Сабақ реті 19 Пәні физика Сынып 7 Күні: 13. 11. 15ж Сабақ тақырыбы: §§15. 16. Материялық нүкте. Қозғалыс траекториясы

1. 
   Материялық нүкте деген не?
   
2. 
   Қозғалыс траекториясы дегеніміз не?
   
3. 
   Траекторияның пішіні санақ жүйесін таңдап алуға тәуелді бола ма? Мысал келтіріңдер.
   
4. 
   Сағат тілінің қозғалыс траекториясы қандай?
   
5. 
   Орын ауыстыру деп нені айтады?
   
6. 
   Жүрілген жол дегеніміз не?
   

11-тапсырма. Мектеп пен үйдің арасы 200 м. Оқушы мектепке барып, үйге қайта келгенде барлығы қанша жол жүреді? Орын ауыстыруы неге тең?

1. 
   Жолаушылап қайтқан автомобиль жүргізушісі есептеуіштің көрсетуінің 200 км артқанын көрді. Бұл нені білдіреді: автомобильдің жүрген жолын ба, әлде орын ауыстыруын ба?
   
2. 
   Мына денелер: метро экскалаторында адам, төмпешіктен секірген шаңғышы, тігін машинасының инесі – жермен салыстырғанда түзу сызықпен қозғала ма, әлде қисық сызықпен қозғала ма?
   

1. Өткен тақырыпты жетік меңгергенін анықтау, дамыту.

2. Алдыңғы тақырыппен байланыстыра жұмыс атқару.

3. Ойлау қабілетін арттыру, есте сақтау қасиетін дамыту.

1. 
   Материялық нүкте дегеніміз не?
   
2. 
   Қозғалыс траекториясы дегеніміз не?
   
3. 
   Жол дегеніміз не?
   
4. 
   Орыны ауыстыру дегеніміз не?
   
5. 
   Жол мен орын ауыстырулың айырмашылығы қандай?
   

№2 Практикалық жұмыс.

№1

Жүріп келе жатқан пойыз вагонының үстелінде кітап жатыр.Мыналармен салыстырғанда:

Ә)рельспен;

Б)өзен үстіндегі көпірмен

В)өзеннің суымен

Г)аймен;кітап қозғалыста бола ма,әлде қимылсыз ба?

№2

Кеме кемежайға жақындап қалды. Полугада турган адам қай денемен салыстырғанда қозғалыста болады? Оны қалай білелі? Қандай денелермен салыстырғанда олар жылжымайды?

Қарағанды мен Қызылорданың арасы 450км. Поезд Қызылордадан Қарағандыға барып қайтадан Қызылордаға келді. Поезд қанша жол жүрді? Орын ауыстыма?

1. Бір қалыпты және бір қалыпты емес қозғалыстар, жылдамдық, жылдамдық бірліктері туралы түсінік алуға жетелеу.

2. Мысалдар келтіре отырып, оқушы ойын дамыту, ғылыми ой қорытындыларын жасауға жетелеу.

3. Оқушының зейінін, ойлау қабілетін, есте сақтау қабілетін дамыту.

• 
  Материялық нүкте деген не?
  

• 
  Қозғалыс траекториясы дегеніміз не?
  

• 
  Траекторияның пішіні санақ жүйесін таңдап алуға туелді бола ма? Мысал келтіріңдер.
  

• 
  Сағат тілінің қозғалыс траекториясы қандай?
  

• 
  Орын ауыстыру деп нені айтады?
  

• 
  Жүрілген жол дегеніміз не?
  

Дененің уақыт аралығында ұзындығы бірдей жол жүрсе, ондай қозғалыс бір қалыпты қозғалыс деп аталады.

Дене тең уақыт аралығында әр түрлі жол жүріп өтсе, ондай қозғалысты бірқалыпты емес қозғалыс деп атайды.

Бірқалыпты қозғалатын дененің жылдамдығын анықтау үшін оның берілген уақыт ішіндегі орын ауыстыруын сол уақыт аралыған бөлу керек.

Бірліктердің халықаралық жүйесінде жылдамдықтың бірлігіне секундына метр м/с алынады. Бұл жылдамдық бір қалыпты түзусызықты қозғалатын нүктенің 1с ішінде 1 метрге орын ауыстыратынын білдіреді.

1. 
   Бір қалыпты қозғалыс дегеніміз не? Мысал келтіріңдер.
   
2. 
   Бір қалыпсыз қозғалыс дегеніміз не? Мысал келтіріңдер.
   
3. 
   Қозғалыс жылдамдығы дегеніміз не? Формуласын жазыңдар.
   
4. 
   Жүрілген жолды қалай өрнектеуге болады?
   
5. 
   Қозғалыс уақытын қалай анықтауға болады?
   
6. 
   Жылдамдық өлшем бірлігі қандай?
   

5-жаттығу. №1, №2.

1. Оқушыларды орташа жылдамдық туралы түсінік алуға жетелеу, бір қалыпты емес қозғалыс туралы ұғым туралы түсінік беруді әрі қарай жалғастыру.

2. Мысалдар келтіре отырып, оқушы ойын дамыту, ғылыми ой қорытындыларын жасауға жетелеу.

3. Ұқыптылыққа, алғырлыққа, зейін қоя тыңдауға тәрбиелеу.

1. 
   Бір қалыпты қозғалыс дегеніміз не? Мысал келтіріңдер.
   
2. 
   Бір қалыпсыз қозғалыс дегеніміз не? Мысал келтіріңдер.
   
3. 
   Қозғалыс жылдамдығы дегеніміз не? Формуласын жазыңдар.
   
4. 
   Жүрілген жолды қалай өрнектеуге болады?
   
5. 
   Қозғалыс уақытын қалай анықтауға болады?
   
6. 
   Жылдамдық өлшем бірлігі қандай?
   
7. 
   Оқушыларға берілген есептердің шығарылуын тексеру.
   

Орташа жылдамдықты есептеп табу үшін берілген уақыт аралығындағы орын ауыстыруды осы уақыт аралығына бөледі, яғни бірқалыпты қозғалыстың жылдамдығын есептегендегі амал қолданылады.

Адасқан формулалар. Әр формуланы өз орынына қой.

=

S =

m =

6-жаттығу. №1, №2.

1. Қозғалыс заңы туралы, бірқалыпты түзу сызықты қозғалатын дененің қозғалыс графигі туралы түсінік алуға жетелеу.

2. Мысалдар келтіре отырып, оқушы ойын дамыту, ғылыми ой қорытындыларын жасауға жетелеу.

3. Ұқыптылыққа, алғырлыққа, зейін қоя тыңдауға тәрбиелеу.

1. 
   Орташа жылдамдық деп нені түсінеміз?
   
2. 
   Орташа жылдамдықты қалай еспетеп табуға болады?
   
3. 
   Дене қозғалысының белгілі бір уақыт аралығындағы орташа жылдамдығы белгілі болса, онда дененің осы уақыт аралғындағы орын ауыстыруын қалай есептеп шығаруға болады?
   
4. 
   Үйге берілген есептердің шығарылуын тексеру.
   

Қозғалыс теңдеуі:

х=x₀+υt

Бірқалыпты түзусызықты қозғалатын дененің немесе материялық нүктенің координатасы уақыттың сызықтық функциясы болып табылады.

Дене координатасының уақытқа тәуелділігі графигін дененің қозғалыс траекториясымен шатастыруға болмайды.

Координатаның уақытқа тәуелділігі графигіне қарап, қозғалыс жылдамдығы туралы айтуға болады. График кескіні неғұрлым тік болса, жылдамдықтың да соғұрлым үлкен болатынын білдіреді.

• 
  Бірқалыпты түзусызықты қозғалатын дененің орын ауыстыруын оның қозғалыс жылдамдығы мен уақыт арқылы қалай өрнектеуге болады? Формуласын жазыңдар.
  
• 
  Орын ауыстыруды координаталар айырымы арқылы қалай өрнектеуге болады? Формуласын жазыңдар.
  
• 
  Қозғалыс заңының формуласын жазыңдар.
  
• 
  Бірқалыпты түзу сызықты қозғалыстың графигі қандай болады?
  

6-жаттығу. №1, №2.

1. Өткен тақырыпты жетік меңгергенін анықтау, дамыту.

2. Алдыңғы тақырыппен байланыстыра жұмыс атқару.

3. Ойлау қабілетін арттыру, есте сақтау қасиетін дамыту.

1. 
   Жол дегенол дегеніміз не? Орын ауыстыру дегеніміз не? Айырмашылығы қандай?
   
2. 
   Қозғалыс және оның түрлері
   
3. 
   Графиктік тәсіл не үшін қажет?
   

2. Мына жағдайлар үшін бір қалыпты түзу сызықты қозғалыс графигін сызып көрсетіңдер .

• 
  А) v= 36км/сағ , х₀=1 м
  
• 
  Б)v= 6 м/с , x₀=1,5м
  
• 
  В) v=- 3м/с , х₀=4 м
  

1. 36 км/сағ жылдамдықпен жүріп келе жатқан велосипедші жарты сағатта қанша жол жүреді?

2. Трактор алғашқы 5 секундта 500 м жол жүрді. Тура осындай жылдамдықпен қозғалып, ол 0,5 сағ ішінде қандай жол жүреді.

3. Бір велосипедші 6 — жылдамдықпен 12 с бойы қозғалды, ал екіншісі осы жол бөлігін 9 с ішінде жүріп өтті. Екінші велосипедшінің осы жолдағы орташа жылдамдығы қандай ?

1. Жылдамдығы 0,5 м/с ағыспен жүзген сал қанша уақыт ішінде 15 км жол жүреді.

2. Автомобиль алғашқы 5 минутта 600м жол жүрді. Тура осындай жылдамдықпен қозғалып, ол 0,5 сағат ішінде қандай жол жүреді.

3. Шаңғышы тауға көтерілерде 5,4 км/сағ орташа жылдамдықпен 3 км жол жүрді. Таудан түсерде 10 м/с жылдамдықпен 1 км жол жүреді. Шаңғышының барлық жолдағы орташа жылдамдығын анықтаңдар.