Сабақ. Тақырыбы : Кіріспе. Еңбекті қорғау туралы жалпы түсініктер. Сағаттық деңгейі сағат. Еңбекті қорғау туралы жалпы түсініктер

Қазіргі өндірістің күннен-күнге автоматтандырылуы жедел қарқынмен арта бастады,осыған сәйкес енді адамға әрі басқарушы,әрі орындаушы болу міндеті жүктеліп отыр.Адамның психо-физиологиялық мүмкіндіктерін және дене өлшемі сипаттарын,еңбек жағдайларын,жұмыс сипатын кешенді ескеретін оераторшы адамның жұмыс орнын ұйымдастыру қазіргі дамып келе жатқан ғылым-эргономиканың пәні болып табылады.

Эргономика –бұл ғылыми пән,ол қазіргі өндірістегі адам еңбегіннақты жағдайда кешенді зерттейді.

Эргономикалық ізденістер адам-машина жүйелерін зерттейді және әзірлейді,атап айтқанда,бұл адамды,машинаны,қоршаған ортаны,осылардың нақты жағдайда өзара әрекеттесу сипатын және

Өндіріс сипатын ұйымдастыру және адам үшін ең қолайлы басқау нысанымен ,машинамен әрекеттесудің оңтайлы жағдайларын қамтамасыз ететін жұмыс орындарын жасау болып табылады.

Адам-машина жүйесі тиімді қызмет етуі және адам денсаулығына зиян келтірмеуі үшін,ең алдымен машина мен адам арасындағы үйлесімділігін қамтамасыз ету керек.Адамның машинамен үйлесімділігі оның антропометриялық ,сенсомоторлық,энергетикалық(биомеханикалық) және жүйке-физиологиялық үйлесімділігімен анықталады.

Антропометриялық үйлесімділік адам денесінің мөлшерін,сыртқы кеңістікті байқау мүмкіндігін,жұмыс процесінде оператордың қалпын ескеруді қажет етеді.

Адамның антропометриялық сипатына-адам денесінің мөлшері,бас,қол,аяқ,табан,иық кеңдігі,жамбас және т.б. статикалық сипаттарыжәне динамикалық сипаттары,дене бөліктерінің бұрылу бұрыштары ,қолжетімді аумағы жатады.

Пайдаланушылардың көпшілігі жұмыс қауіпсіздгі үшін біркелкі параметрлерді таңдайды.Мысалы,екі бақылау бастырмасы арасындағы аралық ең үлкен 95-97,5 процентиль мөлшерлі денесі бар адамдар тобы үшін жобаланады.Ал ажыратқышты орнату биіктігін таңдауда 2,5-5,0 процентиль құрайтын адамдардың ең үлкен мөлшері алынады.

Әр түрлі затардың тұтқа мөлшері орташа өлшемді 50 процентиль құрайтын орта топ үшін таңдалады.

Жұмыс аймағында төрт зона ажыратылады.Қозғалыста ең оңтайлы қолжетімді аумақ иық,қол,білек қимылымен шектеледі.Бұл аумақ дәлдік,ұсақ,жинау жұмыстарыүшін ең қолайлы болады.Себебі мұнда екі қол жұмыс істейді.Сондықтан бұл маңызды және жиі пайдаланатын аймақ.Қолжетімді 2-аумақ қол-иық иінде қозғалу арқылы қимылдау доғаларымен шектеледі.Бұл аумақта жиі қолданылады және мұнда әр түрлі саймандар мен материалдарды орналастыру ыңғайлы.

3-аумақ қолдың иық иіні арқылы ең үлкен созылуында доғалармен шектеледі.Мұнда сирек қолданылатын құрал-саймандар қолданылады.4-аумақ запаста,мұнда 2-аумаққа сыймаған құралдармен материалдар орналастырылады.

Жұмыс зонасы антропометриялық деректерді ескеру арқылы жоспарланады,яғни есепке адам денесінің орта мөлшері алынады.Басқару органы адамның физикалық мүмкіндігіне сәйкес болуы қажет ,өйтпесе жұмыс қажытып жібереді.Адамның бойы,қолдарының ұзындығы,иығының кеңдігі , тізе биіктігі және т.б. ескеріледі.

Екі қолдың әрекеті үшін жұмыс аумағын көздің көру аумағымен орайластыру қажет.

Адам заттың түсін жоғарыда 30  дейін,төменде 40 -дейін көреді,бірақ жоғарыда түсті 55-60 ,төменде 70-75 дейін жоспарда 94 дейін айыра алмайды.

Сенсомоторлық үйлесімділік адамның қозғалу қимылдарының жылдамдығын және әртүрлі тітіргендіргіш түрлеріне сенсорлық реакцияларын алдын ала ескеруді талап етеді.

Кейбір қимылдау операцияларының уақыттық сипаттары:1)Саусақ қозғалысы 0,17 секунд;2)Алақан қозғалысы 0,33 секунд3)Педальды қолмен(аяқпен ) басу 0,72 секунд;4)Аяқты бүгу және жазу 1,33 секунд;5)Қолды бүгу және жазу 0,72 секунд;6)Жүру (бір адым) 0,61 секунд;7)отырған қалыпта денені 45-90 бұру 0,72 секунд;8)екінші аяқты біріншіге қойып 45-90 бұру 1,34 секунд;9)Жоғары-төмен отыру 1,25 секунд;10)төмен-жоғары отыру 1,56 секунд;11)затты қою :1)нақты орынсыз 0,36 секунд;2)дәл орнына 0,55 секунд.

Энергетикалық (биомеханикалық) үйлесімділік басқару органдарына жұмсалатын күшті анықтауда адамның механикалық мүмкіндігін ескереді.

Адам басқару процесінде басқару органдарына белгілі бір күш жұмсайды,себебі күш жұмсау болмаса,адам салақсыйды,өз әрекетінің дұрыс орындалғанына сенімін жоғалтады.

Мұнда басқару органдарына жұмсалатын күш адамның биомеханикалық параметрлерімен үйлесімді болуы қажет.Өте үлкен күш-жігер адамды шаршатады.

Психо-физиологиялық үйлесімділік адамның жарыққа ,жарық шоғырына ,берілетін сигналдың жиілігіне ,түріне және машинаның басқа да эстетикалық параметрлеріне реакциясын ескереді.

Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыруды қарастырайық.

Оператордың жұмыс орны деп істеушінің өндірістік процесті жүргізу және байқау мақсаты үшін жабдықталған кеңістік бөлігін айтады.Оператордың жұмыс орны боп ,оның еңбек қызметін іске асыратын және басқару органы мен қосымша жабдықпен,ақпаратты көрсету құралдарымен жабдықталған жүйедегі орны айтылады.

Жұмыс орны оператордың отырып,тұрып кезектескен жұмысына есептеліп жасалады.Сонымен қатар ,осы не басқа жұмыс қалпын ескере отырып,ұзақ біркелкі созылған жұмыстан қашқан жөн.Осы себепті еңбектің кейбір түрлері үшін отырып және тұрып істеу қалыбы қолайлырақ,бұл бұлшық еттерге түсетін жүктемені қайта реттеуге мүмкіндік жасайды.Оператордың кез келген жұмыс жағдайында ,оның қалыбы физиологиялық тұрғыда негізделген болуы қажет.Ол үшін дене бөліктерінің оңтайлы қалыптары қамтамасыз етілуі қажет.

Негізгі жұмыс қалпын дұрыс таңдау еңбек өнімділігіне жағдай жасайды.Жұмыс қалпы қозғалыстар сипатына тәуелді,сондықтан ыңғайлы жұмыс қалпында жұмысшы ең жеңіл,өнімді,қауіпсіз жұмыс орындау үшін жұмыс орнын дұрыс жоспарлау және ұйымдастыру қажет.Егер жұмыс процесінд бұлшық еттің аз мөлшері әрекет етсе,онда-отырған ,ал үлкен тобында –тұрған қалып қолайлы.

Адамның жұмыс қалпының маңызды эргономикалық мәні бар.”Тұрған” жұмыс қалпы үлкен энергетикалық шығынды қажет етеді және тез шаршауға соқтырады.Ал “отырған ”жұмыс қалпы азырақ шаршатады және сондықтан тиімді.Жұмыс орны ойланып ұйымдастырылғаны дұрыс,ал басқару органдары адамның денесінің салмағы оның тірек ауданы орталығына түсетіндей етіп орналасуы қажет.Ондай болмаған жағдайда адамның дене қалпы тұрақсыз болады және бұлшық еттің елеулі күш салуын қажет етеді.Бұл адамның тірек-қимыл аппаратынауруға соқтыруы,тез қажуға ,жарақатқа келтіруі мүмкін.