы мол өзен – Амазонка (жылдық ағыны- 7000 км³ , су жинау алабының ауданы – 7млн км² асады)
Дүние жүзіндегі ең биік сарқырама – Анхель (1054 м)
Дүние жүзіндегі биік тау көлдерінің ең ірісі - Титикака (теңіз деңгейінен 3812 м биіктікте , ауданы – 8300 км² , тереңдігі 304 м. )
Оңтүстік Америка – дүние жүзіндегі ең ылғалды және ең жасыл материк
Дүние жүзіндегі ең ұзын тау жүйесі - Анд (ұзындығы 9000 м-ден асады)
Дүние жүзіндегі ең ірі эстуарийлік өзен сағасы – Ла-Плата (ұзындығы -320 км , ені - 220 км)
Оңтүстік Американың теңіз деңгейінен ең биік нүктесі - Аконкагуа (6960 м)
Ең төмен нүктесі – Вальдес түбегінде (- 40 м)
Жер шарындағы ең ылғалды және ең жасыл материк
Ауданы – 18,3 млн км²
Үлкендігі жөнінен
4 орында.
Тынық және Атлант мұхиттары шайып жатыр
Әлемдегі ең биік сарқырама және ең суы мол өзен , биік тау көлі орналасқан
Кластер құру
Оңтүстік Америка
Америго Веспуччи (1454- 1512 жж.)- теңіз саяхатшысы. Веспуччи алғашқы теңіз саяхатын 1497-98 жылы Канар аралдарына жасады. Лотарингия картографы Мартин Вальдземюллер Колумбтың ашқан «дүниенің төртінші бөлігін» Веспуччидің табысы деп жариялады; оның құрметіне жаңа құрлықты – Америка деп атауды ұсынды.
Христофор Колумб (1451 – 1506 жж.)- саяхатшы , испан адмиралы(1492). Саргасс , Кариб теңіздерін , Багам , Антиль аралдары мен Оңтүстік Американың солтүстік жағалауын ,Орталық Американың Кариб теңізі жағалауындағы бөлігін алғаш ашқан.
Фернан Магеллан (1480-1521 жж.)- Португалияның теңіз саяхатшысы. Магеллан алғаш рет Жердің шар тәрізді екендігін, Дүниежүзілік мұхиттың біртұтастығын дәлелдеді. 1519 — 1521 ж. Молукк аралдарына апаратын батыс жолдарын іздеуге шыққан экспедицияны басқарды. Африканың батысымен жүзіп, Атлант мұхиты арқылы Оңтүстік Американың шығыс жағалауына жетті. Құрлықтың оңтүстігін зерттеп, 1520 ж. құрлық пен Отты Жер топаралы арасындағы бұғаз (қазіргі Магеллан бұғазы) арқылы Оңтүстік Американы айналып өтті.
Александр Гумбольдт (1769-1859 жж.)- неміс географ-ғалымы . Оңтүстік Америка табиғатын зерттеп , алғашқы геологиялық картасын жасаған ; батыс жағалауындағы мұхит ағыстарын сипаттап , олардың материк табиғатына тигізетін әсерін түсіндірген . Анд тауларын зерттеу нәтижесінде биіктік белдеулік заңдылықтарын негіздеген. Оңтүстік Америка табиғатын зерттеу нәтижесінде 30 томнан асатын еңбек қалдырған.
Никола́й Ива́нович Вави́лов ( 1887-1943) — орыс ботанигі , генетик , селекционер , географ. 1932-33 жылдар аралығындағы экспедициясы кезінде Оңтүстік Америка материгіндегі ежелгі егіншілік орталықтарын анықтаған. Картоп , жүгері , қызанақтың отаны Оңтүстік Америка екендігін дәлелдеген.
Воейков Александр Иванович (1842-1916) - орыс климат зерттеушісі,географ, профессор. 1874 жылы Оңтүстік Америка климатының өзіндік ерекшеліктерін зерттеді.
