Сабақ тақырыбы Қайталау. Ббжб №5 Оқу мақсаты

ІІ. Есіңе түсір. «Жұлдызды сәт» ойыны бойынша қайталау.

1. Морфология нені зерттейді?

2. Түбір дегеніміз не?

3. Қазақ тілінде қанша жалғау бар?

4. Қосымшалардың неше түрі бар?

Жауап беретін оқушыларға жұлдызша беріп отырамын.

ІІІ.Сынап көр: 1.Ертегілер елінде. "...Ерте заманда септік деген бай болыпты. Оның жеті ұлы бар екен. Септік қарт ұлдарын шақырып алып былай депті:

-Балаларым, мен қартайдым. Бұрынғы ата-бабаларымыз «Үлкен шаңырақтан еншісін алып, бөлек шыққан отау үй көрікті»,- деген екен. Сол айтқандай, сендер де бақтарыңды сынап, ел аралап, өздеріңе лайық зат табыңдар. Әркімнің тапқан табысына орай,еншілеріңді беріп, бөлек шығарамын.

Жеті ұл түрлі ілімді меңгеріп,ел аралап,жер танып,уәделі күндері үйлеріне оралыпты. Тек үлкен ұлы Атаудың қабағы салыңқы,көңілсіз екен.

-Иә, балаларым, не таптыңдар, не көрдіңдер, не байқадыңдар?- деп сұрайды Септік қарт. Үлкен ұлы атау үндемей,тұнжырап отырып қалады. Қалған балалары өздері тапқан олжаларын ортаға салады. Барлық балаларының әкелгендеріне риза болған Септік қарт алты ұлды алты отау етіп бөлек шығарып тұрып айтқан екен:

-Балаларым, мына шаңырақтың иесі – үлкен ұлым Атау, қазақта шаңыраққа үлкені немесе кенже бала ие болады. Менен кейінгі сендерге баскөз болатын –мына ағаларың.Олжасыз оралды деп сөкпеңдер. Тату-тәтті өмір сүріңдер...

Қазақта жеті түрлі септік формасы бар екенін бастауыш сыныптан білеміз.

Атау: Кім? Не? Кімдер? Нелер? Атау септік басқа септіктерге негіз болады. Басқа септік жалғаулары атау септігіне жалғанып барып септеледі.

1.Сөйлемдерді көшіріп жазып, септік жалғаулы сөздердің астын сызу.

Айырдан туған жампоз бар,

Жүгін нарға салғысыз .

34-жаттығуды орындау: Мәтіннен септік жалғаулы сөзді тауып жазу.

Құлағында үлкен алтын сырғасы ырғалып келе жатқан Тоғжан, мынау ат үстінде, мынандай топ қыздың тап ортасында, дәл көп жұлдыз арасындағы Шолпандай.

V. Құрастыр.(жаңа сабаққа сөйлем ойлау)

1.Бекіту мақсатында септіктерге 4 сөйлем ойлату. Мысалы:

1.Мақал- сөздің мәйегі.

2.Талаптыға нұр жауар.

3.Ерді намыс өлтіреді, қоянды қамыс өлтіреді.

4.Жаңбырмен жер көгерер, еңбекпен ел көгерер.

VІ. Көлсайға саяхат «Көлсай» суретін көрсету. Ұлан Мүшіровтің «Көрікті Көлсай» әні баяу естіліп тұрады.

1. 
   Қима қағаздарға жауап беру:
   

Самалға бойың балқыған.

Көлсайдың сұлу келбеті,

Көңілде ән боп қалқыған.

Серік Әбдіраймов «Көлсай». Өлеңдегі зат есімдерді табу. Септікті көрсетіңіз?

1. 
   І.Жансүгіровтің «Жетісу суреттері» өлеңіндегі зат есімдегі септіктерді табыңыз.
   

Өрікті – ол боз биедей желіндеген.

Ақсақал, Байсауырын, Тайсауырын,

Жалмауыз шығар көктің көгін жеген.

1. 
   Зат есімді табу. Септік жалғауын көрсетіңіз?
   

Бурадай бұлқынады көк ала бас.

Ол баста Күншығысқа шыға шауып,

Жалт беріп етекке еңсей сапты құлаш.

VІІ. Іске асыр.

Тау сөзін септеу.

А. Тау

Б. Тауға Сіздің тауыңыз

Ж. Тауда

К. Таумен

Көмектес септік жалғаулары буын үндестігіне бағынбайды.

VІІІ. Нәтиже

1. 
   Тақтаға 3 оқушы септеп жазады.
   

тауым тауың тауыңыз

Ереже шығарып, өздеріне атын айтқыз.

1. 
   Сөзжұмбақты шештіру
   

2. Кіммен? сұрағына жауап беретін септік.

3. Орыс тілінде септік қалай аталады?

4. Кімде? сұрағына жауап беретін септік.

5. Кімнің? сұрағына жауап беретін септік.

6.Дательный падежінің сұрағы?

ІХ. Өзіңді бағала

Жұлдызшаларын есептеп, бағаларын қою.

Х. Үйге тапсырма

Крассворд құрастыру. Септіктер. Ережелерді қайталау.

В казахском языке в отличие от русского 7 падежей (в русском языке 6 падежей):

Ілік септігі имеет окончания -ның, -нің, -дың, -дің, -тың, -тің.

Ілік септігі в речи всегда употребляется в сочетании с формой принадлежности ІІІ лица. Ілік септігі в предложении является определением и стоит перед определяемым словом. Определяемое слово употребляется в притяжательной форме. Например: Анардың (кімнің?) әжесі -Бабушка Анара.

В казахском языке собственные имена, обозначающие названия городов, рек, улиц, гор и т.д., употребляются перед теми словами, к которым относятся, а последние -в притяжательной форме ІІІ лица. Абай көшесі -Улица Абая.

Окончания ілік септік иногда опускается, но притяжательное окончание ІІІ лица (-сы, -сі, -ы, -і) всегда сохраняется. Например: институттың ректоры -институт ректоры.

Барыс септігі (направительно-дательный падеж) соответствует русскому дательному падежу без предлога и с предлогом. Например: Әсияға (Асие), мұғалімге (учителю), Алматыға (в Алматы).

Барыс септігі отвечает на вопросы кімге? (кому?), неге? (чему?), қайда? (куда?).

Слова в барыс септік обозначают направление предмета к кому или чему-нибудь. Например: университет-ке (в университет), жұмыс-қа (на работу), үйі-ңе (домой).

Барыс септігі образуется при помощи окончаний -ға/-ге, -қа/-ке, -на/-не, -а/-е.

Послелоги дейін (шейін), қарай, бола употребляются только в сочетании с существительными дательного падежа.

Табыс септігі (винительный падеж) по своему значению соответствует русскому винительному падежу без предлога и в предложении выступает в качестве прямого дополнения. Табыс септігі отвечает на вопросы кімді? кімдерді? (кого?, нені? нелерді? (что?). Например: оқушыны (ученика), газетті (газету).

Существительные в табыс септік принимают окончания -ы/-ді, -ты/-ті, -ны/-ні, -н.

Жатыс септігі имеет окончания -а/-де, -та/-те, -нда/-нде.

В казахском языке жатыс септігі обозначает:

Место нахождения лица или предмета. Например: Әйгерім Астанада тұрады. Киімдер шкафта ілулі тұр.

Время действия и состояние предмета. Например: Жазда ауылға барамыз. Асқар түнде ұшады.

Возраст человека. Например: Болат жиырмада, Әсел он сегізде.

Слова, отвечающие на вопросы кімнен? (от кого?), неден? (из чего?), қайдан? (откуда?) указывают на исходный пункт действия предмета или на материал, из которого сделан предмет. Например: Студент институттан келе жатыр. (Студент идет из института). Ол кірпіштен үй салып жатыр. (Он строит дом из кирпича).

Окончания исходного падежа -нан/-нен, -дан/-ден, -тан/-тен варьируются в зависимости от того, на какой звук оканчивается слово.

Көмектес септік (инструментальный падеж)

Көмектес септік образуется при помощи окончаний -мен, -бен, -пен и отвечает на вопросы кіммен? - с кем? , немен? - с чем?, қалай? - как?