ІІІ.Жаңа тақырыпты түсіндіру

Мәтіндік режимде,әдетте экран әрбірінде 80 символы бар 25 жолға бөлінеді. Экранның әрбір позициясыеа арнайы құрылғы белгі генераторымен программаланған 256 символдың бірі енгізілуі мүмкін. Мәтіндік режимде құрастырылған қарапайым суреттерді және мәліиеттерді шығаруға болады.

Мәтіндік ақпаратты кодтау үшін ASCII коды қолданылады.Компютерге мәтіндік символды енгізгенде, мысалы, «А» пернесін басқанда, жедел жадқа 01000001 екілік коды беріледі. Символды экранға шыаранда кері кодтау (декодталу) жүргізіледі,яғни біз экранда оның екілік кодынан алынған символды көреміз.

Дыбыс өз табиғатында ауа тербелмелі болып табылатын үздіксіз сигнал.

Компьютерге дыбыс енгізу үшін оны нолдермен бірліктердің жиыны түрінде ұсыну керек.Бұл мына жолмен жасалады: микрофонның көмегімен дыбыс электорон тобының тербелісіне айналады.Бірдей, өз уақыт аралығы (0,00002с) сайын электр тоғының шамасын белгілейміз. Жоғарырақ мәнін-бірлік, төмен мәнін 0 деп есептейміз әрине, бәрі белгілі дәрежедегі дәлдікпен орындалады. Сонда біз дыбыстың екілік кодын аламыз, оны компьютерге енгізуге,сақтауға және өңдеуге болады.

Компьютерде дыбыстық ақпаратты шығарғанда кері процесс жүред, екілік кодтар жиыны электр импульстеріне айналдырылады да, динамика арқылы өткізіледі, сонда біз дыбысты естиміз.

Қазіргі кезде компьютерден мәтіндік ақпаратты сөз сөйлеу түрінде шығару мүмкіндігі бар, яғни компьютер мәтінді «оқи алады».

Адамның сөзін қарапайым дыбыстар (фонемалалар) тізбегі және олардың арасындағы паузалар(үзілістер)түріеде ұсынуға болады.Мысалы,қазақ тілінде орыс тілінде 40-45 фонеманы ерекшелеуге болады.

Графикалық режимде экран жекелеген жарқырауық нүктелерге бөлініп олардың саны манитордың мүмкіндігімен тәуелді (мысалы,VGA типті экран үшін түсті болғанда,көлденеңінен-640;тігінен-480 нүкте,ал 256 түсті болғанда көлденеңінен 320; тігінен-200 нүкте)болады.

Мониторлар базалық түсінің турлері 16 стандрартты түсті болады және келесідей 4 элементпен:түстің үш құраушысы:қызыл, жасыл, көк,жарықтан мүмкін екі деңгейінің бірімен анықталады.Төрт құраушысының әрқайсысының бар болу 0 немесе 1 цифрлары ақпаратымен көрсетіледі.

Мысалы,егер еомпьютерлердің мониторы болса,онда экрандағы кескін жадтың 110 Кбайтын алады,4 битке көп керек:640*350*4=112000(байт)=110(Кбайт).

Графикалық ақпараттың нүктелер жиыны немесе пиксельдер түріндеұсынылуы растрлық түрдегі ұсынылу деп аталады.

Фотосуреттерде де растрлық кескін сияқты сақталады.Егер машиналарыңа сканер қосылған болса,онда кез келген фотосуретті сканерлеп алып,оларды дискіде трастрлық кескін түрінде мақтауға болады.Сканер суретті «суреткн түсіреді»де,оны «цифрланған»нүктелер жиыны түрінде көрсетеді.Осыдан кейін растрлық кескінге түрлендірілген фотосуретті Word құжатына кірістіреміз.

Ақ-қара фотосуреттер,әдетте түрлі түсті суреттерге қарағанда,сапасын жақсы сақтап сканерленеді.

Растрлық кескіндеудің артықшылықтары да,кемшіліктері де бар.

Артықшылығы:растрлық кескінді түзетуге, әдемілей түсуне, яғни оның кез келген бөлігін өзгертуге болады; нүктелерді, қажет болмаған жағдайда ішінра алып иастауға немесе басқа кез келген түсек өзгертуге болады.

Кемшілігі:растрлық кескін өлшемінің масштабын әдісімен(бір немесе бірнеше бағытта созу немесе сығу) өзгертекен де,кескіннің сапасын жоғалтатыны. Мысылы, кескінді үлкейткенде, оның көрінісі дөрекіленіп кетсе, ал кішірейткенде-кескін сапасы өте нашарлап кетеді (нүктелерді жоғалтқандықтан)

Растрлық кескіндердің тағы бір кемілігі-файлдар өлшемдерінің өте үлкендігінде (түстері неғұрлым көп және сапасы жоғары болған сайын, соғұрлым үлкен болады.)

Компьютерлік графика растрлық және векторлық болып қана қоймай фракталдық болып та бөлінеді Фракталдық графика векторлық графика сияқты математикалық есепетеулерге негізделген.

Компьютерлік графиканың қолданылу салалары.

Қазіргі кезде компьютерлік графикасыз жұмыс істеу өте қиын.

Ол тек мультфильм,компьютерлік ойын, көркем иллюстрация жасайтын мамандардың ғана емес, көптеген адамдардың іскерлік, ғылыми және инженерлік қызметінің ажырамас бөлігі.

Әрбір сала үшін графикалық редакторлар деп аталатын программалық қамтамасыз етулері жсалады. Графикалық редакторлардың түрлері мен оларды қолдану туралы жоғарыда айтылды. Компьютерлік графиканың кейбір бағыттарын қарастырайық.

Ғылыми графика-бұл ең бірінші пайда болған бағыт.Оның міндеті-обьектілерді көрнекі бейнелеу. Ғылыми және инженерлік қызметте ғылыми графика. Ғылыми зерттеулер мен сынаулар жүргізгенде,есептеу нәтижесін графиктік өңдеу үшін есептеу,экспиремент жүргізгенде және олардың нәтижесін көрнекі көрсету үшін қолданылады. Медициналық қызметте ғылыми графика кардиограмма, рентгенограмма және т.с.с түрінде қолданылады. Білім беруде-мультимедиалық программалық құралдарда.

Іскерлік графика-компьютерлік графиканың бұл саласы әртүрлі мекемелер жұмысында жиі қолданылатын иллюстрация жасауға арналған. Жоспар көрсеткішін есеп беру құжаттарын, статистикалық мәліметтерді-міне, осы обьектілер үшін іскерлік графиканың көмегемен иллюстрациялық материалдар (көбінесе бұл график,диаграмма )жасалады.

Көркемдік және жарнамалық графика.Графикалық кескін жасау және редакциялау үшін,мысалы,баспа өнімдерін,жарнама безендіру,фотосуреттерді бояу және өңдеу,мультфильмдер,бейнесабақтар,компьютерлік ойындар жасау үшін қолданылады.Архитектурада сызба дайындау процесін автоматтандыруға және ғимараттарды қабаты бойынша жобалауға мүмкіндік береді.

Компьютерлік графика түрлерінің бірі Мультимедиа болып табылады,ол дыбысты,музыканы,мәтінді,бейне мен анимацияны(қозғалатын обьектілер)қарастырып үйлестіреді.Соңғы кездерде мультимедиа жүйесі кең таралып келеді.

Кескіннің ақпараттық көлемін анықтаңдар.

1.Компьютерде дыбыс қалай ұсынылуы мүмкін?

2.Компьютерде мәтіндік және графикалық ақпарат қалай ұсынылады?

3.Графикалық ақпараттыңқандай түрлері бар?

6.Оқушыларды бағалау.

1. Ірі ұйымдар мен халық шаруашылығы салаларына қызмет көрсету үшін қолданылатын қуатты компьютерлер:

а) мини –ЭВМ в) микро-ЭВМ с) үлкен –ЭВМ

2. Мамандандырылған компьютерлер міндеті бойынша:

а) шағын ауқымды нақты міндеттерді шешуге арналған;

в) музыкамен, графикамен, бейнелеумен жұмыс істеуге арналған;

с) технологиялық процесті басқаруға арналған

д) бірнеше адамның пайдалануына арналған.

3. Арифмометрді алғашқы ЭЕМ –дердің бірі деп есептеуге бола ма?

а) иә в) жоқ

4. Міндеті бойынша электрондық –есептеуіш машиналар былай бөлінеді?

а) .үлкен ЭЕМ, мини ЭЕМ, микро ЭЕМ, дербес пайдаланылатын ЭЕМ;

в) тұрмыстық жалпы мақсаттағы кәсіптік;

с) үстел үстілік, шағын, қпалтаға салып жүретін.

5. Өңдірістік процестерді басқару үшін ғылыми мекемелерде, жоғары оқу орындарында ғылыми зерттеу жұмыстарына қолданылатын ЭЕМ:

а) үлкен ЭЕМ; в) мини-ЭЕМ; с) дербес пайдаланылатын ЭЕМ; д) микро-ЭЕМ

6. Өңімділігі салыстырмалы түрде үлкен емес және дерек дайындау бойынша көмекші операциялар орындайтын ЭЕМ:

а) үлкен ЭЕМ; в) мини –ЭЕМ; с) дербес пайдаланылатын ЭЕМ; д) микро ЭЕМ

7. Бір адамның жұмыс істеуіне арналған ЭЕМ:

а) үлкен ЭЕМ; в) мини –ЭЕМ, с) дербес пайдаланылатын ЭЕМ; д) микро –ЭЕМ.

8. Есептеуіш машиналпарының қандай үш сипаттамасы ең маңызды деп есептеледі?

а) тез әрекеттігі; б) ішкі жад көлемі с) ЭЕМ буындары; д) габариттері е) шығарылған жылы;

ж) разрядтылығы

9. «Ашық архитектура принципі» деген не?

а) әр түрлі шалғай құрылғыларды қоса есептегенде, дербес пайдаланылатын компьютер мүмкіндіктерінің кеңеюі;

б) дербес пайдаланылатын компьютердің бұрынғы шығарылған түрімен үйлесімділігі;

с) дербес пайдаланылатын компьютердің сенімділігін арттыру тәсілі

д) адамның компьютермен қатынас жасау тәсілі

е) дербес пайдаланылатын компьютердің берілген моделі үшін программалық құрал жабдықтардың шектеусіз көбеюі.

10. Дербес пайдаланылатын компьютерлер арнайы міндеті бойынша қандай үш топқа бөлінеді?

а) тұрмыстық; б) дербес с) жалпы мақсаттағы; д) кәсіптік; е) стационарлық f) үстел үстілік;

11. Маман емес пайдаланушылар көбінесе қандай компьютерлерді пайдаланады?

а) жалпы мақсаттағы дербес пайдаланылатын компьютерлерді

б) тұрмыстық компьютерлерді

с) Пентиум

д) кәсіби бағдарлы дербес компьютерлерді

12. Үй жағдайларындағы ойын, оқу, жаттығуға пайдаланылатын, жеткілікті түрде арзан да, сенімді компьютерлер:

а) жалпы мақсаттағы б) тұрмыстық с) кәсіби бағдарлы д) стационарлық

е) үстел үстілік дербес пайдаланылатын компьютерлер

13. Жоғары тезәрекеттігі , жедел жадтың үлкен сыйымдылығы бар, пайдаланушылары маман-программистер болатын, дербес пайдаланылатын компьютерлер:

а) тұрмыстық б) жалпы мақсаттағы с) кәсіби бағдарлы дербес пайдаланылатын компьютерлер

үлкен ЭЕМ

14. Алып жүруге қолайлы және жолға шыққанда пайдалануға болатын компьютерлер класы қалай аталады?

а) LAPTOP б) NOTEBOOK с) HANDHELD д) стационарлық компьютер

15. Өлшемдері бір бет қағаздан кіші болатын, электр желісінен тәуелсіз жұмыс істейтін аса шағын компьютер:

а) NOTEBOOK б) LAPTOP с) HANDHELD д) стационарлық компьютер

1. 
   Компьютердің кеңарнасы дегеніміз?
   

2. Қандай құрылғылар сыртқыға жатады?

а) микропроцессор б) плоттер с) басқару құрылғысы д) пернетақта

3. Қандай құрылғылар қосымша деп аталады?

а) математикалық процессор б) принтер с) арифметикалық-логикалық құрылғы д) жадқа тікелей шығу контроллері

4. Мультимедиа құрал-жабдықтарының функциялық қызметтеріне нелер жатады?

а) арифметикалық операцияларды орындау, б) сөздерді тану с) ақпарат сақтау д) компьютердің барлық құрауыштарының жұмысын реттеу ;

5. Жүйелік шина функцияларына не жатады?

а) деректерді оқу б) үш бағыт бойынша ақпарат беруді қамтамасыз етуді; с) ақпарат сақтау; д) файлдарды жазу.

6. Стримердің міндеті.

а) сыртқы құрылғыларды компьютер кенарнасына қосу;

б) берілген программа бойынша компьютер жұмысын басқару

в) сирек пайдаланылатын ақпаратты тұрақты сақтау

7. Жедел жадтау құрылғысы, бұл- ішкі жад, онда

а) компьютер желіден ағытылғанда да ақпарат сақталады,

б) нақтылы міндеттерді шешуге арналған программалар сақталады

с) уақыттың осы мезетінде орындалатын программа және ол тікелей жұмыс істейтін деректер сақталады.

8. Кеш жады:

а) уақыттың берілген мезетінде программа өңдеу жады;

б) шағын көлемді жедел жад, онда жедел жадтың ең жиі пайдаланылатын бөліктері сақталады;

с) операциялық жүйе программаларын сақтауға арналған жад.

9. Сыртқы құрылғылар қандай қызмет атқарады?

а) ақпарат сақтау және өңдеу

б) компьютердің пайдаланушымен, басқару обьектілерімен және басқа ЭЕМ –дермен өзара әрекеттесуін қамтамасыз ету

с) берілген программа бойынша ЭЕМ жұмысын басқару, компьютердің барлық құрауыштарының жұмысын реттеу.

10. Келесі құрылғылардан енгізу құрылғысын көрсетіңдер?

а) телефакс б) сәулелік қалам в) плоттер г) қатқыл магниттік дискіде тасымалдаушы д) пернетақта е) сканер

11. Процессор ақпаратты қандай түрде өңдейді?

а) ондық санау жүйесінде б) мәтіндік түрде в) екілік кодта

12. Компьютер құрамына мультимедиа құрал-жабдықтарымен бірге міндетті түрде мыналар енеді:

а) модем б) CD-ROM үшін дискжетек және дыбыстық плата с) диджитайзер мен плоттер

13. Адаптер:

а) компьютерге сыртқы құрылғыларды қосуға арналған программалық құрал-жабдық

в) арнайы құрылғы, ол арқылы сыртқы құрылғы ақпараттық кеңарнаға қосылады.

с) сегіз, он алты немесе отыз екі сымнан тұратын жиынтық.

14. Компьютер жұмысының өнімділігі (операцияларды орындау шапшандығы) неге байланысты?

а) жадтаушы құрылғылардың сыйымдылығы мен тезәрекеттігіне;

в) қоректендіру кернеуіне;

с) сыртық жад сыйымдылығына

д) пернелерді басу шапшаңдығына ;

е) проецссордың тактілік жиілігіне;

15. Компьютерді желіден ағытқанда қай жеріндегі бүкіл ақпарат өшіріледі?

а) магнитоптикалық дискіде;

б) магниттік тоспаларда;

с) CD-ROM –да;

д) жедел жадта

16. Микропроцессордың міндеті:

а) сыртқы құрылғыларды ақпараттық кеңарнаға қосу;

б) ЭЕМ-нің барлық блоктары жұмысын басқару;

с) жоғары деңгейдегі программалық тілдерінде жазылған программаны машиналық кодқа аудару;

д) ақпаратпен арифметикалық және логикалық операциялар орындау.

түсіндіру.

І. Ұйымадстыру кезеңі

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Графикалық редакторлар

Компьютерде кескіндерді өңдеу үшін арнайы программалар – графикалық редакторлар пайдаланылады. Қазіргі кезде компьютерлік графикамен жұмыс жасауға арналған көптеген программалық құралдар бар. Графикалық редакторларды да екі категорияға бөлуге болады: растрлық және векторлық.

Графикалық редактор – бұл графикалық кескіндерді құруға, редакциялауға және қарап шығуға арналған программа.

Түсірілген суреттер мен жалпы суреттерді өңдеуге көбіне растрлық графикалық редакторлар қолайлы, себебі растрлық кескіндер түстер градиациясын және көмескі бояуларды жоғары дәрежеде беруді қамтамасыз етеді.

Қарапайым растрлық кескіндерді тікелей салуға мүмкіндік беретін қарапайым растрлық редакторлардың қатарына PaintBrush, Paint, Painter жатады.

Растрлық графикалық редакторлардың негізгі класы олардың сапасын арттыру және даяр растрлық кескіндерді өңдеуге арналған.

Мұндай редакторларға Adobe Photoshop, CorelPhotoPaint және басқа осы сияқты программалар жатады.

Растрлық графикалық редакторлар пайдаланушыға мынадай мүмкіндіктер береді:

• 
  графикалық примитивтерді (сызықтар, төртбұрыштар, эллипстер және басқаларды) қолмен (тышқанның көмегімен) салу;
  
• 
  кескіннің кез келген бөлігін кесіп алу, желімдеп жапсыру;
  
• 
  сурет салу және бояу үшін кез келген түсті пайдалану;
  
• 
  ұсақ бөлшектерді анықтап зерттеу үшін кескін фрагменттерін үлкейту;
  
• 
  мәтінге суреттер қоса отырып, көркем хабарландырулар даярлау;
  
• 
  алынған кескіндерді сақтау және редакциялау.
  

Растрлық графика жағдайындағыдай векторлық графикамен де жұмыс істейтін программалық құралдардың өте көп түрі бар, оларды меңгеру растрлықпен салыстырғанда күрделілеу. Векторлық графикалық редакторларға Word мәтіндік редакторына құрамдас графикалық редакторды, ал кәсіби графикалық редакторларға CorelDraw, Adobe Iuustrator және басқаларын жатқызуға болады.

Векторлық графикалық редакторларды қолданғанда қолданушы мынадай мүмкіндіктерді пайдаланады:

• 
  обьектілермен жұмыс істеу үшін (орын ауыстыру, масштабтау, айналы бейнелеу) қажетті әр түрлі әдістер;
  
• 
  обьектілерді реттеу, біріктіру, қиылыстыруға арналған құралдар;
  
• 
  графикалық эффектілер көп;
  
• 
  мәтінмен жұмыс істеудің әр түрлі мүмкіндіктері;
  
• 
  алынған кескіндерді сақтау.
  

Графикалық редакторлар да графикалық кескіндерді құру және редакциялау үшін құралдарды таңдау мүмкіндігін беріп, оларды бір құрал –саймандар тақтасына біріктіреді.

Paint, Adobe Photoshop растрлық графикалық редакторларының құрал-саймандар тақтасы көрсетілген. Егер зер салып қарасақ, тақтада көптеген бірдей құрал-сайманның бар екенін көреміз.

Обьектілерді салу құрал-саймандары. Графикалық редакторларда қарапайым графикалық обьектілерді (түзу сызық, қисық, эллипс, көпбұрыш және т.с.с.) салуға қажетті құрал саймандар бар. Құрал-саймандар тақтасынан обьектіні таңдағаннан соң, оны редактор терезесінің кез келген жеріне салуға болады.

1. Растрлық графикалық редакторларды атаңыз.

2. Векторлық графикалық редакторларды атаңыз

3. Растрлық, векторлық, графикалық кескіндердің айырмашылығы неде?

4. Paint құрал-саймандарын атап шығыңыз.

VI. Оқушыларды бағалау.

Сабақ №19

Сабақтың тақырыбы: Microsoft WORD –пен танысу

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: WORD мәтіндік процессоры, негізгі түсініктер мен әрекеттер, MICROSOFT WORD-ты іске қосу,мәтіндік құжат құру,емлесін тексеру,мәтіндік құжатты пішімдеу,пішімдеудің мәні, пішімдеу режимдері туралы білімдерін қалыптастыпу;

Тәрбиелік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту,пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: Практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау,баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: интерактивті тақта, компьютер,оқулық,практикум.

Сабақтың өту барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі.

II.Үйге берілген тапсырманы тексеру.

III. Жаңа тақырыпты түсіндіру .

Microsoft WORD –пен танысу

MS WORD –бұл құжаттарды құру, қарап шығу, өзгерту және басып шығару үшін арналған Microsoft Office жүйесінің құрамына кіретін программа. Демек, WORD-та жұмыс жасау принципі Windows жүйесіндегідей: бірдей уақытта бірнеше ашық терезелер және бумалармен жұмыс жасау, жүйелік меню, т.с.с.

MS WORD іс жүзінде қазіргі мәтіндік процессорлардың барлық қажетті сапаларына ие:

• 
  құжаттарды құру және теру;
  
• 
  қаріптер жиынын пайдалану арқылы оларды форматтау;
  
• 
  кестелер, графиктер, математикалық формулаларды пайдалану;
  
• 
  емле ережесін тексеру және сөздерді автоматты тасымалдау;
  
• 
  іскер хаттарды, келісім –шарттарды, есеп беру формаларын және т.с.с. дайындауға Шеберді (Мастерді) және Шаблонды пайдалану.
  

• 
  математикалық формулаларды енгізу күрделі;
  
• 
  растрлық графикаларға арналмаған
  

1. 
   негізгі менюден Жіберу-Программалар- Microsoft Office- MS WORD командаларын орындау арқылы;
   
2. 
   Жұмыс үстеліндегі таңбашамен;
   
3. 
   Microsoft Office тақтасындағы батырмаларымен.
   

1. 
   файл-Шығу (Выход) командаларын таңдаңыз.
   
2. 
   ALT+F4 батырмалар комбинациясын басыңыз;
   
3. 
   Word программасының атаулар жолының оң жақтағы жоғарғы жабу батырмасына шертіңіз.
   

Мәтіндік процессорды іске қосқаннан кейін экранда қосымша терезе бейнеленеді. Ашылған құжат қосымша терезенің жұмыс аймағында бейнеленеді. WORD терезесінің негізгі элементтері барлық Office қосымшалары үшін ортақ болып табылады. Әдеттегі Windows –дағыдай редактор терезесінің жоғарғы бөлігінде негізгі меню бар: Файл, Түзету, Түр, Қою, Формат, Сервис, Кесте, Терезе, Анықтама (Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблица, Окно, Справка).

1. 
   Горизонталь сызғышта үшбұрыштар орналасқан.
   
2. 
   Айналдырудың (Прокрутка) горизонталь жолының сол жақ бөлігінде режімін таңдау батырмасы орналасқан, солдан оңға қарай Әдеттегі (Обычный), Веб –құжат (Веб -документ), Беттерді белгілеу (Разметка страницы), Құрылым (Структура) батырмалары бар.
   

Әдеттегі – амалдарды орындауға өте ыңғайлы;

Веб-құжат – құжатты Веб –құжат түрінде бейнелеу;

Беттерді белгілеу – құжаттарды баспаға шығаруға сәйкестендіріп бейнелеу;

Құрылым – құжаттардың құрылымымен жұмыс жасауға арналған мәтінді және әр түрлі тереңдікте сатылап орналасқан мәтіннің басын көрсетуге және жасыруға мүмкіндік береді.

Қалып - күй жолы. Microsoft WORD терезесінің төменгі бөлігінде орналасқан. Одан әр түрлі хабарлама және анықтама ақпараттары шығады.

Microsoft Word-пен жұмыс істей отырып, негізінде, екі құрал-саймандар тақтасын пайдаланасыз: суреттері бар батырмалардан тұратын Стандартты («Стандартная») тақтасы мен Форматтау («Форматирование») тақтасы. Әрбір батырмаға команда сәйкес келеді, ал батырмадағы сурет команданың мазмұнын көрсетеді. Батырмалардың көбісі менюге кіруге оңай, жиі қолданылатын командаларды қайталайды. Батырмамен байланысты команданы шақыру үшін осы батырмаға тышқанмен шерту қажет. Егер тышқанның сілтемесін батырмаға қойсаңыз, жанында команда аты жазылған жақтау (рамка) шығады.

Тақтаны экраннан шығару немесе алып тастау үшін Түр (Вид) менюінен Құрал-саймандар тақтасы (Панели инструментов) пунктін таңдап, сонан соң қажет тақтаның атауына шертіңіз. Егер тақта экранда тұрса, оның атауы жанында ٧ таңбасы тұрады.

Жаңа құжатты құру. Жаңа құжатты құру үшін Файл менюінен Құру (Создать) командасын таңдау қажет. Ашылған диалогтік терезеден алдымен қосымша бетті, сонан соң шаблонды таңдаймыз, соның негізінде құжат құрылып, ОК батырмасы шертіледі.

Microsoft Word құжаттары шаблондарының кеңейтілуі doc .

Құжаттарды ашу. Бар құжатты ашу үшін Файл менюінде Ашу командасын таңдау немесе батырмасын шерту қажет, сонан кейін Құжатты ашу (Открытие документа) диалогтік терезесі ашылады. Бума өрісінен қажетті құжаты бар диск таңдалынады.

Құжатты сақтау.

Құжатты сақтау үшін Файл менюінде Сақтау (сохранить) командасын таңдау немесе батырмасын шерту қажет.

Құжатты бірінші рет сақтағанда Құжатты сақтау (Сохранение документа) диалогтік терезесі пайда болады.

Бума өрісінде дискіні, ал төмен орналсқан өрістен құжат сақталатын форматты таңдаңыз. Файл аты (Имя файла) өрісінде файлдың атын жазып, Сақтау батырмасына басыңыз.

Қайталап сақтау кезінде Құжатты сақтау диалогтік терезесі шықпайды, құжат автоматты түрде сол файлда қайта сақталады.

Құжатты басқа атпен сақтау немесе басқа бумада сақтау үшін Файл менюінен Қалай сақтау керек (Сохранить как) командасын таңдаңыз, содан кейін экранда Құжатты сақтау терезесі пайда болады.

1. Microsoft Word мәтіндік процессордв қалай іске қосуға болады?

2. Стандартты тақтасына қандай операциялар жатады? Ал Форматтау тақтасына ше?

3. Жаңа Word құжаты қалай құрылады?

4. Word құжатын қалай сақтауға болады?

V. Үйге тапсырма беру: Microsoft WORD-пен танысу

VI. Оқушыларды бағалау.

Сабақ №20

Сабақтың тақырыбы: Microsoft Word –қа мәтін енгізу

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: Оқушылардың мәтіндік ақпаратты енгізу, мәтіндік құжаттар мен мәтіндік редакторлар, мәтін түрлері, мәтіндердің құрылымдық элементтері. Мәтіндік ақпаратты компьютерде өңдеу технологиясы туралы білімдерін қалыптастыру;

2. Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

3. Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: Практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: интерактивті тақта, компьютер, оқулық, прктикум,

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Құжатқа мәтінді енгізу немесе суретті, кестелерді және т.б. обьектілерді қою үшін оларды орналастыратын жолға курсорды әкелу қажет. Енгізу курсоры жыпылықтаған вертикаль сызық түрінде болады. Терезеде енгізу курсорынан басқа І латын әрпін еске түсіретін тышқан сілтемесі көрінеді. Оның тұрған орны тышқан қозғалған сайын өзгеріп отырады.

Терілген мәтін жаңа жолдың оң жақ шетіне жеткенде, Word автоматты түрде келесі жолға өтеді.

Назар аударыңыз, Word –та жаңа жолды бастау немесе бос жолды енгізу қажет болғанда ғана Enter пернесі қолданылады.

Backspace - курсордың сол жағындағы символды жояды

Delete – курсордың оң жағындағы символды жояды

Курсорды құжат бойынша жылжыту үшін нұсқама немесе айналдыру жолы бар батырмаларды, немесе қажет жерде тышқанның сол жағын басу арқылы, сол сияқты 7.2.-кестені пайдалануға болады.
Батырмалардың көмегімен мәтін фрагментін ерекшелеу:

- курсорды ерекшелейтін мәтіннің басына орнатыңыз;

- бірдей уақытта Shift және курсорды жылжыту батырмасын басыңыз.

Фрагменттерді ерекшелеу

Фрагмент	Орындалатын әрекеттер
Символ, сөз, мәтін жолы	Тышқан сілтемесін ерекшеленетін обьектінің басына орнатыңыз және оның сол жақ батырмасын баса отырып, ерекшеленген обьектінің соңына дейін жылжытыңыз.
Сөз	Тышқан сілтемесін сөздің үстіне орнатып, тышқанның сол жақ батырмасын екі рет шертіңіз.
Абзац	Курсорды абзацтың кез келген жеріне орнатып, тышқанның сол жақ батырмасын үш рет шертіңіз
Жол	Тышқанның сол жақ батырмасын мәтін жолынан бастап сөздер өрісінде бір рет шертіңіз
Обьект (сурет, формула, диаграмма)	Курсорды обьектіге орнатып, тышқанның сол жақ батырмасын бір рет шертіңіз.

Фрагменттің ерекшеленуін жою үшін терезенің жұмыс аймағының кез келген жерін тышқанмен шертіңіз.

Мәтінмен орындалатын амалдарды өзгерту құралдары. Егер сіз құжатпен жұмыс істеу барысында қате жіберсеңіз немесе соңғы амалды өзгерткіңіз келсе, онда Түзету (Правка) менюінен Болдырмау (Отменить) командасын таңдаңыз.

Соңғы өзгертілген амалды қайтару үшін Түзету (правка ) менюінен Қайталау (Повторить) командасын таңдау немесе осы батырманың жанындағы нұсқамасына шерту қажет.

Емле ережесін тексеру.

Орфографиялық қатені тексеретін қуатты құралдарға ие. Мәтіндерге тексеру жүргізу үшін:

• 
  мәтіннің басына көшу өажет
  
• 
  Сервис – Емле ережесі (правописание) командалары таңдалады, сол кезде экранда диалогтік терезе шығады.
  
• 
  Диалог терезсінде дұрыс емес сөздер шыққан кезде, сіздерге ұсынылған варианттардың бірін таңдау қажет немесе өз сөзіңізді енгізіп Алмастыру (Заменить) батырмасын басыңыз. Сөз алмастыруды қажет етпеуі мүмкін , онда Өткізіп жіберу (Пропустить) батырмасын басасыз.
  

1. 
   Мәтінді енгізудің негізгі ережелерін атаңыз?
   
2. 
   Символдар және сөздерді жою әдістерін сипаттаңыз
   
3. 
   Мәтінде сөздерді, жолдарды, мәтіннің кез келген фрагментін қалай ерекшелейді?
   
4. 
   Емле ережесін және грамматиканы тексеруді қалай жүзеге асырады?
   

Мәтінді редакциялау электронды құжатқа өзгертулер енгізуге, оның белгілі бір бөліктерін өшіріп немесе орнын ауыстыруға, бірнеше құжаттарды біріктіруге немесе құжатты бірнеше бөліктерге бөлуге мүмкіндік береді.

Редакциялау – құжаттың белгіленген символдарын немесе бөліктерін көшіру, өшіру және орын ауыстыру арқылы жүзеге асырылады. Көшіру құжаттың белгіленген орындарына қойып көбейтуге мүмкіндік береді. Орын ауыстыру кезінде белгіленген бөлік қиылып алынып, құжаттағы тиісті орынға қойылады, ал өшіргенде ол тек қана қиылып алынады.

1-әдіс:

1) мәтіннің бөлігін айқындап алып, оны алмасу буферіне орналастырыңыз;

2. 1) Орын ауыстыру үшін : Түзету –Қию (Вырезать) командасын орындаңыз немесе Стандарттық аспаптар тақтасындағы батырмасын шертеміз.

2. 2) көшіру үшін: Түзету – Көшіру (Копировать) командасын орындаңыз немесе Стандарттық аспаптар тақтасындағы батырмасын шертеміз.

3. курсорды керек (бөлікті қойғыңыз келген) жерге апарыңыз;

4. Түзету – Қою (Вставить) командасын орындап, Стандарттық аспаптар тақтасындағы батырмасын шерткеннен кейін бөлік құжат мәтініне алмасу буферінен қойылады.

2-әдіс:

1) мәтіннің бөлігін айқындап алыңыз;

3) тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып, сол басулы күйінде жібермей ұстап, бөлікті жаңа орынға жылжытамыз.

4) тышқанның сол жақ батырмасын жіберіңіз.

Мәтіндік құжатты форматтау

Мәтінді форматтау – құжатты толығымен немесе оның белгілі бір бөліктерінің сыртқы пішінін өзгертуге мүмкіндік береді. Құжаттың сыртқы пішіні де көп нәрсені анықтайды. Сондықтан құжаттың мазмұнының тартымды болуымен қоса, оның сыртқы пішіні де көркем болуы керек.

Мәтінді форматтау дегеніміз – мәтіннің пішінін оның параметрлері арқылы қою.

Мәтін бөлігінің параметрлерін өзгертпес бұрын оны айқындап алу керек. Егер мәтін бөлігі айқындалмаса, онда тек келесі енгізілетін мәтінге ғана сол ағымдағы параметрлер қабылданады.

Мәтінді форматтауға мыналар жатады:

• 
  әр түрлі қаріптерді пайдалану;
  
• 
  құжат өрісінің шекараларын өзгерту; сол жақ, оң жақ, жоғары, төменгі өрісін айқындау;
  
• 
  мәтінді бағандарға бөлу;
  
• 
  символдың, абзацтың, беттің сипатын тағайындау.
  

Құжат мәтіні үнсіз келісім бойынша қойылған қаріппен теріледі. Символдардың параметрлерін өзгерту үшін Қаріп (Шрифт) диалогтік терезесін ашатын Формат менюіндегі Қаріп командасы қолданылады. Қаріп командасының диалогтік терезесі үш қосымшадан тұрады.

Қаріп қосымшасы қаріптердің параметрін енгізу үшін қолданылады.

Қаріп өрісінде қаріп типтері таңдалынады (әдетте Times New Roman, Arial, Courier және т.б.)

Сызылым (Начертание) өрісінде қаріптің төменде берілген сызылымы таңдалынады:

• 
  Обычный – қалыпты сызылым;
  
• 
  Курсив – курсив сызылымы
  
• 
  Полужирный – жартылай қарайтылған курсив сызылым
  
• 
  Полужирный курсив – жартылай қарайтылған курсив сызылым
  
• 
  Өлшем (Размер) өрісінде қаріптің өлшемі таңдалады.
  
• 
  Астын сызу (Подчеркивание) өрісінде – «асты сызылған» сызықтарының типтері;
  
• 
  Түс (Цвет) өрісінде символдардың түстері берілген
  
• 
  Көрінуін өзгерту (Видоизменение) төртбұрыштарына мынадай жалаушаларды қоюға болады:
  
• 
  Астын сызу (зачеркнутый) – асты сызылған мәтін бір сызықпен сызылады.
  
• 
  Астын екі рет сызу (двойное зачеркивание)- асты сызылған мәтін екі сызықпен сызылды
  
• 
  Жоғары индекс (верхний индекс)- мәтін жоғарылап, символ өлшемі кішірейеді
  
• 
  Төменгі индекс (нижний индекс) – мәтін төмендеп, символ өлшемі кішірейеді
  
• 
  Интервал (Аралық) - арақашықтықты пунктпен көрсетуге мүмкіндік береді: қалыпты, ашылған, қысылған;
  

1. Редакциялау дегеніміз не?

2. Қандай әдістермен редакциялауды орындауға болады?

3. Орын ауыстыру мен көшіру амалдарын салыстырыңыз?

4. Алмасу буфері дегеніміз не?

Үйге тапсырма беру: Мәтіндік құжатты редакциялау, форматтау.

VI. Оқушыларды бағалау.

Сабақ 22

Сабақтың тақырыбы: Мәтін абзацын форматтау

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың мәтіндік ақпаратты енгізу, мәтіндік құжаттар мен мәтіндік редакторлар, мәтін түрлері, мәтіндердің құрылымдық элементтері. Мәтіндік ақпаратты компьютерде өңдеу технологиясы туралы білімдерін қалыптастыру;

Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: Практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: интерактивті тақта, компьютер, электр оқулық

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Құжат мәтіндері абзацтардан тұрады. С.И.Ожеговтың сөздігінде «абзац» мағынасы былай беріледі: 1) қызыл жол, жол басындағы шегініс; 2) осындай екі шегініс арасындағы мәтін.

Абзац MS Word –та Enter пернесінің басылуымен аяқталады.

Абзац параметрлерін қою үшін Формат менюіндегі Абзац командасы қолданылады. Осы команда таңдап алынған соң, Абзац диалогтік терезесі шығады. Абзац шегіністері мен интервалды қою үшін Шегініс және аралық (Отступ и интервалы) қосымшаларын таңдау керек.

Туралау (Выравнивание) өрісінде абзацты туралау әдістері қойылады:

• 
  По левому краю – абзацты беттің сол жақ шеті бойынша туралау,
  
• 
  По центру – абзацты беттің ортасы бойынша туралау;
  
• 
  По правому краю – абзацты беттің оң жақ шеті бойынша туралау;
  
• 
  По ширине – абзацты беттің оң және сол жақ шеттері бойынша туралау;
  

Первая строка (Бірінші жол) өрісінде абзацтың бірінші жолының шегініс түрлері берілген:

• 
  Нет –шегініс қойылмаған;
  
• 
  Отступ – қызыл жол, на өрісінде арақашықтық көрсетіледі;
  
• 
  Выступ – теріс абзацтық шегініс, на өрісінде арақашықтық көрсетіледі.
  
• 
  Перед және после өрісінде абзацтың бірінші жолына дейінгі және соңғы жолынан кейінгі қашықтықтар қойылады.
  
• 
  Междустрочный (Жоларалық) өрісінде бзац ішіндегі жоларалық интервалдар белгіленеді:
  
• 
  Одинарный – қаріптің типіне сәйкес стандартты интервал;
  
• 
  Полуторный – стандарттан 1,5 есе үлкен интервал;
  
• 
  Двойной – стандарттан 2 есе үлкен интервал
  
• 
  Минимум – мәні (значения) өрісінде көрсетілген интервалдан кіші емес интервал.
  
• 
  Точно – Мәні өрісінде көрсетілген интервалға тең интервал.
  
• 
  Множитель – Мәні өрісінде көрсетілген мәнге көбейтілген стандартты интервал.
  

1. Абзацты форматтау қалай орындалады?

2. Абзац, жол, сөз қалай белгіленеді?

3. Мәтінді туралаудың қандай түрлерін білесіз?

4. Абзацаралық, жоларалық интервалдар қалай қойылады?

Үйге тапсырма беру: Мәтін абзацын форматтау

VI. Оқушыларды бағалау.

Сабақ 23

Сабақтың тақырыбы: Құжат беттерін рәсімдеу

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың мәтіндік ақпаратты енгізу, мәтіндік құжаттар мен мәтіндік редакторлар мен құжат беттерін рәсімдеу туралы білімдерін қалыптастыру;

Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: Практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: интерактивті тақта, компьютер, электр оқулық

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Құжат беттерін рәсімдеу
Бетті белгілеу. Құжат мәтіні қағаз бетінде жақсы шығу үшін оның бетінің параметрін, яғни жоғары және төмен, сол және оң жақ өлшемдерін, сонымен қатар беттің жоғары және төменгі колонтитулының орналасуын қою керек. Ол үшін Файл-Беттің параметрлері (Файл – Параметры страницы) командасы таңдалынады.

Терезеге қойылатын беттің өрістеріне Өріс (Поля) қосымшасы қолданылады. Жоғарғы, Төменгі, Сол жақ, Оң жақ (Верхнее, Нижнее, Левое, Правое) өрістері.

Үлгі рамкасында параметрлері таңдалынған беттің сыртқы түрі көрсетілген.

Таңдалған өрістер дұрыс болса, Ок батырмасы шертіледі.

Құжат бетінің өлшемдерін таңдауға, Қағаз өлшемі (Размер бумаги) қосымшасында Қағаз өлшемі өрісі орналасқан. Егер қажет өлшем тізімде болмаса, онда Ені (Ширина) және Биіктігі (Высота) өрісінде беттің ені мен биіктігінің сәйкес мәндерін енгізуге болады.

Бағдарлау (ориентация) рамкасында қағаз бетінің кітаптық (вертикаль) немесе альбомдық (горизонталь) түрі қолданылады.

Беттерді бөлу. Microsoft Word мәтінді беттерге автоматты түрде бөледі. Бірақ кейбір жағдайда құжаттың белгілі бір бөліктерін жаңа беттен басып шығаруға тура келеді.

Беттің нөмірлерін қою. Құжаттың беттерін қағазға баспай тұрып, әдетте, оны нөмірлеп алады. Беттің нөмірлерін қою үшін Қою менюіндегі Беттің нөмірлері (Номера страниц) командасын шақыру керек

Орналасу (Положение) өрісінде беттің нөмірлерінің орналасуын (жоғары немесе төмен), ал Туралау (құжаттың бірінші бетіне, егер ол титул парағы болса нөмір қойылмайды) өрісінде – бет нөмірлерін бет өрісіне сәйкес (сол, ортаға қарағанда, оң т.с.с) таңдаңыз.

Колонтитулдарды орналастыру. Колонтитул – құжаттың әрбір бетінің жоғары немесе төмен жағына басылатын мәтін немесе сурет. Әдетте, колонтитулға беттің нөмірлері, кітап аттары немесе ағымдағы бөлім аттары жазылады.

1. Бет өрістерін рәсімдеу әдістерін сипаттаңыз?

2. Бет нөмірлері қалай қоюға болады?

3. Колонтитулдар деген не? Онда қандай хабарламалар болуы мүмкін?

Құжатта кестені даярлаудың екі әдісі бар.

Бос кестені орналстыру үшін курсорды қажет жерге апарып, Кесте (Таблица) менюіндегі Қою-Кесте (Вставить - Таблица) командасын таңдаңыз. Кестені қою терезесінде бағандар мен жолдардың сәйкес сандарын қойыңыз.

Кесте өлшемдері көрсетілген соң оны Автоформат батырмасын басу арқылы автоматты түрде форматтауға болады. Терезе ішінде көрсетілген пішінді Автоформат терезесінде таңдауға болады.