Сабақ тақырыбы: С. Дөнентаев «Заман біздікі»

Мақсаты: 1.Ақын өмірі, шығармашылығы туралы мәлімет беру;өлең мазмұны,тақырыбы, идеясын ұғындыру,

2.Ой өрістерін кеңейту,тіл мәдениетін дамыту,

3.Адамгершілікке, адалдыққа қайырымдылыққа тәрбиелеу

Сабақ түрі: дәстүрлі

Әдісі:сұрақ-жауап

Көрнекілігі:суреттер

Сабақ барысы: а) Ұйымдастыру

І.Үй тапсырмасын сұрау

ІІ.Жаңа сабақ:С.Дөнентаев «Ой» фелетоны, «Заман біздікі»

А) Ақын өмірі, шығармашылығы туралы.

1894 жылы Семей обылысы Павлодар уезінің Ақсу болысында кедей шаруа отбасында дүниеге келген. 1907-1908 жылдары ауыл молдасынан қара таниды.1902 жылы білімін жетілдіру мақсатымен Павлодар қаласына келеді.Осы кезеңдегі ақынның білімін кеңейткен «Шора», «Уақыт»,»Айқап» атты қазақ, татар тілдеріндегі басылымдар, Абай және татар әдебиетінің классигі Ғ. Тоқайдың шығармалары болды.

1915 жылы Уфада алғашқы бұқарашылдық бағытта «Уақ- түйек»деп аталатын өлеңдер жинағы шықты.

Ақын халық соты, мұғалімдік,және газетте қызмет атқарған.Ақынның өз қолымен тапсырған өлеңдер жинағы 1935 жылы басылып шықты. Бірақ ақын бұл кітабын көре алмай кетті.

Қысқа өлеңнің шебері, мысалшы, сатирик, сыншы ақын Сәбит Дөнентаев 1933 жылы 23 мамырда қайтыс болады.

Ә) «.Заман біздікі»

В) Мәнерлеп оқу, талдау

Құл еркі қожайыны-тақсырдікі,

Құр қалмақ , әр орнында қырсық шалмақ,

Тартыншақ, жалқау қара бақырдікі

Даулы мал-ебін тапқан шешендікі.

Пыш-пышқа бағы ашылған көсемдікі

Еті мол, қымызы мол қалтасы тоқ,

Мінеки, мені-ақ кісі дегендікі.

-Өлең не туралы? Ақынның айтпағы не?

-Өлеңдегі ақын пікірімен келісуге бола ма?

ІІІ. Әдебиет теориясынан білім беру..

Ирония (грекше ажуа)-адамға ,нәрсеге сырттай жақсы баға берсе де, ішкі мағынасы оған қарсы шығып , және сол нәрсені келекеге айналдыру.

Фельетон-шағын көлемді ,публицистикалық үнді, көркем тілді,сын-сықаққа бай күлкі шақыратын әдеби шығарма.

ІV. «Ой» Фельетоны (мәнерлеп оқу)

Қаза берсе түбі жоқ,

Қазбағанда суы жоқ,

Ой деген- бір шыңырау.

Талаптыға жеткізбей

Талапсызды өткізбей,

Жынды қылған ,құрғыр-ау!

Сені қуған кісі әуре,

Қумағанның ісі әуре.

-Өлеңнің ерекшелігі неде?(шағын,қысқа жеңіл әзілді өлең)

-Ақынңың айтпағы не?

V. Көркемдігі.

Метафора Эпитет

Ой деген-бір шыңырау Даулы мал-ебін тапқан шешендікі Жансыздық-іссізқарап тұрған тұрғандікі Жаным-хақ, қара басым-патшанікі Абырой кісілігім-ақшанікі Даулы мал, жуас қой

VІ.Өлең құрылысына талдау.

Бұл заман /байқағанға/ күштінікі,/ 11 а

Азулы ,/тырнақты мен/ тістінікі/. 11б

Дүниенің /патшалығы,/ батырлығы-/ 12а

Тыпырлап, /тыныш жатпаған/ істінікі/ 12а.

3 бунақты, 4тармақты, 6 шумақты қара өлең ұйқасымен жазылған өлең.

VІІ. Қорытынды. Өлеңге түйін жазу

VІІІ.Бағалау

ІX.Үйге тапсырма: өлеңдерін жаттау, Ойдан фельетон жазу

Сабақ тақырыбы:С. Дөнентаев:»Бозторғай»өлеңі

Мақсаты:1. өлең мазмұнын меңгерту

2.Өлеңмен жазылған шығармаларды мәнерлеп оқу,ой пікірлерін айта білуге

Үйрету

Сабақ әдісі: сұрақ-жауап баяндау.

Көрнекілігі: суреттер

Сабақ барысы: а)ұйымдастыру

Ә) үй тапсырмасын сұрау

-С.Дөнентаевтың қандай шығармаларын білесіңдер?»Заман біздікі» өлеңінің идеясы не?

-Ирония деген не?Мысал келтір.

«Ой» фельетонының айтпағы не? Қандай бейнелі сөздер кездеседі?

2.Жаңа сабақ: С. Дөнентаев:»Бозторғай» өлеңі

,а) мәнерлеп оқу, талдау

«Бозторғай» -таптық көзқарасты бейнелейтін өлең .Мысалда 1915 жылы патша үкіметінің жергілікті әкімшіліктерінен бастап ,арыз жүргізушілерінің кейпін көрсеткен.Шырылдаған бозторғай мұңын айтып әлді құстарға жүгінгенімен ,ешбірінен көмек көрмейді.Қайта өзіне ұрсып,әлімжеттік жасамақ болады.Сөйтіп «,Бозторғай « заман байқағанға қүштінікі»екенін мойындайды.

Жоспар құру:

1.Тұрымтайдан қорлық көрген торғай.

2. Бөдененің қырғиға жем болуы.

3.Торғайдың қаршығадан әділдік іздеуі.

4.Қаршығадан қиянат көрген шүрегейлер.

5.Қаздың етін жеген лашын

6.Бұл заман байқағанға әлдінікі

-Өлең не туралы?

- Идеясы не?

-Өлең қандай тәсілмен жазылған? -Аллегория деген не?

3 . Көркемдігіне талдау : метафора:құс патшасы-бүртіт; теңеу:оқтай зырлау,шыбындай жаны,

4. Кейіпкерлерге мінездеме беру: Бозторғай, қырғи, бөдене, қаршыға, лашын, шүрегей, қаз.

5. Өлең құрылысына талдау.

Бозторғай/ зорлық көріп /тұрымтайдан,/ 11а

Таяныш/ таба алмапты /қырдан, ойдан./ 11а

Болыпты/ мұңын шақпақ,/зарын айтпақ/ 11б

Қырғиды /жолықтырып/ көрсе қайдан./ 11а

3бунақты,4 тармақты, 1шумақ, қара өлең ұйқасымен жазылған.

6.. Қорытынды. Өлеңге түйін жазу.

«Иә, Сәбит Дөнентаев өзінің дарын қуатын әр жанрға қалам тартып ұштады. Қай жанрда жазса да, бар игі мақсаты –халқына адал қызмет ету еді.Сондықтан С.Дөнентаев кейінгі ұрпақ есінде қазақ өлеңінің бозторғайы болып қалды.»

Қ.Ергөбеков