Сабақ типі Аралас сабақ. Мақсаты міндеттері
Араб-парсы тілдерінен ауыскан кірме сөздер казақтың төл сөздерімен синонимдік карым-катынаста жұмсала жүріп, стильдік мэні жағынан саралауына ыкпал жасады
жүктеу/скачать 330,98 Kb.
|
екінші сабақ
| Араб-парсы тілдерінен ауыскан кірме сөздер казақтың төл сөздерімен синонимдік карым-катынаста жұмсала жүріп, стильдік мэні жағынан саралауына ыкпал жасады.
Қазак тілінің монгол тілдерімен карым-катынасы екі түрлі жагдайда карастырылады. Бірінші, казак тіліндегі монгол тілдерінен тікелей кірген сөздер жайында. Бұған ең алдымен екі халыктың гасырлар бойы коршілес тұрып, бір-бірімен тікелей карым-катынас жасауы себеп болған. Қазак тіліне монгол тілдерінен кірген сөздер негізінен экімшілік, ел билеуге байланысты: улыс, покер, жасак, ноян, күрылтай, аймак, жарлык т.б. Жер-су атауларына байланысты создер коп кездеседі: Тарбағатай (суырлы), Кандагатай (бұғылы), Толагай (бас), Катонкарагай (катон-кайын), Баянаул (Баин ола-Бай тау), Доланкара (жеті тау), Зайсан (жаксы), Нұра (жыра), Мұкыр (шолақ кыска), Қоргалжын (хорһолджин-қоргасын), Қордай (карлы), Алтай (алтын тау), Нор (кол), Нарынкол (жіцішке озен) т.б. Екіиші, казак тіліпе монгол тілдерінсн ауыскаи сотдерден баска олардың біріисн біріие ауысты деуге келмейтін, екеуіне де оргак соідср жайында. Қазак лексіікасына монгол тіліндегі еоздермен тур-тұрпаты, магыналары үксас, үйлес сөздер, эсіресе зат есім, сын ссім, стістіктер коп табылады. Мысалы, малга байланысты: кой (кон), койшы (кончын). гол (тол), бұка (бух), бура (буур), баран (бараан), донежін (дөнөжин), күнан (хуннан), күнажын (гунжын), түсамыс ( гуша), токым (тохом) т.б. : ацга байланысты: бүгы (буга), барс (барс), ан (ан), өлекшін (өлогчин), какпан (кавх), аулау (авлах), жым (жим) т.б. шаруашылыкка байланысты; эбдіре (абдар), тебен (тәбнә), алтын (алтан), гемір (төмор), жез (зес), балта (балг), бауырсак (боорцог), балшык (балчиг), жапсар (завсар), домбыра (домбор) г.б. Туыстык атаулар: күдаги (худаги), ер (эр), абысын (авьсан), төркін (төргем) т.б.; сын есімдер: ала (алаг), кап-кара (хап-хар), көкпенкөк (хов-кок). күрең (хурэн), сары (шар), тентек (тэнгэ) т.б. Аса кернекті алтаист, поляк ғалымы В.Котвич монгол тілі лексикасынын шамамен 25%, морфологиялык элементтерінің 50% түркі тілдерімен ортак болып келетінін айтады. Корнекті галым Рэбига Сыздык түркі-монғол ортактыгына барып саятын біркыдыру сөздердің казак тілінде эбден калыптасып, жымдаскан сөз тіркестерін күрайтынын, оларды монголдардан енген кірме сөз деп санауға болмайтынын айтады. Ғалым айылын жимау, туралап калу, күр атка мінгендей сиякты түракты тіркестер күрамындагы «үрсй» магынасындагы айыл, «арыктау» мағынасындагы түралау, «өткен жылдан мінілмеген тың ат» магынасындагы күр сөздерін түркі-монголға ортак соз ретінде таниды. Түркі-монгол тілдерінің базистік лекснкасын жэне грамматикалык жүйесін салыстыра зерттеуші белгілі галым Б.Базылхан «Монғолша — казакша» сөздікке енген 40 мың сездін 60% екі тілге ортак сөздер екенін айтады. Монғол тілдері мен түркі тілдерінің үйлестігі негізіне сөздік кордагы сөздермен катар. олардың грамматикалык күрылысынан да айкын көрінеді. Түркі тілдері сиякты монгол тілдері де жалғамалы тілдердің катарына жатады. жүктеу/скачать 330,98 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|