Сабақтың әдісі: сто элементтері, электронды оқулық

Оқушылардың танымдық қабілетін арттыру.

• 
  Амандасу;
  
• 
  Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын білу;
  
• 
  Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
  

Сұрақ-жауап:

• 
  Бейметалдарды атаңыз?
  
• 
  Бейметалдарға жалпы сипаттама беріңіз.
  
• 
  Бейметалдардың физикалық қасиеттері қандай?
  
• 
  Қазақстан аймақтарында бейметалдардың таралуы? Картадан көрсетіп, сол жерлерге түрлі қағаздардан белгілер қою.
  

Күкірт жылқы малының өкпесі ауырғанда, малдың жарасын (қотыр) жазуға және дезинфекция үшін қолданылады.

VI топ А – O, S, Se, Te және Ро (радиоактивті металл). Элементтердің топтық атауы – халькогендер.

S атом құрылысы. П.ж.о.

ІІІ период VI топ А. ₊₁₆S )2e )8e )6e.

Электрондық формуласы: 1s²2s²2p⁶3s²3p⁴. Кванттық ұяшықта орналасуы:

II, IV, VІ валент., тотығу дәрежесі -2, 0, +4, +6. H₂S^-2, S⁰, S⁺⁴O₂, S⁺⁶O₃ қосылыс.

Табиғатта кездесуі. Бос күйінде, қосылыс түрінде – минерал: сульфидті PbS, Cu₂S, Ag₂S, ZnS, FeS₂, CuFeS₂.

Сульфатты: CaSO₄*2H₂O гипс, BaSO₄ барит, Na₂SO₄*10H₂O мирабилит, MgSO₄*H₂O кизарит, KCl*MgSO₄*3H₂O каинит.

Тас көмір, мұнай құрамында, нәруыздың құрамында кездеседі.

Физикалық қасиеттері. Аллотропиялық түр өзгерісі: ромбалық (S₈), моноклинді, пластикалық (S₈) иілімді.

S – сары түсті, иіссіз, суда ерімейтін, жылу мен ток өткізбейтін, элемент. Ромбты S – морт сынатын кристалл.

Химиялық қасиеттері. тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді.

1. 
   S + O₂ = SO₂; 2. S + Cu = CuS; 3. S + H₂ = H₂S.
   

Алу. Лабораторияда: FeS + 2HCl = FeCl₂ + H₂S↑.

Na₂S, K₂S.

H₂S + Pb(NO₃)₂ = 2HNO₃ + PbS↓.

Na₂S + Pb(NO₃)₂ = 2NaNO₃ + PbS↓. S^2- + Pb²⁺ = PbS↓ сапалық реакция.

Қорытынды. Қолданылуы. 8-сурет.

Алған білімді бекіту. “Бес жолды өлең”

1. 
   Зат есім: күкірт.
   
2. 
   Сын есім: сары, ұнтақ, иіссіз.
   
3. 
   Етістік: әрекеттеседі, өзгереді, жанады.
   
4. 
   Сезімді білдіретін тіркесі: S тері ауруларын емдейді.
   
5. 
   Зат есімнің синонимі: бейметалл.
   

Ойлау қабілеттерін дамыта отырып, таным қызығушылығын тәрбиелеу.

• 
  Амандасу;
  
• 
  Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын білу;
  
• 
  Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
  

Сұрақ-жауап:

1. 
   H₂SO₄-ң физикалық қасиеттерін сипаттау.
   
2. 
   H₂SO₄-мен жұмыс істегенде және суға еріткенде қандай қауіпсіздік техника ережелерін орындау қажет?
   
3. 
   Химиялық өндіріс үшін H₂SO₄-ң қандай маңызы бар?
   
4. 
   H₂SO₄-ң қандай маңызды тұздарын білесіңдер?
   
5. 
   H₂SO₄-ң химиялық қасиеттерін сипаттап айтып беріңдер.
   
6. 
   Бейметалдар периодтық кестенің қай топтарында және қай топшаларында орналасқан?
   
7. 
   Периодтық кестеде ме көп пе, әлде бейме көп пе?
   
8. 
   ЭТ дегеніміз не?
   

1. N-ң жалпы сипаттамасын Д.И.Менделеевтің периодтық кестесін пайдалана отырып оқушы өзі ізденіп толтырады.

Химиялық таңбасы – N; молекулалық формуласы – N₂; № - 7; Ar – 14; Атом құрылысы - (7p, 7n) 7e, +7; ₊₇N )2e )5e. Период – 2 период, кіші; Топ – 5А; Құрылымдық формуласы - :N::N:; N═N; Электрондық формуласы: 1s²2s²2p³; RH₃, R₂O₅.

VA – N, P, As, Sb, Bi.

Түссіз, иіссіз газ, ауадан сәл ғана жеңіл D_ауа=0,97, 1л – 1,25г, t_сұйылу – 196⁰С, t_қату – 210⁰С, жануды қолдамайды, тыныс алуға жарамсыз.

1. 
   N₂⁰+3H₂^{0 kaт} 2N^-1H₃⁺¹ + 92кДж.
   
2. 
   Найзағай ойнағанда, электр ұшқыны N₂⁰+O₂⁰ = 2N⁺²O^-2 – 289,9кДж.
   
3. 
   Бөлме температурасында N₂⁰+6Li⁰ = 2Li₃⁺¹N^-3.
   
4. 
   Жоғары температурада N₂+3Ca = Ca₃N₂.
   

Есеп шығару.

Азоттың оттекті қосылыстары жөнінде білімдерін дамыту.

Дүниеге ғылыми-материалистік көзқарастарын тәрбиелеу.

ІІІ Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тест жұмысы.

Көрнекілік: трект сызбалар, тапсырма қағаздары.

IV Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.

• 
  Амандасу;
  
• 
  Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын білу;
  
• 
  Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
  

1. Аммиактың физикалық қасиеттерін сипаттап айтыңдар.

2. Лабораторияда аммиак алуды түсіндіріп, тиісті р.т.ж.

3. Аммиактың химиялық қасиеттерін реакция теңдеуін жазып түсіңдіріңдер, түзілген өнімдердің атын атаңдар.

4. Аммиак газының суда ерігіштігін айтып беріңдер.

5. Аммоний-ионын NH₄⁺ қалай ажыратуға болады?

6. Аммоний тұздарына мысалдар келтіріп, оның қандай ерекше қасиеті бар екенін айтып беріңдер.

7. Аммоний тұздарының қолданылуын айтып беріңдер.

Жұмыс дәптерінен 57, 58-тапсырмалар, оқулықтан №5-6, 9-10 жаттығуларды орындау.

Жаңа сабақ. NO – түссіз, суда өте аз еритін газ. тұз түзбейтін оксид. 2NO+O₂=2NO₂.

NO₂ – өткір иісті, тұншықтырғыш қоңыр түсті, улы газ. Химиялық белсенді тотықтырғыш.

2N⁺⁴O₂+H₂O=HN⁺⁵O₃+HN⁺³O₂; 4N⁺⁴O₂+O₂+2H₂O=4HN⁺⁵O₃.

Азот қышқылы. HN⁺⁵O₃, HNO₃+H₂O↔H₃O⁺+NO₃^-. HNO₃=H⁺+NO₃^-.

Алынуы. Лабораторияда: 2NaNO_{3(қатты)}+H₂SO_4(конц) = Na₂SO₄+2HNO₃↑.

Өнеркәсіпте: аммиакты тотықтыру арқылы алады.

Физикалық қасиеті. Түссіз, өзіне тән иісі бар сұйықтық, тығыздығы – 1,51г/см³, t_қату-42⁰С мөлдір түсті кристалл. 86⁰С қайнайды. Суда жақсы ериді, ауада “түтінденеді”.

Химиялық қасиеттері. Тотықтырғыш қасиет көрсетеді.

4HNO₃=4NO₂↑+O₂↑+2H₂O; CuO+2HNO₃=Cu(NO₃)₂+H₂O; CuO+2H⁺=Cu²⁺+H₂O.

Cu(OH)₂+2HNO₃=Cu(NO₃)₂+2H₂O; Cu(OH)₂+2H⁺=Cu²⁺+2H₂O.

Cu⁰+4HN⁺⁵O₃ = Cu⁺²(NO₃)₂+2N⁺⁴O₂+2H₂O Конц. HNO₃ қыздырғанда, реакция шабытты

Т-с-ш Cu⁰-2e=Cu⁺² │1 тотығады қоңыр түсті газ бөлінеді. Ерітінді көкшіл түске боялады

Т-т-ш N⁺⁵+e=N⁺⁴ │2 тотықсызданады.

3Cu⁰+8HN⁺⁵O_{3 сұйылт.} = 3Cu⁺²(NO₃)₂+2N⁺²O₂+2H₂O

Т-с-ш Cu⁰-2e=Cu⁺² │3 тотығады

Т-т-ш N⁺⁵+3e=N⁺² │2 тотықсызданады.

Конц. HNO₃ - Al. Fe әрекеттеспейді, себебі металдың сыртында тұрақты оксидтік қабат түзіледі.

Қолданылуы. Химия өнеркәсібінің негізгі өнімдерінің бірі болып саналады. Өндіріссте 75% минералдық тыңайтқыш өндіруге, 15%-і қопарылғыш заттар алуға, 10% басқа мақсаттарға жұмсалады. 2-сызбанұсқа.

Жаттығу орындау №3. Есеп шығару.№5,6.

Дүниеге ғылыми-материалистік көзқарастарын тәрбиелеу.

• 
  Амандасу;
  
• 
  Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын білу;
  
• 
  Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
  

1. Азоттың қандай оксидтерін білесіңдер?

2. NO, NO₂-не салыстырмалы сипаттама беріңдер.

3. HNO₃-ң физикалық қасиеттерін айтып беріңдер.

4. Лабораторияда HNO₃-ын қалай алады?

5. Бір оқушы тақтада: 2 моль х л

4HNO₃=4NO₂+2H₂O+O₂↑.

6.HNO₃-ң қолданылуын айтып беріңдер.

7. N₂→NO→NO₂→HNO₃→Cu(NO₃)₂.

Жаңа сабақ. Азот қышқылының тұздарын нитраттар деп аталады. Қатты кристалды заттар, бәрі дерлік суда жақсы ериді. NaNO₃, KNO₃, Ca(NO₃)₂, NH₄NO₃ селитралар. Алынуы:

14HNO_{3 (c)} + 4Zn = 4Zn(NO₃)₂ + NH₄NO₃ + 3H₂O; 2HNO₃ + CaO = Ca(NO₃)₂ + H₂O;

HNO₃ + NaOH = NaNO₃ + H₂O.

Басқа оттекті қышқыл тұздарына қарағанда нитраттардың айырылуы рекше. Нитраттарды қыздырғанда оттек бөле ыдырайды. а) 2KN⁺⁵O₃^{-2 t}= 2KN⁺³O₂ + O₂⁰↑;

ә) 2Pb(N⁺⁵O₃^-2)₂ ^t= 2PbO + 4N⁺⁴O₂↑ + O₂⁰↑; 2Zn(N⁺⁵O₃)₂ = 2ZnO + 4N ^{+ 4}O₂↑ + O₂↑.

б) 2Ag⁺¹N⁺⁵O₃ = 2Ag⁰ + 2N⁺⁴O₂↑ + O₂⁰↑

Cu + 4HNO^{3 t}= Cu(NO₃)₂ + 2H₂O + 2NO₂↑. NO₃^- ионға сапалық реакция

көкшіл түсті қоңыр түсті

Қолданылуы. NaNO₃, NH₄NO₃, KNO₃ азот тыңайтқыш., шыны қайнатуда, тағамдарды консервілеуде. KNO₃ – оқ-дәрі жасауда, AgNO₃ (ляпис) медицина, күмістеу үшін, хлорид ионын табуға қажетті реактив.

Азоттың табиғаттағы айналымын оқулықпен жұмыс істеу. Ағаш, таскөмір, органикалық заттар жанғанда, шірігенде ауаға бос азот бөлінеді. Организмдегі азот нәруыз синтездеуге қатысады. 19-сурет.

(NH₄)₂SO₄.

Құралдар мен реактивтер: қызыл Р, құты, зат жағатын қасық, спирт шам, су, лакмус, метилоранж, Р₂О₅, AgNO₃, NaOH, H₃PO₄, Na₃PO₄.

• 
  Амандасу;
  
• 
  Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын білу;
  
• 
  Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
  

1. Азот қышқылының, нитраттардың қолданылуын айтып беріңдер.

2. Азоттың табиғаттағы айналымын мысалмен түсіндіріңдер және жұмыс дәптердегі 68-тапсырманы орныдаңдар.

3. Нитраттар айырылғанда қандай заттар бөлінеді?

Есеп, жаттығу орындау.

Жаңа сабақ. Р – ІІІ период, VA, Ar=31, №15, +15. Атом құрылысы ₊₁₅P )2e)8e)5e, 1s²2s²2p⁶3s²3p³; -3, +3, +5. PH₃ – улы, тұрақсыз газ.

Р-ды 1669 ж. неміс алхимигі Х.Бранд ашқан.

Табиғатта кездесуі. Қосылыс түрінде, тау жыныстары мен минералдар, фосфорит және апатит – Ca₃(PO₄)₂.

Алынуы: 2Ca₃(PO₄)₂ + 6SiO₂ + 10C = P₄ + 6CaSiO₃ + 10CO↑. ақ фосфор.

Физикалық қасиеті. Р – аллотропиялық түрөзгерістері: ақ фосфор улы және тез тұтанады, қызыл фосфор, қара фосфор. 6-кесте.

Химиялық қасиеті. Р – тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді.

1. 4P+5O₂=2P₂O₅; 2. 3Ca+2P=Ca₃P₂; 3Zn+2P=Zn₃P₂ зиянкес кемірушілермен күресуде.

1. 2P+3Cl₂=2PCl₃; 2P+5Cl₂=2PCl₅. 2. 2P+3H₂=2PH₃ фосфин – т, ерекше иісі бар, өте улы зат.

21-сурет. сіріңкенің басы және қорабының жанына жағылған қоспа 5KClO₃+6P=5KCl+3P₂O₅.

Қолданылуы. қызыл Р – сіріңке өндірісі, пиротехникада, фосфор қышқылы, улы химикаттар.

Р₂О₅ – ақ түсті ұнтақ зат, ылғал тартады, қышқылдық қасиет көрсетеді.

Фосфор қышқылы P₂O₅+H₂O=2HPO₃ мета; P₂O₅+2H₂O=H₄P₂O₇ ди; P₂O₅+3H₂O=2H₃PO₄ орто.

Орташа қышқыл. Ф.қ. т, кристалды, улы емес зат. Суда жақсы ериді.

Алынуы. Лабораторияда: P₂O₅+3H₂O=2H₃PO₄;

Өнеркәсіпте: Ca₃(PO₄)₂+3H₂SO₄=3CaSO₄↓+2H₃PO₄.

Х.қ. 1. Сатылай диссоциацияланады.

2. 3CaO+2H₃PO₄=Ca₃(PO₄)₂↓+3H₂O; NaOH+H₃PO₄=NaH₂PO₄+H₂O; 2NaOH+H₃PO₄=Na₂HPO₄+H₂O; 3NaOH+H₃PO₄=Na₃PO₄+3H₂O.

Ca₃(PO₄)₂+4H₃PO₄=3Ca(H₂PO₄)₂.

Фосфат ионға РО₄^3- сапалық реакция. H₃PO₄+3AgNO₃=3HNO₃+Ag₃PO₄↓ сары тұнба.

Қолданылуы. Н₃РО₄ – дәрі-дәрмек, минералдық тыңайтқыш. 22-сурет.

2.Р табиғатта қандай түрде тараған? Қосылыс апатит Са₃(РО₄)₂

3. Р қайда қолданылады? Сіріңке

4. Р-ң қандай аллотропиялық түр өзгерістері бар? Ақ, қызыл, қара

5. Р-ң сутекті қосылысы қалай аталады?

Алған білімді бекіту. Оқулықпен жұмыс. Есеп шығару. Тақтамен жұмыс.

№1. а) P₂O₅+H₂O=; ә) P₂O₅+KOH=; б) P₂O₅+NaNO₃=; в) P₂O₅+CaO=; г) P₂O₅+CO₂=; д) P₂O₅+Ba(OH)₂=.

Оқушылардың таным қабілеттерін дамытып, өз бетімен жүйелі жұмыс істеуге мүмкіндік беру.

• 
  Амандасу;
  
• 
  Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын білу;
  
• 
  Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
  

1. 
   Азоттың сутекті қосылысы не деп аталады? (аммиак)
   
2. 
   Азот қосылыстарында қандай тотығу дәрежелерін көрсетеді? (+5, -3, +2, +4)
   
3. 
   Азоттың металдармен қосылысында қандай тұздар түзіледі, ол қалай аталады? (нитридтер)
   
4. 
   Азот табиғатта қандай түрде тараған? (газ)
   
5. 
   Ауаның неше пайызын азот құрайды? (78%)
   
6. 
   Азот қышқылының тұздары қалай аталады? (нитраттар)
   
7. 
   Аммиактың судағы еретіндісі қалай аталады? (мүсәтір спирті, аммоний гидроксиді)
   
8. 
   Сұйықтық патшасы дегеніміз не? Ненің қосылыстары? (“патша арағы” 3HNO₃*HCl)
   
9. 
   Азот қышқылы жарықтың әсерінен неге ыдырайды? (NO₂+H₂O)
   

1. 
   Фосфордың сутекті қосылысы қалай аталады? (фосфин)
   
2. 
   Фосфордың металдармен қосылысы қандай тұздар деп аталады? (фосфидтер)
   
3. 
   Фосфор қосылыстарында қандай тотығу дәрежесін көрсетеді? (+5, -3)
   
4. 
   Фосфор табиғатта қандай түрде тараған? (қосылыс, Ca₃(PO₄)₂, апатит)
   
5. 
   Фосфор қосылысының тұздары қалай аталады? (ортофосфаттар)
   
6. 
   Фосфор қышқылы қыздырғанда неге ыдырайды? Н₄Р₂О₇, қос фосфор қышқылы)
   
7. 
   Фосфордың қандай аллотропиялық түр өзгерістері бар? (ақ, қызыл, қара)
   
8. 
   Фосфор қайда қолданылады? (сіріңке)
   

1. 
   Ерітіндінің массасы 600 г, массалық үлесі 42% азот қышқылы арқылы аммиак өткізгенде массасы 300 г аммоний нитраты түзілді. Аммоний нитратының массалық үлесін есептеңіз.
   
2. 
   N₂→NH₃→NO→NO₂→HNO₃
   
3. 
   Құрамында 58% кальций ортофосфаты бар 50 кг сүйекте неше килограмм фосфор болады?
   
4. 
   P→P₂O₅→H₃PO₄→H₄P₂O₇→HPO₃.
   

1. 
   Азотты сипаттаған ғалым.
   
2. 
   Ауаның 78% құрайтын элемент.
   
3. 
   Азот қышқылының тұздары.
   
4. 
   Атмосфераға азот бөліп жанатын зат.
   
5. 
   Азот диоксиді адам қолынан нені азайтады.
   
6. 
   Азоттың металдармен қосылысы.
   

1. 
   Нитраттар: Cu + 4HNO₃ → Cu(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O;
   
2. 
   Фосфаттар: 3AgNO₃ + H₃PO₄ → Ag₃PO₄↓ + 3HNO₃.
   

1. 
   Фосфордың қандай қосылыстары фосфин деп аталады? (РН₃)
   
2. 
   Фосфор (V) оксидінің формуласы (Р₂О₅)
   
3. 
   Ақыл-ой элементі (фосфор)
   
4. 
   Қандай химиялық элемент миллионер деп аталады? (көміртек)
   
5. 
   Фосфор қышқылының қандай түрлерін білесіз (метафосфор, ортофосфор)
   
6. 
   Фосфор қышқылы тұздарының қандай түрлері бар? (дигидрофосфаттар, гидрофосфор, ортофосфаттар)
   
7. 
   Мына элементтердің қайсысы артық N, P, As, Sb, C, Bi? (С)
   
8. 
   Қышқылдық жаңбыр дегеніміз не? Оның қандай әсері бар? (ауадағы NO₂, SO₂, SO₃ жаңбыр жауғанда жерге қышқыл жаңбыр болып түседі)
   
9. 
   Жарық беруші элемент? (фосфор)
   
10. 
    Сау адамның асқазанында қандай қышқыл бар? (тұз қышқылы)
    

2-топ: “Фосфорлы тыңайтқыштары” реферат жазу.

§24. Көмір қышқылы және карбонаттар. Көміртектің табиғаттағы айналымы.

Көмір қышқылын басқа бейорганикалық қышқылдармен салыстыру, карбонаттардың басқа тұздардан ерекшелігі сөз болады.

Көміртектің табиғаттағы айналымы туралы түсінік беру.

ІІІ Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты таныстыру сабағы

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, өздік жұмыс

Көрнекілік: құралдар мен реактивтер: “Карбонаттар” жинақтамасы, қатты ас содасы, әктас, конц. НCl, газ алатын қарапайым құрал, сынауықтар, әк суы Са(ОН)₂. Электронды оқулық, слайдтар, интерактивті тақта.

IV Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.

• 
  Амандасу;
  
• 
  Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын білу;
  
• 
  Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
  

1. Кім көп біледі?

1. С-ң химиялық таңбасы. (С, оқылуы Це)

2. № 6.

4. П.ж.о? (2п, 4 топ, А)

5. С табиғатта қандай түрінде кездеседі? (Бос күйінде де, қосылыс түрінде де кездеседі)

6. С-тің қандай аллотропиялық түр өзгерісін білесіздер? (алмаз, графит)

7. Алмаздың пішіні қандай? (тетраэдр)

8. Алмаздың физикалық қасиеті қандай? (өте қатты, мөлдір, т, электр тогын өткізбейді)

9. Алмазды қайда қолданады? (бұрғылар жасау, егеу, шыны кескіш, қырланған алмаздан бриллиант, әшекейлі зат жасауда қолданады)

10. Графиттің пішіні қандай? (алтыбұрышты призма)

11. Графиттің физикалық қасиеті қандай? (жұмсақ, мөлдір емес, металдық жылтыры бар сұр зат, электр тогын жақсы өткізеді)

12. Графитті қайда қолданады? (қарындаштың өзегін жасауға, электр тогын өткізетіндіктен электродтар жасауға және техникада “құрғақ май” ретінде қолданылады)

13. Адам уланғанда немесе ішекке газ толып мазасызданғанда қандай дәрі қолданылады? (карболен)

14. С-тің химиялық қасиеттері қандай? (реакция теңдеулерін тақтаға жазу)

15. Адсорбция деген не?

Қорытындылауда үйге берілген тапсырмаларды тексеру.

Көміртек жанғанда 2 түрлі оксид – СО және СО₂ түзіледі. СО – иіс газы. Физикалық қасиеттері:

СО – т, и, д, газ, улы газ, ауадан сәл жеңіл, суда нашар ериді, жанғыш газ, қайнау температурасы 192⁰С. Химиялық салғырт.

Алынуы. Көмір, кокс, тас көмір, бензин: 2С + О₂ ^{1000 С} 2СО, С + СО₂ = 2CO.

Химиялық қасиеттері. ауада көп жылу бөле отырып көгілдір жалынмен жанады 2СО +O₂ = 2CO₂ + 577 кДж отын ретінде пайдаланады.

Тотықсыздандырғыш: СО + CuO ^t= Cu + CO₂; FeO + 3CO = 2Fe + 3CO₂.

CO₂ – көмірқышқыл газы. O = C = O.

Алынуы. Лабораторияда: мәрмәр СaCO₃ + 2HCl_{(сұйылт)} = CaCl₂ + H₂O + CO₂↑.

Өнеркәсіпте: әктас CaCO₃ ^t= CaO + CO₂↑.

Физикалық қасиеті.СО₂ - И, т, газ, “құрғақ мұз”, жанбайды (өрт сөндіргіште қолданылады), ауадан 1,5 есе ауыр, суда жақсы ериді, қайнау температурасы 78⁰С.

Химиялық қасиеті. СО₂ + Н₂О ↔ Н₂СО₃ тұрақсыз.

СО₂ + CaO = CaCO₃, CO₂ + Ca(OH)₂ = CaCO₃↓ + H₂O ақ түсті тұнба.

СaCO₃ + H₂O + CO₂ = Ca(HCO₃)₂.

H₂CO₃ – көмір қышқылы. Тұрақсыз зат оңай айырылады. Н₂СО₃ ↔ Н₂О + СО₂ термиялық ыдырауы (электронды оқулықтан көрсету).

Химиялық қасиеті. H₂CO₃ + 2NaOH_конц = Na₂CO₃ + 2H₂O; H₂CO₃ + NaOH_сұйылт = NaHCO₃ + H₂O; NaHCO₃+NaOH=Na₂CO₃+H₂O.

Көмір қышқылының тұздары карбонаттар деп атайды. CaCO₃, Na₂CO₃, K₂CO₃, (NH₄)₂CO₃, MgCO₃. CaCO₃ ^t= CaO+CO₂; Na₂CO₃+HOH ↔ NaOH+NaHCO₃.

Сапалық реакция СО₃^2-, НСО₃^- анықтайтын Na₂CO₃+2HCl=2NaCl+H₂O+CO₂↑.

Немесе СО₂ СО₂ + Сa(OH)₂ = CaCO₃↓ + H₂O.

№2. Сәйкестендіру тесті.

№3. Жүзеге асыр. С→СО→СО₂→Na₂CO₃→CaCO₃→CaCl₂.

№4. Есеп шығару.

№5. Жадында жүрсін. Қосымша материал.

Бағалау кезеңі.

Үйге тапсырма: §23, бет 79 №5-10. “Көміртек және оның қосылыстары” туралы 10 сұрақ даярлап келу; §24, бет 82 №6-9

І Сабақтың тақырыбы: §25. Кремний. Кремний диоксиді.

ІІ Сабақтың мақсаты: Химиялық элементтердің периодтық жүйесінде кремнийдің орналасуын атом құрылысы тұрғысынан сипаттап, оның қасиеттері жайлы білімді дамыту.

Оксидінің табиғатта таралуы туралы мағлұмат беру.

Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.

ІІІ Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты таныстыру сабағы

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, есеп шығару.

Көрнекілік: “Минералдар мен тау жыныстары” жинақтамасы, Na₂SiO₃, силикат желімі, HCl, құм, CaCl₂ ерітіндісі, индикатор. Электронды оқулық, слайдтар, интерактивті тақта.

IV Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.

• 
  Амандасу;
  
• 
  Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын білу;
  
• 
  Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
  

1. Үйден 10 сұрақ даярлап келген оқушылардың тапрсымаларын талдау.

2. Сұрақ-жауап арқылы оқулықтағы §23-24 жауап беру.

Есеп шығару, өз бетінше тапсырма орындау.

Қорытындылау. Тест жұмысы.

Жаңа сабақ. Кремний Si, ІІІ период, IV топ А, ₊₁₄Si )2e )8e )4e. 1s²2s²2p⁶3s²3p²; -4, +2, +4.

Табиғатта таралуы. Жер қыртысында көп таралған бейметалл (оттектен кейін 2 орын). Тек қосылыс – минералдар мен тау жыныстарда, органикалық заттар кездеседі. Кремнезем SiO₂ – құм, каолинит (ақ балшық және алюмосиликаттар Al₂O₃*2SiO₂*2H₂O, дала шпаты немесе ортоклаз K₂O*Al₂O₃*6SiO₂.

Алынуы. Лабораторияда: ұнтақ ақ құм SiO₂ + 2Mg ^t= 2MgO + Si сұрғылт ұнтақ аморфты.

Өнеркәсіпте: құм SiO₂ + Cкөмір ^t= Si + 2CO.

Швед химигі И.Я. Берцелиус 1822 ж. Si таза күйінде алды.

Физикалық қасиеті. Кремний аллотропиялық түр өзгерісі.

Si + 2Cl₂ ⁴⁰⁰ C SiCl₄; Si + O₂ ^{1200 С} SiO₂; Si + C = SiC; Si + 2NaOH + H₂O = Na₂SiO₃ + 2H₂↑.

Тотықтырғыш: Si + 2Mg = Mg₂Si.

Қолданылуы: 28-сурет.

SiO₂ кремнезем – табиғи полимер. Аморфты кремнезем – трепел. Кристалдық кремнезем – кварц. Алты қырлы призма тәрізді мөлдір түрі – тау хрусталі. Күңгірттеу түстісі – аметист.

Физикалық қасиеті. SiO₂ – атомдық кристалдық тор, қышқылдық оксид, іс жүзінде суда ерімейді, қиын балқитын зат, балқу температурасы 1713⁰С.

Химиялық қасиеттері. SiO₂ + 2NaOH ^t= Na₂SiO₃ + H₂O; SiO₂ + MgO ^t= MgSiO₃;

SiO₂ + Na₂CO₃ ^t= Na₂SiO₃ + CO₂↑.

Есеп шығару.