Сабақ тақырыбы Сағат саны Өткізу түрі Білімділік нәтижесі б д с

«Елтану» (Еуразия елдері бойынша)

Ас­танасы - Кабул (1,5 млн., 1992).

Халқы 20,3 млн. адам (1993).

Ауғанстан жері 29 уәла­ятқа және 2 округке бөлінеді.

Мемл. тілі - пушту және дари тілдері. Ислам дінін ұстанады (негізінен, сүнниттер).

Табиғаты. Жерінің 3/4 бөлі­гінен астамы таулы. Елдің солт.-шығысынан оңт.-баты­сына қарай өте ірі Гиндукуш тау жоталары созылып жатыр (ең биік жері 6729 м). Оны Ауғанстан­ның солт. мен батысында Па­ропамиз және Сафеднах жоталары алмастырады. Ауғанстанның оңт-де Газни-Кандагар таулы үстірті, ал оңт.-батысында Бактрия, Регистан, Дашти-­Марго шөлдері жатыр. Клима­ты субтропиктік, құрғақ. Шіл­де айының орташа темп-расы 24⁰С-ден 32⁰С-қа, ал қаңтар айының орташа тeмп-pacы 0⁰- тан 8⁰С-қа дейін жетеді. Жау­ын-шашынның жылдық орта­ша мөлш. 350 мм-ден аспай­ды. Ірі өзендері: Әмудария, Герируд, Гильменд, Кабул, Мургаб. Кен байлықтары ­мұнай, табиғи газ, тас көмір, графит және асыл тастар.

Тарихы. Қазіргі Ауғанстан жерінің солт. бөлігін адамдар ежелгі тас дәуірінен, оңт. бөлігін қола дәуірінен мекендей бас­таған. Б.з.б. l-мыңжылдықтың І-жартысында бұл жер­де құрылған мемл-тердің бірі Бактрия болды. А. туралы алғашқы деректер б.з.б, 6 ғ-дан сақталған. Бұл кезеңде ол Ахе­мен әулеті билеген Парсы им­периясының құрамында бол­ды. Б.з. І - 4 ғ-ларында А. жерінде Кушан патшалығы дәуірледі. 6 ғ-дың 60-жылда­рында А. жерінің бір бөлігі Түрік қағандығына, екінші бөлігі Сасан әулетіне бағын­ды. 7 - 8 ғ-ларда А. жерінің басым бөлігі арабтарға қарап, ислам діні кеңінен тарады. 1220 ж. елді Шыңғыс хан әскерлері жаулап алды. 16 ғ-­да А. жерінде Ұлы Моғолдар мен Сефеви әулеті билік жүргізді. Орта Азиядан ығыс­қан Бабыр 1504 ж. Кабулды, кейін Ауған жерін тұтас жау­лап алып, Ұлы Моғол әулетіне бағындырды. Жеке иеліктерге бөлiнген А. жерінде 1747 ж. Ахмад шаh Дуррани басқарған алғашқы Ауған мемлекеті ор­нады. Бірақ оның мұрагерлері тұсында мемл. ыдырап, 1818 ж. Ахмад шаh әулеті де биліктен кeттi. Елді қайта біріктірген Дос Мұхаммед хан 1835 ж. әмір атанды. Бұл уақытта А. жерін отарлауды көздеген ағылшындар елге басып кіріп (1838), Кабулды алғанымен, оларға қарсы күрес күшейіп, басқыншылар жеңіліп тынды (1842). Алайда ағылшын отар­шылдары А-ды басып алу ние­тінен танбады. 1878 ж. Ұлыб­ританияның 37 мың адамдық әскері А-ға тағы да басып кірді. Халық отаршылдардың бетін қайтарғанымен, елдің тәуелсіздігі шектеліп, сыртқы қарым-қатынасы Aнглияның ба­қылауында болды. 1919 ж. өкімет басына келген Аманул­ла хан А-ның тәуелсіздігін жа­риялады. Англия мұны мой­ындаудан бас тартып, соғыс ашқанымен, 1919 жылғы Равалпинди шарты бойынша Ауғанстанның тәуелсіздігін мойындауға мәжбүр болды.

1973 жылға дейін А-да монар­хиялық билік орнады. 1973 ж. әскери төңкеріс болып, респ. жарияланды. 1978 ж. тағы да қанды төңкерістен кейін өкімет басына Революциялық кеңес келді. Оны қолдау үшін 1979 ж. желтоқсанда А-ға Ке­ңес Одағының әскерлері кіріп, онда 1989 жылдың 15 ақпанына­на дейін соғыс қимылдарын жүргізді. Кеңес әскерлері шығарылған­нан кейін де Ауғанстанда азамат со­ғысы жалғаса берді. Ұзаққа созылған соғыс елді әлсіретіп, халықты күйзеліске ұшырат­ты. 1993 ж. Ресейдің Наджи­болла өкіметін қолдауын тоқтатып, моджахедтермен келіс­сөз жасауға көшуі А-дағы әс­кери -саяси жағдайды одан әрі өршітіп жіберді. Азияның көрікті қалаларының бірі ­Кабул қатты қирады, оны барлық елдердің елшіліктері тас­тап шықты. Ауғанстан тұрғындарының 1/4 бөлігі көрші мемл-­терге (негізінен, Пәкстан мен Иранға) қоныс аударды. 1997 - 98 ж. ҚР-ның үкіметі Ауғанстан­дағы қазақтарды көшіріп әкелді. Билікке ұмтылған әр түрлі саяси күштердің, ұлттық тәуелсіздікті көксеген этник. топтардың, "Талибан" қозға­лысының, Р. Дустум жасақта­рының арасындағы қарулы қақтығыстары елде ұлттық келісімнің орнауына, ұлттық бірлік негізінде қайта жаңғы­руға кедергі жасап отыр.

БАХРЕЙН ӘМІРЛІГІ ­Оңт.-батыс Азияда, Парсы шығанағындағы Бахрейн аралдарын алып жатқан мем­лекет.

Жері - 695 км²

Хал­қы - 64З мың адам (1998).

Астанасы - Манама (160 мындай).

Ірі қалалары: Мұ­харрәк, Рифаа, Иса.

Мемл. тілі - араб тілі.

Халқы ислам дінін ұстанады.

Бахрейн әмірлігі - конституциялық монархия. Мем­лекет басшысы әрі қарулы күштердің бас қолбасшысы - Әмір. Заң шығару билігі 197З ж. қабылданған конституциясы бойынша Әмір мен Ақылшылар Кеңесінің қолында. Кеңес мүшелерін (30 мүше) Әмір тағайындай­ды. Атқару билігі Мин. Ке­ңесіне жүктелген. Саяси пар­тиялар мен кәсіподақтар қыз­метіне тыйым салынған.

Мемлекет аум. 33 аралдан тұ­рады. Ірілері: Бахрейн, Мұ­харрәк, Умм-Наасан, Ситра, Хауар. Жері жазық, шөлді бо­лып келеді.

Климаты тропик­тік және субтропиктік. Ор­таша температурасы қыста 18⁰С, көктемде 25⁰С, жазда 40⁰С, күзде 28⁰С. Жауын-шашын­ның жылдық орташа мөлш. 90 мм.

Бахрейн аралдары туралы алғашқы мәліметтер б.з.б. З мыңжылдықтағы деректерде айтылады. Б. з. ба­сында Бахрейн жеке әмірлік болған. 4-6 ғ-ларда Сасанилер мемлекетінің, кейін Араб халифатының құрамына кір­ді. 13 ғ-да Бахрейн әмірлігі тәуелсіздік алғанымен, артынша Ормуз әмірлігіне қосып алынды. 16 ғ-дың басында Бахрейнді португалдықтар жаулап алса, 17 ғ-да Иранның қол асты­на кірді. 18 ғ-дың 80-жыл­дарында әл-Халиф әулеті­нен шыққан араб шейhтары Бахрейн әмірлігінің тәуелсіздігін жария­лады, бірақ 19 ғ-да Ұлыбри­тания шейhтармен бірқатар келісімдер жасап (1820,1847, 1861), 1871 ж. елде өз про­текторатын орнатты. ) 1880 ж. және 1892 ж. келісімдер не­гізінде Бахрейн әмірлігі ағылшындардың отарына айналды. l-дүние­жүз. соғыс (1914-18) кезін­де Бахрейнде ағылшын әс­кери базалары орналасты. 1932 ж. мұнай көздері ашыл­ған соң, елге АҚШ капита­лы ене бастады. 2-дүниежүз. соғыс жылдарында (l9З9-­45) Британ үкіметі мұнда ірі әскери күштерін ұстап, Ма­нама қ. Парсы шығанағын­дағы Британия әкімшілігінің резиденциясына айналды. Араб халықтарының ұлт-­азаттық қозғалысы нәтиже­сінде 1971 ж. 14 тамызда Б. ә. тәуелсіз мемлекет болып жарияланды.

Б. ә. экономикасының негі­зі - мұнай мен табиғи газ. Жыл сайынғы жиынтық ішкі өнімнің 70%-ін мұнай қам­тамасыз етеді. Барланған мұ­най қоры - 27 млн. т., газ­дың коры - 240 млрд. м³. Мұнай өндеу, алюминий өн­діру, кеме жасау зауыттары бар. Бахрейн әмірлігінде 11 электр ст. жұмыс істейді. Жыл сайынғы жиынтық ішкі өнім - 5 млрд. дол­лар шамасында. А. ш. оның 1%-ін ғана құрайды. Көкө­ніс, құрма, цитрусты жеміс­-жидектер, жүзім өсіріледі. Тамақ өнімдерінің көбісін сырттан сатып алады.

Бахрейн әмірлігі ­Таяу және Орта Шығыстағы ірі қаржы орталығы. Басты порттары: Манама, Сальман және Ситра. Негізгі сауда серіктестері: Сауд Арабиясы, АҚШ, Ұлыбритания, ГФР, Австралия, Жапония. Cыртқы саясаты Таяу Шы­ғыстағы жанжалдарды рет­теуге, Парсы шығанағында бейбітшілік орнатуға бағыт­талған. Б. ә. 1992 ж. 28 ма­мырда Қазақстанмен дипло­матиялық қарым-қатынас ор­натты. Қазақстанмен экономикалық байланыстары дамып келеді.

БІРІККЕН АРАБ ӘМІРЛІГІ (БАӘ), әл - Ә м и р ә т әл­-Араби әл-Муттахи­да - Азиядағы Парсы шы­ғанағының оңтүстік жағала­уын алып жатқан, Арабия түбегінің шығыс жағындағы мемлекет.

Құрамына Әбу Даби, Дубай, Шараджа, Фуд­жайра, Умм әл-Кайвайн, Әджман, Рас әл-Хайма әмір­ліктері кіреді.

Жері - 83,6 мың км²

Астанасы - Әбу­-Даби

Халқы - 2,5 млн. (1997).

Арабтар­дан басқа үндіс, парсы, т.б. ұлттар тұрады.

Мемл. тілі ­араб тілі.

Діні - ислам.

БАӘ - федеративтік мемлекет. Оған енетін әрбір әмірлікте монархиялық билік қалып­тасқан. Әмірліктерді басқара­тын билеушілердің барлығы Жоғ. Кеңес құрамына кіреді. Олар өз араларынан 5 жыл мерзімге президент сайлай­ды. Федеративтік ұлттық ке­ңес (40 мүше) - парламент тәрізді кеңесші орган. Атқару билігін Министрлер Ке­ңесі жүргізеді.

БАӘ-нің жері Парсы шыға­нағының оңт. жағалауымен 600 шақырымға созылып жатыр. Жағалауы ойпат, көп­теген ұсақ аралдарды қамти­ды. Жері шөлді, ойпатты жазық болып келеді. Клима­ты құрғақ тропиктік. Қаңтар айында ауа райының орташа темп-расы 20⁰С шамасында, шілдеде 30 - 35⁰С-қа (кей­де 50⁰С-қа) дейін барады. Жауын-шашын жылына: жа­зықтықта 100 - 150 мм, таулы аймағында 300 - 400 мм. Tұpaқты өзендері жоқ. Оазис­терде жүзім, құрма ағашы, манго, банан, лимон, темекі өсіріледі.

Қазіргі БАӘ жерін адам баласы ерте заманнан қоныстанып келеді. Б. з. б. 6 ғ-да бұл жер Ахемен әулеті­нің қол астына қараса, кейін­нен Сасани әулетінің қарамағында болған, ал 7 ғ-дан бастап Араб халифатына бі­ріктірілген. Ислам негізгі де басты дін болып қалыптасты.