Сабақ Күні Сыныбы Сабақтың тақырыбы: Ақпарат Сабақтың мақсаты

“Ақпарат” сөзі латынның түсіндіру, баяндау, мәлімет деген ұғымдарды білдіретін informatio cөзінен шыққан.Қазіргі кезде ақпарат күнделікті тұрмысқа, ғылымның әр түрлі философия, экономика физика, математика, информатика т.б салаларында кеңінен енді. Ақпаратты біз жазбаша немесе ауызша, тіпті қимыл-қозғалыс түрінде бере аламыз. “Ақпарат ” деген сөз белгілі бір хабардың ,жаңалықтардың өткен оқиғалардың мазмұнын білдіреді. Тірі организмнің құрылысын зерттеу де бізге көп ақпарат береді.

Мысалы: баласы атасына неге ұқсайды? Иттен неге тумайды? Бұл сұрақтарға гинетика ғылымы жауап береді. Ол тұқым қуалаушылық болатының, әрбір организмнің негізгі белгілері ұрпақтан ұрпаққа ДНҚ молекулалары арқылы ақпарат беріледі. Сонымен ақпарат тірі табиғатта да, өлі табиғатта болады. Ол әрқашан сөзбен ғана жеткізілмейді, яғни ақпарат алмасудың сан алуан түрлері бар, қарым-қатынас жасау, өз бетімен ойлану, зертеу нәтижесінде пайда болады.

Ақпаратқа үзілді кесілді анықтама бере алмаймыз.Оны қаршаған дүние туралы және онда жүріп жатқан процестер туралы хабарлар мен мағлұматтар деп түсіyнуге болады.

Ақпарат материялымен және энергиямен қатар бізді қоршаған ортаның құрамды бөліктерінің бірі болып саналады.

Ақпарат түрлері

Барлық ақпараттарды төмендегідей бөлуге болады: қоғамдық саясаттық-әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық, химия-биологиялық, физиологиялық т.б. Мұнымен қатар ақпарат өзінің сипаты бойынша:

1. 
   статикалық (тұрақты) немесе динамикалық (айнымалы);
   
2. 
   алғашқы (кірістік), туынды (аралық) немесе шығыстық;
   
3. 
   басқарушы және мәлімет беруші;
   
4. 
   объективті және субъективті болуы мүмкін.
   

Тірі табиғатта ақпарат беру мен өңдеу мысалдары:

Жануарлар өздерінің жерлерін қорғап, иісті белгілер қалдырып кетеді.

Адам ақпаратты сезу, көру арқылы қабылдайды. Адам радиодан, теледидардан, газет-журналдан ақпараттарды сезім мүшелері арқылы қабылдайды. Адам қабылдайтын ақпарат таңбалы, бейнелі болып бөлінеді.

1. Ақпарат деген сөзге қандай мағына бересіңдер?

2. Адам ақпараттың қандай түрлерін қабылдай алады?

3. Адам ақпаратты қалай және қайда сақтайды?

4. Адам ақпаратты өңдеуіне мысал келтір?

5. Адам ақпаратты қалай сақтайды?

№2 сабақ

тәсілдерін үйрету. Кодтауды түсіндіру.

2.Үйге берген тапсырманы тексеру

3.Жаңа тақырыпты түсіндіру

4.Тапсырмаларды орындау

5.Сабақты бекіту

6.Үйге тапсырма

Ақпаратты белгілі-бір алфавит арқылы ұсынуды кодтау деп атайды. Бір белгі тобынан екінші белгі тобына көшіру ережесін код деп атайды. Ақпаратты сақтау, қабылдау, ұсыну, және өңдеу әдістері іс жүзінде ақпараттың ұсынылу түріне байланысты болады. Ақпараттың кодталуы кейде шифрау депте айтылады,оның кері кодталуы декодирование процесімен тікелей байланысты. Екілік алфабиты 0 және 1 таңбаларымен ұсынылады. Ақпаратты екілік код пен көрсету үшін, құрылғы екі күйді

айыра білуі керек, мысалы; 1-құрылғыда тоқ бар, ал 0 жоғын , немесе 1-жоғары кернеу ,

0 төмен кернеу. Тек екі түрлі мәні немесе немесе оған сәйкес код разряды бар , 0 немесе

1 мәндерін ғана қабылдай алатын сигналды бит деп атайды . Символдарды кодтау үшін

8 биттен тұратын котты байт деп атайды. 8 нөл мен бірлердің көмегімен яғни бір байттың көмегімен 256 символ кодталады. Символдарды кодттау кобинациаларының

жиынтығын кодтау кестесі деп аталады.

ASCІІ коды.

Есептеуіш техникасында ең көп пайдаланатын код-ASCLL коды - американдық

Кодтау кестенің 16 жолы 16 бағаны бар . Кесте екі бөліктен тұрады ; стандарты, баламалы .

Стандартты бөліктегі – бірінші 128 символдар , 0- ден 127-ге дейінгі коттар; Цифрлар, латын алфавитінің әріптерімен компютер жумысын басқаратын арнайы символдар.

Баламалы бөліктегі-128-ден 255-ке дейінгі кодтар алфавиттер (орыс, қазақ) Ондық, екілік, оналтылық санау жүйелерінің сәйкестендіру кестесі бойынша кодтауға болады.

Ақпарат оны тіркейтін құрылғыға дыбыс, электромагнитті сәуле, физикалық әреект түрінде келіп түседі. Бұл әрекеттер сигнал деп аталады.

Сигнал дегеніміз- оның көмегімен адам немесе, құрылғы ақпарат қабылдайтын процесс. Сигнал ақпарат тасуыш. Ақпарат жіберу дегеніміз- сигналадар жіберу.

Сигнал аналогтық (үздіксіз), дискретті(үзілісті) болуы мүмкін. Аналогдық сигналдарға мысалдары: Сигналды дискретті түрде ұсынғанда ол сан қатары, алфавит әріптері,музыкалық нота нота оған мысал бола алады. Уақыт аралығын неғұрлым көбірек алған сайын, кернеудің уақыт аралығында өзгеру процесін соғұрлым дәлірек сипаттаймыз. Керісінше дискретті процесті аналогтық процеске айналдыруға болады.Адам сезім мүшелері арқылы сигналдарды аналогтық түрде қабылдайды, ал есептеуіш техникалары негізінде дискретті түрдегі сигналдармен жұмыс істейді.

Ақпарат адам үшін жаңа, белгісіз болу керек. Хабар бізге ақпарат алу деген бізге жаңа түсінікті болуы керек. Сол салада біліміміз жеткілікті болуы керек. Егер ақпарат біз үшін толық, объективті,жаңа,пайдалы, әрі нақты болса ол біз үшін бағалы болады. Хабардың ақпараттың көлемі деп- хабардың ұзындығын, яғни символдар санын білдіреді.Ендеше техникада кез-келген сақталатын берілетін ақпарат көлемі ондағы берілетін ақпарат көлемі ондағы ең кіші өлшем бір екілік разрядқа немесе 1 битке тең болады. Ақпаратты өлшеу бірлігі бір битке тең. Одан кейін 1 байт. Хабардың ақпараттың көлемі-бит немесе байтта өлшенетін оның ұзындығы.

Электронды оқулықпен жұмыс

№1,2 тапсырмалар

Сабақты бекіту сұрақтары:

• 
  Кодтау мен кері кодтау деген не?
  
• 
  Бит, байт деген не?
  
• 
  Техникалық жүйелерде неге екілік алфавитті пайдалануды таңдайды.
  

№3 сабақ

компьютер өндейтін ақпарат түрлерімен таныстыру. Бағдарлама және

бағдарламалық жабдықтама түсініктерімен таныстыру;

Тәрбиелік: Оқушыларды тәрбиелілікке, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық – абстракиясын дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер,интер.тақта, электронды оқулық

Сабақтың өту барысы:

1. Оқушыларды ұйымдастыру.

2. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

4. Сабақты бекіту.

5. Үйге тапсырма беру.

Сигнал дегеніміз не?

Аналогтық сигналды дискреттік сигналға қалай аустыруға болады ?

Алынған хабарды қай кезде ахпарат деп есептеген , қай кезде есептеуіне болады?

Ақпараттың қандай қасиеттері бар ?

Хабардың ақпараттық көлемі деген не ?

Ақпараттық процестерді зерттейтін ғылым информатика деп аталады. Ақпаратық процесті жүзеге асыратын негізгі құрылғы компъютер деп аталады. Ақпаратты автоматты түрде өндеу адамының қатысуынсыз өңдеу , бұл кезде компьютер алдын ала берілген багдарлама боиынша ақпаратты өңдеуі алғашқы мәліметтер енгізуден бастап нәтеже алғанға дейін жүргізіледі.

* Ішкі және сыртқы болып бөлінетін, деректерді, бағдарламаларды сақтауға арналған кампьютерлік жадынан: * Мәліметтерді өңдеу процесін басқаратын процессрдан.

* өңдеу нәтижелерін шығаратын-шығару құрылғылардан :

* барлық құрылғылар арасында ақпарат жеткізу қызметін атқаратын ақпараттық

Бағдарламалық құралдар - әр түрлі мақсаттарға арналған бағдарламалар жиынтығы. Компьютердің бағдарламалық құралдарын бағдарламалық жасақтама деп те атайды.

Олар:

Қолданбалы деп, аталатын, мәліметтерді өңдеуге арналған;

Бағдарламалау жүйелері деп аталатын, басқа бағдарламаларды өңдеу қызметін атқаратын бағдарламалардан тұрады.

Программалық жабдықтамалар

Компьютердің программалық жабдықтамалары жүйелік, қолданбалы бағдарламалардан және бағдарламалау жүйелерінен тұрады.

Жүйелік бағдамалардың ішінде операциялық жүйе (ОЖ) (операционная система –ОС) негізгі болып табылады.

ОЖ - компьютердің барлық мәліметтерді өңдеу жұмысын ұйымдастыратын бағдарламалар жүйесі. Ол компьютердің барлық құрылғыларын басқарады, компьютер құрылғыларының арасында және компьютер мен адам арасында мәліметтер алмасуын жүзеге асырады. Сонымен қатар ОЖ-әмбебап жүйе, оны әр түрлі типтегі компьютерлерге, компьютерге қосылған қосымша құрылғыларға сәйкестендіріп баптауға болады, компьютерді дербес түрде баптауға мүмкіндік береді.

ОЖ - лер өте көп, бірақ біздің қарастыратынымыз үйде және мектептерде тұрған компьютелердің операциялық жүйелері. Бұдан аз-ақ уақыт бұрын мұндай компьютерлерде ОЖ MS DOS тұратын. Қазірг кезде кең тараған жүйелер: WINDOWS 95, WINDOWS 98, WINDOWS NT.

Бұл операциялық жүйелердің және көпдеген өте маңызды қолданбалы бағдарламалардың, бағдарламалау жүйелерінің негізгі әзірлеушісі (жауапшысы) американың Microsoft фирмасы.

Компьютерде жұмыс істеу- негізінде оның ОЖ-мен жұмыс істеу. Сондықтан компьютер мен адамның қатынасу тәсілі қаншалықты қарапайым, түсінікті және жақын долстықта екендігі өте маңызды.

Адам мен компьютер арасындағы қарым-қатынас тәсілін интерфейс деп те атайды.Дербес компьютерлерде қатынасудың –интерфейстің-команданың және терезелік екі тәсілі болады.

Командалық интерфейсте адам компьтермен ОЖ-нің командаларының жиынтығының көмегімен қатынас құралады,олар өте көп және жазылу түрлері де әр түрлі.Командалық интерфейсі бар ОЖ-ға ОЖ МSDOS жатады,олкомпьютерлерде соңғы жылдарға дейін негізгі болып келді.компьютерде дұрыс жұмыс істеу үшін,ОЖ MSDOS нұсқауларының қалың томдарын оқып үйрену қажет болды.

Терезелік интерфейстің жөні басқа,ол WINDOWS тіпті Ож-де жүзеге асырылған.Мұнда компьютермен қатынасу көбіне тек маус құрылғысы арқылы жасалады.Компьютермен жұмыс істеу үшін,экранда графикалық формаларды компьютермен қатынас құруды сезу дәрежесіндетүсінікті еді.

Оның үстіне ОЖ WINDOWS бір мезгілде бірнеше мәсел елерді,ал MSDOS тек бір мәселені ғана шешуге мүмкіндік береді.

Әрине, WINDOWS типті ОЖ-лар тек белгілі жағдай жасалғанда,яғни процессордың жұмысының жылдамдығы арттырылғанда, компьютердің жедел және тұрақты жадының көлемі үлкейтілген ғана MSDOS-тың орнын басты.

Қолданбалы бағдарламалық жасақтама мәліметтерді өңдеудің нақты мәселелерін шешуге арналған.Олардың көмегімен құжаттар құруға, графикалық объектілер даярлауға, әр түрлі есептеу жүргізуге және өздеріңнің демалыстарынды ұйымдастыруға көмектеседі.

Қолданбалы бағдарламаларды арнайы және әмбебап бағдарламалар деп екі топқа бөлінеді.

• 
  Компьютер дегеніміз не?
  
• 
  Ақпараттық құралдар неден тұрады?
  
• 
  Компьютердің бағдарламалық жасақтамасына нелер кіреді?
  
• 
  Бағдарламалау жүйелері не үшін қолданылады?
  

№4 сабақ

Күні________ Сыныбы____________________

Сабақтың тақырыбы: Есептеуіш техникасының даму тарихы,даму буыны

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларды ЕТ-ң даму тарихымен оның құрылуының негізгі

принциптерімен таныстыру,ЭЕМ-нің қоғам өміріндегі рөлін түсіндіру;

дамыту.

1.Оқушыларды ұйымдастыру

2.Үйге берілген тапсырманы тексеру

3.Жаңа тақырыпты түсіндіру

4.Сабақты бекіту

5.Үйге тапсырма беру.

1.Компьютер дегеніміз не?

2.Ақпараттық құралдар неден тұрады?

3.Компьютердің бағдарламалық жасақтамасына нелер кіреді?

4.ОЖ-нің негізгі функцияларын атандар.

5.Интерфейс деген не?Қандай интерфейстерді білесіңдер?

6.Қолданбалы бағдарламалардың міндеттері қандай?

7.Бағдарламалау жүйелері не үшін қолданылады?

8.Дрейвердің рөлі қандай?

Жаңа түсініктер:

Есептеуіш техниканың даму тарихы

Есептеуіш техника дамымай тұрып адамдар қол саусақтарын, тастарды, ағаш таяқшаларды пайдаланды.

Есепшоттың пайда болуы деректерге қарағанда Қытай немесе Египетте 2000-5000 жылдар шамасында балған.

Есепшот Ресей де 16-17 ғасырларда пайда болған

17 ғасырдың аяғында шотландиялық Джон Непер логорифм түсінігін енгізді.логорифм кестесін құрды.

1761 ж.Ағылшын Д.Робертсон логарифм сызғышын жасады. Мұндай идеяны Исаак Ньютон ұсынған.

1642 жылы француз математиці Блез Паскаль 19 жасында дүние жүзінде бірінші рет қосу машинасын жасады.

1694 ж неміс математиці Лейбниц Паскаль механикалық есептеу машинасын арифмометрі құрды.Есептеуіш техниканың XIX ғасырдан қарқындап дами бастады.

1833 жылы алғашқы есептеуіш автоматтың авторы Чарлз Бэббидж аналитикалық машинаның жобасын жасады.Он казіргі кезде компьютердің атасы деп атайды.

Дүние жүзі бойынша алғашқы 1846 жылы Бэйббидж машанасына бағдарлыма жасаушы Ада Лавлейс бірінші бағдарламалаушы деп аталынған.

XIX ғасырдың соңында американдық Герман Халлериат есепші перфарциялық машинасын құрды.Холлериат 7 жыл бойы пайдаланылды. Холлериат есепші-перфорациялық машинаны жасайтын фирманың негізін қалады. 1944 американ математигі Говард айкен Горвард Марк-1 автоматты есептеуіш машинасын құрды.Бірінші электронды машиналар 1946 жылы Пенсильван университетінде ENIAC деп аталды, 1949 жылы EDSAC машинасы құрастырылды.
ЭЕМ буындары:

Бірінші буында – бірінші электрондық машиналар 1940-1955 жылдар

Екінші буынға 1955 жылдан бастап, жартылай өткізгіштер, транзисторлар пайда бола бастады.

Үшінші буынға – интегралдық негізінде құрылған ЭЕМ-дер. Қазіргі кездегі компьютерлер төртінші буынға жатады.

Төртінші буынға - ЭЕМ –лар қолданылуда.

Бесінші буындағы компьютерлер әлі шыққан жоқ. ЭЕМ-ді жасау ісі қолға алынуда.

Сабақты бекіту сұрақтары:

1. 
   бірінші электронды-есептеуіш машина қалай аталған? Ол қай жылы жасалды?
   
2. 
   Марк-1 машинасы қандай элементтерде жатады?
   
3. 
   Бұрынғы Кеңестер Одағында бірінші ЭЕМ қай жылдары жасалды? Оны кім жасады?
   
4. 
   ЭЕМ буындарын атаңдар. Олардың бір-біірнен йырмашылығы неде?
   
5. 
   Қазіргі дербес компьютерлер қай буынға жатады?
   

№5 сабақ

Күні________ Сыныбы____________________

Сабақтын тақырыбы: Дербес компьютер. Компьютердің құрылысы. Баспа құрылғылары

Сабақтын мақсаты: Аппараттық құрылыстыру.

Білімділік: Оқушыларды ДК-мен, оның негізгі блоктарымен, және олардың

міндетімен таныстыру. ЭЕМ-нің мүмкіндіктерінкөрсету. Компьтердің

негізгі құрылғылары –процессормен, ЖЖҚ-мен таныстыру;

Тәрбиелік: Оқышылардың тәрбиелікке,ұқыптылыққа үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық –абстракциясын дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер, инт.тақта, электронды оқул.

Сабақтың өту барысы:

1. Оқушыларды ұйымдастыру.

2. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

3. Жаңа тақырыпты тексеру.

4. Тапсырмаларды орындау.

5. сабақты бекіту.

6. Үйге тапсырма беру.

Жаңа түсініктер:

Компьютер “сөзі” есептеуіш” дегенді білдіреді, яғни есептеуге арналған құрылғы.компьютер-деректерді бағдарламалап өңлдеуге арналған электрондар құрылғы.Қазіргі компьютерлер тек есептеп қана қоймай, цифрлық емес (мәтіндер,дыбыстар, графика және т.б.) ақпаратты өндейді, әр түрлі технологиялық процесттерді, деректер базасын және басқаларды басқарады.Бұл типті компьтерлерді дүние жүзінде жүздеген өндірушілер шығарады.Олар өзара өнімділігімен, жадының сыйымдылығымен және бірқатар функционал мүмкіндіктерімен ерекшеленеді. ДК-сі. Бірақ.ДК-лердің барлық типтерінің ақпарат өндеу және адаммен қарым-қатынас жасауының негізгі принціптері бірдей. Дербес компьютер өнеркәсіп бұйымы ретінде өзара жалғастырушы кабельдермен байланыстырылған бірнеше блоклардан тұрады.

Блоктардың номенклатуруасы әр түрлі болуы мүмкін,бірақ кез келген компьютер жұмыс істеуі үшін, үш блоктан тұратын жинақ керек. Басқа құрылғылардың барлығы қосымша деп аталады.Оларға принтер, ыбыс колонкалары, құлаққап, микрофон, модем, сканер, маус, трекбол, терте жатады. Компьютердің аталған негізгі жинағының басты элементі-жүйелік блок. ДК жүйелік блогы – компьютердің негізгі тораптары орналасқан тік төртбұрышты қорапша, онда: микропроцессоры мен жедел жады және т.б. аналық тақша, адаптерлер, қоректендіру блогы, иілгіш және қатқыл дискідегі жинақтауыштар, контролер ажыратпалар орналастырылған.

ДҚ (дербес компьютер деп аталуының – бір-ақ адам қолданады) қазіргі кезде көпшілік арасында кең тарай бастады. Кез-келген компьютерлер бірнеше құрылғыдан тұрады.

Бұл құрылғылардың ең негізгісі Монитор, жүйелік блок, пернетақта.

1.Пернені басқанда пернетақтаға орнатылған арнайы микросхема идентификациялайтын скан-код жіберіледі.

2. Скан-код микросхемаға түседі, ол өз кезегінде процессорға бекітілген нөмірі бар түзу береді.

3. Үзуді алып, процессор ағымдағы жұмысын кейінге қалдырып, түзуге нөмірі бойынша түзуге қызмет жасайтын бағдарламаныңадресін табады.

4. Үзуді өңдегеннен кейін процессор аяқталмаған іске қайта оралады.

5. Енгізілген (бірақ өңделмеген) символдар пернетақтаның буферіне түседі де, оған арналған бағдарлама оларды алып кеткенше сақталады.

-басу пернетақтасы (алфавитті- цифрлық және таңбалық ернелер)

-функционал пернелер: F1-F12

-арнайы операциялар пернелері: Enter, Esc, Tab6, Ctrl, Alt, BackSpace

-меңзерді басқару және редакциялау пернетақтада.

-сандық пернетақта.

← немесе Backspace пернесі алдыңғы символды өшіреді.

кейбір амалдарды орындау үшін пернелердің комбинациясын пайдаланады. Ctrl Alt

1. 
   Пернетақта тренажерімен жұмыс істеу.
   

№6 сабақ

Білімділік: Оқушыларды Windows ортасының ерекшеліктерімен, жұмыс үстелі түсінігімен таныстыру, есептер тақтасын, «Пуск» батырмасын және басты менюді жұмыста қолдануға үйрету және «Маус» монипуляторын меңгеру.

1. 
   Ұйымдастыру
   
2. 
   Өткен материалды қайталау сұрақтары
   
3. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру
   
4. 
   Тапсырмаларды орындау
   
5. 
   Сабақты бекіту
   
6. 
   Үйге тапсырма беру
   

• 
  Компьютердің құрамына кіретін негізгі құрылғыларды атаңдар
  
• 
  Монитор, жүйелік блок, пернетақта
  
• 
  Компьютер жадысының қандай түрлері бар
  
• 
  Тұрақты жад пен жедел жатың айырмашылықтарын айтыңдар
  
• 
  Ақпаратты енгізу – шығару құрылғыларын атаңдар
  
• 
  Жадтың сыртқы тасуыштарын сипаттаңдар
  
• 
  Мониторлардың түрлерін атаңдар
  
• 
  «Пиксель» деп нені айтады
  
• 
  Пернетақтаның қандай блоктары бар
  
• 
  Принтердің түрлерін атаңдар, оларға сипаттама беріңдер.
  

Windows – тың негізгі функциясы – осы орта үшін арнайы құрылған бағдарламалардың жұмысын басқару.

Windows – бұл компьютерлік технологияның жаңа деңгейі. Ол деректермен жұмыс жасаудың объектілі – бағдарланған әдістемеге негізделген. Microsoft Windows 98 ортасының ерекшеліктері:

• 
  пайдаланышының интерфейсін стандарттау;
  
• 
  көлемі оңдаған Мбайт жедел жадты тиімді басқару;
  
• 
  жаңа сыртқы құрылғыларды қиындықсыз қосу мүмкіндігі;
  
• 
  бағдарламалардың функциясын интеграциялау, яғни басқа бағдарламалардың жасалған объектілерді нақты бағдарламада қолдану мүмкіндігі;
  
• 
  көп мәселелік, яғни бірнеше қолданбаны қатар орындау және бір бағдарламадан екіншіге оңай ауысу мүмкіндігі;
  
• 
  графикалық режімді басым қолдану;
  
• 
  жергілікті желі және Internet желісінде жұмыс істеуді қолдаудың құрамдас
  

Windows- тің обьектілірі- терезе, жұмыс столы, шартбелгілер, жарлықта бумалар, тышқан, мәлімет алмастыру буфері.

Windows ортасында жұмыс столының рөлін дисплей экраны орындайды. Он жұмыс істейтін программалардың терезелерді, құжаттардың жеке файлдары шарт белгіде түрінде орналасқан.

Шартбелгі бетіндегі қысқаша жазуы бар кішірейтілген графикалық бейне, дисплей экранындағы программаны, терезені, құжаттардың жеке файлдары командалық файл.

Қапшық экранда каталогтарды және программалық топтарды белгілеу үлгі қолданылады.Бума бұл обьектілер қоймасы.

Тышқан - тетігімен орындалатын ең негізгі операция экран бетімен сілтемені қозғалуы болып табылыды

Мәлімет алмастыру буфері - әр түрлі программалар немесе құжаттар арасында мәлімуттерді тасымалдап, олрдың фрагменттерін бір біріне ауыстырып отыру үшін қолданылатын жады бөлігі.

Есептер тақтасы - бұл кранның төменгі жағындағы жеңішке сұр жолақ.Есептер тақтасында ПУСК батырмасы, іске қосылған бағдарламалардың аттары бар батырмалар орналасқан.

Пуск батырмасы – бұл батырманы басқаннан кейін жүйенің бас менюі пайда болады.Бас меню жеті пунктен тұрады:

1. 
   Ашылатын бағдарламалар тобы мен қосвмшалардан тұратын тізім.
   
2. 
   Жуық арада ашылған құжаттардын 15-тен аспайтын тізімі
   
3. 
   Баптау
   
4. 
   Іздеу
   
5. 
   Анықтама
   
6. 
   Орындау
   
7. 
   Жұмысты аяқтау
   

Жоғарыда айтылғандай обьектілер мен Windows –тің басқару элементтерін іске қосу үшін, «тышқан» манипуляторы қолданылады немесе қысқартып айтатын болсақ, тышқан дейміз.

Тышқанның негізгі батырмасына оның әдетте сол жақ батырмасы алынады, ол сендердің оң қолдарыңның сұқ саусағының астында болады. Ал қосымша батырмаға тышқанның оң жақ батырмасы жатады. Тышқанды шерту деп оның нұсқағышын қажетті обьектіге орналастырып, тышқанның сол жақ батырмасын бір рет басуды және жіберуді айтады.

Тышқанның оң жақ батырмасын шерту деп тышқанның нұсқағышын белгілі бір обьектіге орналастырып, тышқанның оң жақ батырмасын бір рет басуды және жіберуді айтады. Тышқанды екі рет шерту деп- тышқанның нұсқағышын керек обьектіге орналастырып, оның сол жақ батырмасын жылдам екі рет басуды және жіберуді айтады. Тышқанды алып бару деп – тышқанның нұсқағышын керек обьектіге орналастырып, оның сол жақ батырмасын жібермей, басып тұрып, обьектіні қажетті жерге апарып, сонан соң жіберуді айтады. Тышқанның оң жақ батырмасымен алып бару жоғарыда айтылған әрекеттерге ұқсайды, бірақ мұнда оң жақ батырманы басу керек. Сонда динамикалық меню пайда болады, одан орындағыларың келетін әрекеттің командасын таңдаңдар.

Созу әрекеті апаруға ұқсайды, бірақ мұнда ештене орнынан қозғалмайды, тек қана созылады.

● WINDOWS операциялық жүйесінің ерекшеліктері қандай?

● WINDOWS ОЖ қандай обьектілер бар?

● Тышқанның атқаратын қызметі қандай?

● Мәлімет алмастыру буфері дегеріміз не?

● Жұмыс столының атқаратын қызметі?

● Шартбелгі дегеніміз не?

Үйге тапсырма: Жұмыс істеудің бастамасы. Тышқанмен жұмыс істеу.
№7 сабақ

Күні________ Сыныбы_________________

Сабақтың тақырыбы: Терезелер.

Сабақтың мақсаты: Терезенің элементтеріне түсінік беру

Білімділік: Оқушыларды терезелермен, терезе элементтерімен таныстыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды тәрбиелікке, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер, оқулық, жұмыс дәптер, электронды оқулық

Сабақтың өту барысы:

1. 
   Оқушыларды ұйымдастыру
   
2. 
   Үйге берген тапсырманы тексеру
   
3. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру
   
4. 
   Тапсырмаларды орындау
   
5. 
   Сабақты бекіту
   
6. 
   Үйге тапсырма беру
   

1. 
   Компьютермен жұмысты аяқтау әрекеттерін ата?
   
2. 
   WINDОWS ХР ОЖ-қандай жүйе оның негізгі объектілері қандай түрмен бейнелейді?
   
3. 
   Маустың көмегімен WINDОWS ХР -дің абъектілерімен қандай әрекеттер орындауға болады?
   
4. 
   Маустың батырмаларына сипаттама бер
   
5. 
   Жұмыс орнының негізгі объектілерін ата, объект деген не, windwsтың объектілерін ата
   
6. 
   Файл, қатқыл диск объектісінің қасиеттеріне сипаттама бер
   
7. 
   Қапшықтың қызметі қандай
   
8. 
   Іске қосудың қызметі қандай ? Бас меню,бағыныңқы меню дегенді көрсет?
   
9. 
   Командалар деген не? Ұзын,қысқа команда деген не?
   
10. 
    Мауспен жұмыс істеу қалай орындалады?Маус деген не?Шерту,оң жақ батырмасын шерту, екі рет шерту, мауспен алып беру, оң жақ батырмамен алып беру деген не?
    
11. 
    Динамикалық, контекістік меню деген не?
    

Терезе-жақтаулармен шектелген экрандағы төртбұрышты аймақ. Әрбір терезенің оны басқаруға арналған элементтері мен жұмыс аймағы болады.Жұмыс аймағында объектілер, ақпарат және басқару элементтері орналасады.Windows жүйесінде жұмыс істеу барысында бірне терезені бір мезгілде ашуға және терезелер арасында есеп тақтасындағы батырмалардың көмегімен ауыса отырып олардың әрқайсысында кезекпен жұмыс істеуге болады.

1.Қапшық(папка) терезелері;

2.Қолданбалы терезелері;

3.Диалог (сұхбат) терезелері;

4.Анықтама терезелері.

Қапшық (папка) терезелерінде, оны басқару элементтерінен басқа Windows-тың басқа обьектілерінің де белгішелері бар-белгілі бір обьектінің белгішесін мауспен екі рет шерту, оны ашады. Белгілі бір қолданбаны іске қосатын болсақ, онда экранда сол қолданбаның терезесі пайда болады. Қолданба терезелері қолданбаға жүктелген құжаттың мазмұнын көрсету міндетін атқарады, сондай-ақ онда терезені басқару элементтері де бар. Белгілі бір қолданбаны іске қосқанда, экранда осы қолданбаның терезесі пайда болады. Қолданба-бұл да бағдарлама, ол Windows жүйесінің басқаруымен жұмыс істегендіктен, қолданба деп аталады. Диалог терезелері- қосымша ақпараттарды енгізуге арналған арнайы терезе. Олар Windows-ты және оның қолданбаларын басқару мен баптау үшін қажет, олрда басқару элементтері бар. Өздеріңе таныс сағат терезесі мұның мысалы бола алады. Анықтама терезелері-Windows және оның қолданбаларының жұмысы бойынша анықтама ақпараттарын шығару қызметін атқарады. Менің компьютерім терезесінің негізгі элементтерімен танысайық. Шекара Терезе төрт жағынан қоршалған жақтаулардан тұрады. Оны терезенің шекаралары деп атайды. Терезенің жақтаулары арқылы оның өлшемі өзгертуге болады. Маус нұсқағышын терезе жақтауына апарып қос бағдаршаға айналған кезде қалауымызша өзгертеміз. Тақырып жолы. Терезенің жоғары терезесінің астында орналасқан. Терезенің аты орналасқан. Немесе басқару қатары деп те атайды. Себебі бұл қатар арқылы терезені басқарамыз. Жималаймыз, Жабамыз, Қалпына келтіреміз. Осы қатарда жүйелік меню белгішесі орналасқан. Оған маус нұсқағышын бассақ, терезені басқару тізімі шығады.Ол арқылы терезенің өлшемін өзгертуге болады. Терезенің жабу түрлері х белгісі арқылы немесе АlТ+F4. Меню жолы. Меню жолына АLТ+F4 арқылы кіреді. Маус нұсқағышын да пайдаланады.

Құрал-саймандар қатары. Құрал саймадар қатарын Вид командасы арқылы қанат белгіні белгілеу арқылы шығарады.

Жұмыс аймағы: Терезенің ішкі аймағы, онда негізгі объектілер орналасқан. Ол объектілердің түрлерін келесі түрде көрсетуге болады. Терезе: крупные значки, мелкие значки, список, таблица түрінде беріледі.

• 
  Терезе дегеніміз не?
  
• 
  Терезенің қандай түрлері бар?
  
• 
  Терезе элементтерін және олардың атқаратын қызметін айтыңдар.
  
• 
  Терезенің жоғарғы оң жақ бұрышындағы 3 белгінің қызметі қандай№
  

№8 сабақ

бағдарламаларды іске қосу және құжаттарды ашу тәсілдерімен таныстыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды тәрбиелікке, ұқыптылыққа, тиянықтылыққа үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциялық дамыту.

1.Оқушыларды ұйымдастыру

2.Үйге берілген тапсырманы түсіндіру

3.Жаңа тақырыпты түсіндіру

4.Тапсырмаларды орындау

5.Сабақты бекіту

6.Үйге тапсырма беру

Өткен материалды қайталау сұрақтары

Терезе дегеніміз не?

Терезенің қандай түрлері бар?

Терезе элементтерін және олардың атқаратын қызметі

айтыңдар

Терезенің жоғарғы оң жақ бұрышындағы 3 белгінің

қызметті қандай?

Жаңа түсініктер:

Бағдарламалардың іске қосудың және құжатты ашудың 3 тәсілі бар:

1.”Менің компьютерім”қапшығының терезесі арқылы

2. Проводник бағдарламасы арқылы

3.”Пуск”батырмасын пайдаланып

“Пуск”батырмасының көегімен бағдарламаларды іске қосу

1.Пуск батырмасын басамыз,сонда Бас меню пайда болады

2.Бас менюде тышқанның нұсқауышын Бағдарламалар (Программа)

командысына орналастырамыз, сонда бағыныңқы меню шығады

3.Бағыныңқы менюде тышқанның нұсқауышын Стандартные команды-

сына орналастырамыз, сонда келесі тышқанның нұсқауышын қажетті қолданбаға орналастырып , оны шертсек қолданба ашылады

“Мой компьютер”қапшығы арқылы бағдарламаны іске қосу:

1.Мой компьютер қапшығының терезесін ашамыз.

2.Мой компьютер қапшығындағы диск С белгішесіне тышқанның

нұсқауышын орналастырып, екі рет шертіп, С дискінің терезесін

ашамыз

3.Бұл терезеде Program Files қапшығының терезесін ашамыз

қосамыз

Бас меню арқылы құжатты ашу үшін, келесі әрекеттерді орындау қажет:

1. 
   Пуск батырмасын басыңдар.
   
2. 
   Бас менюде Недавние Документы командасына тышқан нұсқағышын орналастырыңдар, сонда қалқып шығатын бағыныңқы меню пайда болады, онда жақында ашылған құжаттар (файл) көрсетіледі.
   
3. 
   Тышқан нұсқағышын белгілі бір құжаттың белгішесіне әкеліп, тышқанның сол жақ батырмасын шертіңдер. Сонда таңдалған құжаттың терезесі мен құжат жасалған қолданба ашылады.
   

1. 
   Мой компьютер қапшығын ашыңдар.
   
2. 
   Сой компьютер қапшығындағы диск С: белгішесіне тышқан нұсқағышын орналастырып, оны екі рет шертіңдер. С: дискісінің терезесі ашылады.
   
3. 
   Ашылған терезеде Мои документы қапшығының белгішесіне тышқан нұсқағышын орналастырып, оны екі рет шертсеңдер, Мои документы қапшығының терезесі ашылады.
   
4. 
   Бұл терезеде ашатын құжаттың белгішесіне тышқан нұсқағышын орналастырып, оны екі рет шертсеңдер, құжат бұрын құрылған қолданбада ашылады.
   

“Менің компьютерім”қапшығының терезесі арқылы бағдарламаларды

қалай іске қосамыз?

Бағыттауыш бағдарламасы арқылы бағдарламаларыды қалай іске қосамыз

“Пуск”батырмасын пайдаланып бағдарламаларды қалай іске қосамыз

Осы үш әрекет арқылы құжаттарды қалай ашуға болады?

Осы үш әрекеттің ерекшіліктері қандай?

Үйге тапсырма: Программаларды іске қосу және құжаттарды ашу.

№9 сабақ

бағдарламаларды іске қосу және құжаттарды ашу тәсілдерімен таныстыру.

1.Оқушыларды ұйымдастыру

2.Үйге берілген тапсырманы түсіндіру

3.Жаңа тақырыпты түсіндіру

4.Тапсырмаларды орындау

5.Сабақты бекіту

6.Үйге тапсырма беру

Өткен материалды қайталау сұрақтары

Терезе дегеніміз не?

Терезенің қандай түрлері бар?

Терезе элементтерін және олардың атқаратын қызметі

айтыңдар

Терезенің жоғарғы оң жақ бұрышындағы 3 белгінің

қызметті қандай?

Жаңа түсініктер:

Бағыттаушы қолданбасын қарастырайық. Оның терезесі «Мой компьютер» қапшығының терезесінен өзгеше, өйткені ол екі бөліктен (оң және сол жақ), тұрады. Бағыттаушы қолданбасын іске қосу үшін келесі әрекеттерді орындау керек.

1. Тышқан нұсқағышын «Пуск» батырмасына орналастырыңдар да, оның сол жақ батырмасын шертіңдер.

2. Тышқан нұсқағышын бас менюдегі Программалар (Все программы) командасына орналастырыңдар, сонда бағыныңқы меню шығады.

3. Тышқан нұсқағышын бағыныңқы менюдегі Стандартные –Проводник командасына орналастырып, оның сол жақ батырмасын шертіңдер.

Бағыттаушы қолданбасының терезесі ашылады.

1. 
   Бағыттаушы қолданбасын іске қосыңдар.
   
2. 
   Терезенің сол жақ бөлігіндегі Мои документы қапшығының «+» белгісіне тышқан нұсқағышын орналстырып, шертіңдер. Сонда Мои документы қапшығының «бұтақтары» ашылады. Терезенің оң жағында осы қапшықтың мазмұны шығады.
   
3. 
   Терезенің оң жақ бөлігінде ашқыларың келетін құжаттың белгішесіне тышқан нұсқағышын қойып, оны екі рет шертіңдер. Құжат өзі құрылған қолданба терезесінде ашылады.
   

1.Осы үш әрекет арқылы Word Pad мәтіндік редакторы қолданбасын іске қосып көріңіз.

2.Жұмыс дәптеріндегі 3.3.1,2,3,4,5,6,7,8 тапсырмалаларды орындау

Сабақты бекіту сұрақтары:

“Менің компьютерім”қапшығының терезесі арқылы бағдарламаларды қалай іске қосамыз?

Бағыттауыш бағдарламасы арқылы бағдарламаларыды қалай іске қосамыз

“Пуск”батырмасын пайдаланып бағдарламаларды қалай іске қосамыз

Корзинаны қалай тазалайды?

тәсілдерімен және файлдар, қапшықтар, таңбашалар, себет ұғымдарымен

таныстыру;

Тәрбиелілік: Оқушыларды тәрбиелілікке, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ