-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

• 
  Білімділік: XX ғасырдың екінші жартысындағы адам баласының ғарышты игерудегі жетістіктері, оның ғылыми маңызы жайында оқушыларға білім беру.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыпты оқыта отырып ғылыми жаңалықтардың маңызын түсіне білу қабілеттерін арттыру, ой-өрістерін, шығармашылық ізденістерін дамытуға көмектесу.
  
• 
  Тәрбиелік: ғылымға қызығушылықтарын арттыру, тақырыпты меңгерте отырып патриоттық, отаншыл тәрбие беру, ғарышкерлерге деген құрмет сезіміне тәрбиелеу.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Ұйымдастыру кезеңін өткізген соң үй тапсырмасын тексеруге кірісемін.

Үй тапсырмасын мына бағытта әңгіме түрінде сұраймын:

• 
  Тың игерудің қажеттілігі.
  
• 
  Тың игерудің барысы.
  
• 
  Асыра сілтеушілік.
  
• 
  Тың игерудің тарихи маңызы.
  
• 
  Салдары.
  

III. Жаңа сабақ.

Сабақтың тақырыбы мен жоспары тақтаға жазылады. Оқушыларға сабақтың мақсатын айтып беремін.

Тақырыптың жоспары.

1. Ғарышқа алғашкы қадам.

2. Қазақ ғарышкерлері.

3. Ғарышты игерудің маңызы.

Сабақты оқушыларға сұрақ қоюдан бастаймын.

Оқушылардың ойын білгеннен кейін планеталар суретін көрсетіп жалпы ғарыштық кеңістік туралы қыскаша түсінік беріп өтемін.

Ары қарай жоспардың бірінші бөлімін ауызша баяндап беремін.

Бағыты:

• 
  Ғарышқа талпыныс.
  
• 
  Адам баласының алғаш рет ғарышқа ұшуы. Ю.А. Гагарин.
  
• 
  Байқоңыр.
  

Жоспардың екінші бөлімі жайында да осылай түсіндіріп өтемін.

Қазақстанның өз жерінде әлемде теңдесі жоқ ғарыш айлағы болса да көп уақыт ғарышқа ұшу қазақ баласына бұйырмады. Бұл әрине коммунистік саясаттың кесірі. Тек қана еліміз тәуелсіздік алған соң ғана мұндай мүмкіндікке қол жеткіздік.

Енді сол ғарыш көгіне самғаған қазақ азаматтары жайлы айта кетемін.

Олар жайлы оқушыларға қысқаша мәлімет беремін.

Жоспардың үшінші бөлімі бойынша оқушылармен пікір алысамын. Ғарышты игерудің маңызын аша отырып, қандай пайдасы бар екенін оқушылардан сұрап кетемін.

О. Сүлейменовтың «Адамға табын, жер енді!» поэмасын оқушыларға оқыту.

Сабақты бекіту мақсатында төмендегідей сұрақтарды қоямын.

1. Ғарышты игерудің ғылымға тигізер пайдасы қандай деп ойлайсың?

2. Қазақстанның ғарышты игеруге кандай мүмкіндіктері бар?

3. Қазақ ғарышкерлері туралы не білесің? т.б.

Жаңа сабақтың негізгі мәселелеріне тоқтала отырып, тақырыпты қорытындылаймын. Ғарышты игерудің адам баласы үшін қаншалықты маңызды екеніне оқушылардың көзін жеткіземін.

1. 
   53-параграфты оқу.
   

• 
  Білімділік: оқушыларға XX ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы ғылым мен мәдениеттің дамуы жайында мағлұмат беру, ғылыми-техниқалық прогрестің Қазақстан шаруашылығына тигізген әсерін анықтауға жағдай жасау. Қазақстанның ғылым, мәдениет және өнер саласындағы жетістіктерін анықтау.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыптағы өзекті мәселелерге назар аударта отырып, нақты мәліметтерді ажырата білу дағдыларын қалыптастыруға жағдай жасау, шығармашылық әрекеттерін дамытуға көмектесу.
  
• 
  Тәрбиелік: ғылымның жетістіктері мен озық мәдени үлгілерді оқыта отырып, білімділікке, азаматтыққа, адамгершілікке тәрбиелеу, мәдени құндылықтарды үлгі түта білуге үйрету.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Ұйымдастыру кезеңін өткізіп болған соң үй тапсырмасын сұрауға кірісемін. Алдымен оқушыларға өткен сабақты естеріне түсірулерін тапсырамын.

Өткен тақырыпқа байланысты төмендегідей сұрақтарды қоямын.

1. Адам баласының ғарышты игеруінің маңызын айт.

2. О. Сүлейменовтың «Адамға табын, жер енді!» өлеңінің мағынасы.

3. Қазақстанның ғарышты игерудегі орны қандай болады деп ойлайсың?

4. Байқоңыр ғарыш айлағының Қазақстан үшін маңызын көрсет.

Оқушылар өткен тақырыптан түсінгендері бойынша сұрақтарға жауап береді. Оқушылардың жауабын тыңдаған соң қысқаша өткен сабақты қорытындылап шығамын.

III. Жаңа сабақ.

Бүгінгі өткелі отырған сабақтың басты мақсатымен оқушыларды таныстырып өтемін. Сабақтың тақырыбы, жоспары алдын ала тақтаға жазылады.

1. Қаныш Сәтбаев - ғұлама ғалым, академик.

2. Қазақстан ғылымы.

3. Қазақстан мәдениеті мен әдебиеті.

Жаңа сабақты оқытуда негізінен топтық жүйені пайдаланамын. Оқушыларды төрт топқа бөліп, алдарына бір-бір Қазақстан Республикасының шағын картасын, сонымен қатар бүгінгі сабаққа қатысты тарихи тұлғалардың (ғалымдар мен жазушылар, мәдени қайраткерлер) портреттерін үлестіремін.

Ортақ сұрақ қоямын.

Қаныш Сәтбаев кім?

Мәтінді оқи отыра балалар сұраққа жауап жазады. Тәрт топтан бір оқушыдан шығып ортақ жауаптарын оқиды. Мен ұпаймен бағалап отырамын.

Бұдан әрі Қ. Сәтбаев туралы қысқаша түсінік беріп өтемін.

• 
  Балалық шағы, өскен ортасы.
  
• 
  Ғылым жолындағы жаңалықтары.
  
• 
  Академик.
  

Әр топқа ірі ғылыми жетістіктер жайлы шағын әңгіме жазуға тапсырма беремін. Бес минуттай уақытта төрт топ шағын әңгіме жазып шығуы керек. Мазмұнына қарай ұпаймен бағалаймын.

Бұдан кейін келесі тақырыпшаларды түсіндіремін.

Түсіндіру бағыты

Ғылым	Мәдениет	Әдебиет
Тарихи ескерткіштердің	Ән-күй, театр, байқаулар	Жаңа әдеби ағымдар, жас
жаңаруы, озық технология,	мен фестивальдар, мерейтой	ақын-жазушылар, Ілияс
ғылыми энциклопедия, ғылыми конференция.	(Абай, Жамбыл, Қаныш және Түркістан қаласының	Есенберлин.
	1500 жылдығы), Қазақ
	киносының дамуы. Ш. Айманов.

Үш топқа ғылым, мәдениет, әдебиет тақырыптарын таратып, арнайы тапсырма беріледі.

Топпен ақылдаса отырып басты ерекшеліктерді, жаңалықтарды жазып, ортақ қорытынды шығарамын. Ең соңында ұпай мен бағасын беремін.

Сабақты қорытындылау мақсатында әр топқа карточқалық сұрақтар беремін.

1. Ғылыми жетістік деп нені айтады?

2. Қазақстанда ғылымның дамуы қандай дәрежеде болды?

3. Мәдениет пен өнердің дамуына баға бер. Өткен тақырыпқа шолу жасай отырып сабақты қорытындылаймын.

Бағалау:

Үй тпапсырмасы.

1. 54-параграфты оқу.

• 
  Білімділік: оқушыларға КСРО-ның ыдырауы, Қазақстанның тәуелсіздік алуы жайлы мағлұмат бере отырып, нақты тарихи заңдылықтарды түсінуін қалыптастыру. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің құрылуы жайындағы білімдерді меңгеру үшін жағдай туғызу.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыпты оқыта отырып тарихи оқиғаның маңызын анықтай білу дағдыларын қалыптастыруға көмектесу, тарихи оқиғаларға баға бере білу қабілеттерін және жан-жақты ойлау қабілеттерін дамыту.
  
• 
  Тәрбиелік: өз елінің өткен тарихын құрметтеуге үйрету, Отан мен қоғам алдындағы жауапкершішк сезімін арттыруға көмектесу, Отанға, еліне деген сүйіспеншілік сезімін арттыру, патриоттыққа, азаматтық жауапкершілікке тәрбиелеу.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Ұйымдастыру кезеңін өткізген соң үй тапсырмасын сұрауды бастаймын. Үй тапсырмасын карточқалық сұрақтар арқылы тексеремін.

Сұрақтар:

1. Қ. Сәтбаевтың Қазақстан ғылымындағы орнын анықта.

2. Қазақстан мәдениетінің дамуының басты факторлары қандай?

3. Қазақстанда өнер, әдебиет саласындағы қандай жаңашыл іс-әрекеттерді білесің?

Осындай проблемалық сұрақтары бар карточқаларға оқушылар жауап береді. Жұмыс дәптерлерін тексеруге жинап аламын. Өткен тақырыпқа шолу жасай отырып оқушылардың жауабын толықтырып, үй тапсырмасын қысқаша қорытындылап шығамын.

III. Жаңа сабақ.

Үй тапсырмасын тексергеннен кейін жаңа сабаққа көшемін.

Жаңа сабактың тақырыбы, жоспары алдын ала тақтаға жазылып қойылады.

1. КСРО-ның ыдырауы.

2. Қазақстанның тәуелсіздік алуы.

3. Н. Ә. Назарбаев.

Кіріспе сөзде отар, тәуелсіздік, егемендік, одақ сөздеріне түсінік беріп оқушылардың дәптерлеріне жаздырамын.

Бұрынғы КСРО картасы мен Қазақстан картасын көрнекі құрал ретінде пайдаланумен қатар, салыстыра отырып сабақты түсіндіремін.

1922 құрылған Еуразиядағы алып мемлекет КСРО-ның құрамында 15 одақтас ел болды. Одақ құрамындағы барлық республиқалардың өз бетімен қандай да бір мәселені шешуге құкығы болмады. Барлық билік тек қана Мәскеудің қолында болды. Әсіресе Қазақстанда жағдай барған сайын қиындай түсті. Қазақтар өз ана тілінен, салт-дәстүрінен айырылды. Көптеген қазақ мектептер жабылды. Сонымен қатар Қазақстан өз байлығына өз ие бола алмады. 1986 жылы желтоқсанда Алматыда алғаш рет жастар отаршыл империяның саясатына қарсы шықты. Олар басшылыққа қазақ азаматының келуін талап етті. Алаңға шыққан жастар қатаң жазаланып таратылды.

1991 жылы КСРО өмір сүруін тоқтатты. Құрамындағы республиқалардың барлығы өз тәуелсіздіктерін жариялады.

1991 жылы Қазақстан өз тәуелсіздігін жариялап, жеке мемлекет болды. Әлем картасында жаңа Қазақстан Республикасы деген мемлекет пайда болды.

Қазақстан Республикасын бүгінде әлемнің 120-дан астам мемлекеті мойындаған. Еліміз көптеген мемлекеттермен дипломатиялық қатынас орнаткан.

Оқушылардан Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев туралы не білетінін сұраймын.

1. Президенттің басты қызметі қандай?

2. Н.Ә. Назарбаев жайында не білесіңдер?

Бұдан әрі ҚР Президенті Н.Ө. Назарбаев жайында қысқаша әңгімелеп беремін.

• 
  Н. Ә. Назарбаев 1940 жылы Алматы облысының Қарасай ауданы Шамалған ауылында дүниеге келген. Теміртау қаласында жоғары техниқалық оқу орнын бітірген. Мамандығы инженер-металлург. Еңбек жолын Теміртау қаласындағы Қарағанды металлургия комбинатында қарапайым жұмысшы болып бастап, басшылық қызметтерге дейін көтерілген.
  

Ата Заң бойынша Президент - татулық пен бірліктің кепілі. Халықаралық аренада Қазақстан атынан өкілдік етеді. Сонымен қатар Президент қарулы күштердід бас қолбасшысы болып саналады.

Сабақты қорытындылау мақсатында төмендегідей сұрақтар қоямын.

1. КСРО ыдырауының алғы шарттарын ата.

2. Қазақстан тәуелсіздікке қалай жетті деп ойлайсың?

3. Қазақстан тәуелсіздігінің тарихи маңызы неде?

4. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің алға қойған мақсаты қандай деп ойлайсың?

5. Президент Н.Ә. Назарбаевтың өмірі жайлы не білесің?

6. Президент мемлекет үшін кім?

Оқушылардан жауап ала отырып бүгінгі такырыптың негізгі мәселелерін қамтып сабақты қорытындылаймын.

Бағалау:

Үй тапсырмасы: 55-параграфты оқу. Тәуелсіз Қаз. жайында шағын әңгіме жазу.

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: §56. Тәуелсіз Қазақстанның Ата Заңы

Сабақтың мақсаты:

• 
  Білімділік: оқушыларға Қазақстан Республикасының Ата Заңы жайында мағлұмат беру, Ата заңның ерекшелігімен және негізгі жүйесімен таныстыру, тәуелсіз Қазақстанның заңдық негізі туралы білім беру.
  
• 
  Дамытушылық: заңдық білімдерін жетілдіру, конституциялық құрылыс жайында өз ойларын білдіру дағдыларын қалыптастыруға көмектесу, өз пікірлерін түйіндей білуге үйрету;
  
• 
  Тәрбиелік: еліміздің Ата Заңын құрметтеу баршамызға міндет екенін түсіндіру, әр азаматтың конституциялық міндеттерімен және құқықтарымен таныстыру. Ата Заңды құрметтей білуге үйрету, құқықтық тәрбие беру, азаматтық жауапкершіліктерін арттыру.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

Мұғалім оқушыларды төрт топқа бөліп отырғызады.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Ұйымдастыру кезеңін өткізіп болғаннан кейін үй тапсырмасын сұрауға кірісемін. Үй тапсырмасын әңгіме түрінде өткіземін.

Алдымен сыныпқа ортақ сұрақ қоямын:

Әр топтан бір оқушыдан жауап беруі керек.

Бұл сұраққа да бір оқушыдан жауап беруі керек.

Ең соңында бір-бір сөзбен жауап беретін сұрақ қоямын.

Сұрақ: Президент - ол:

Бұдан кейін оқушылардың үйде жазған әңгімелерін тексеруге жинап алып, жаңа тақырыпқа кірісемін.

III. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбын, жоспарын алдын ала тақтаға жазамын. Оқушыларды сабақтың мақсатымен таныстырамын. Осыдан кейін әр топқа ҚР Конституциясын таратамын.

Тақырыпқа мынадай жоспар құрылады:

1. Ата Заңының тарихы.

2. Ата Заңның құрылымы.

3. Мемлекет, адам құқығы және Ата Заң. Ең алдымен жалпы сұрақ қоямын:

Конституция дегеніміз не?

Әр топ ақылдаса отырып бір парақ қағазға жауап жазады. Оны бір оқушы шығып түсіндіріп береді.

Осыдан кейін оқушылардың сәйкес келетін жауабын іріктеп ала отырып, Конституция сөзінің мағынасын түсіндіріп өтемін.

Конституция - мемлекеттің негізгі заңы. Мемлекетте қабылданатын барлық заңдар, ережелер, қаулылар, құжаттар конституция негізінде ғана жасалады. Осылардың барлығы конституция талаптарына қайшы келмеуге тиіс.

Одан әрі еліміздің Ата Заңының тарихын оқушыларға баяндап беремін. Оны мына бағытпен түсіндіремін:

• 
  Алғашкы Ата Заң (1993 жылы 28 ақпан).
  
• 
  Соңғы Ата Заңның қабылданған уақыты (1995 жылы 30 тамыз).
  
• 
  Қандай тәртіппен қабылданды? (Бүкілхалықтық референдум негізінде).
  

Қазақстан Республикасының Ата Заңы (9 бөлім, 98 бап)
Бөлімдер	Тақырыбы	Баптар саны
I бөлім II бөлім III бөлім IV бөлім V бөлім VI бөлім VII бөлім VIII бөлім IX бөлім

• 
  Азаматтардың конституциялық құкығы мен міндеттері.
  
• 
  Мемлекеттің сипаты. Топтық тапсырмалар.
  

Әр топқа келесі тапсырманы беремін. Төрт плакатты таратамын. Ондағы схема бойынша топпен ақылдасып отырып, тапсырманы орындаймын. Оқушылар алдындағы түсіндіргенімді естеріне түсіреді.

Сабақты қорытындылау мақсатында қойылатын сұрақтар:

1. Конституцияның мемлекет өміріндегі орны қандай?

2. Ата Заңның басты ерекшелігі қандай?

3. Референдум дегеніміз не?

4. Азаматтардың конституциялық құқықтарын атап беріңдер.

5. Конституцияда Қазақстан мемлекетіне қандай сипат берілген?

6. Неліктен Конституцияны құрметтеу біздің борышымыз болып саналады?

Оқушылардың жауабын тыңдап болған соң бүгінгі тақырыпты қысқаша қорытындылаймын.

Бағалау:

Үй тапсырмасы.

1. 56-параграфты оқу.

2. Конституцияны оқып мазмұндау.

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: § 57. Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері

Сабақтың мақсаты:

• 
  Білімділік: оқушыларға рәміздер жайлы мағлұмат беру, еліміздің негізгі белгілері болып табылатын мемлекеттік рәміздермен таныстыру, олардың маңызын түсіндіру, рәміздер тарихымен таныстыру.
  
• 
  Дамытушылық: рәміздер жайлы білімдерін дамытуға көмектесу. Олардың маңызын түсіндіру арқылы өз бетімен түсіну қабілеттерін дамыту, шығармашылық әрекеттерін жетілдіруге көмектесу.
  
• 
  Тәрбиелік: мемлекеттік рәміздердің маңыздылығын түсіндіре отырып оны құрметтеуге үйрету, рәміздерді әрқашанда қастерлеп мақтан тұтуға шақыру, Отанға, елге деген сүйіспеншілігін арттыру, патриоттық, азаматтық рухқа тәрбиелеу.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасы.

Ұйымдастыру кезеңінен кейін үй тапсырмасын сұраймын. Алдымен жалпы өткен тақырып бойынша екі-үш оқушыдан мазмұнын сұраймын.

Оқушыларды тыңдағаннан кейін өткен тақырыпты қорытындылаймын. Тақырыптың негізгі мәселелеріне тоқтала отырып, Конституцияның маңызын тағы да оқушылардың естеріне саламын. Сөз арасында өткен тақырыпты жаңа сабақпен байланыстырамын.

III. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбы мен жоспарын тақтаға жазып қоямын. Оқушыларға рәміздермен олардың бастауыш сынып кезінен таныс екенін естеріне салып, сабақтың негізгі мақсатымен таныстырып өтемін.

Тақырыпты төмендегі жоспар бойынша түсіндіремін.

1. Рәміз белгілер ұғымы.

2. Қазақ елінің рәміз белгілерінің тарихы.

3. Қазақстан Республикасының рәміздері.

Жаңа сабақты оқушыларға сұрақ қоюдан бастаймын.

Рәміз дегеніміз не?

Көрнекі құралдарды қолдана отырып әлемдегі барлық мемлекеттерде өздерін айқындайтын, бір-бірінен ажырататын белгілі бір нышан белгілері болатынын айтамын. Оны рәміз деп атайды. Рәміздердің қатарына елтаңба, ту, әнұран жатады. Осыдан кейін оқушыларды қызықтыра отырып, рәміздер қандай жағдайда қолданысқа енетінін түсіндіремін. Мәселен, мемлекеттің туы шетелде елбасы сапары және олимпиада жеңімпаздарын марапаттаған кезде көтеріледі. Сонымен қатар осы жағдайда әнұран да ойналады.

Оқушылардың назарын мынаған аударамын: «геральдика» - елтаңбаларды зерттейтін, «виксикология» - туларды зерттейтін ғылым.

Бұдан кейін жоспардың екінші бөлімі бойынша әңгіме түрінде түсінік беріп өтемін. Түсіндіру бағыты:

• 
  Түркі кезеңіндегі рәміз-белгілер, таңбалар.
  
• 
  «Бөрілі байрақ» туы.
  
• 
  «Таңбалы тас».
  
• 
  Қазақ хандығының белгінышандары.
  
• 
  Ру таңбалары.
  
• 
  Үран.
  
• 
  Кеңестік Қазақстанның рәміздер тарихы.
  

Оқушыларға қызықты болу үшін бұрынғы кездегі әр рудың таңбалары мен ұрандарын жаздырамын.

Найман тайпасының ұраны - «Қабанбай», Албанның ұраны - «Райымбек», Керей тайпасының ұраны - «Ақ-жол» т.б.

Жоспардың үшінші бөлімі бойынша түсінік беремін.

• 
  Елтаңба - авторлары Ш.Уәлиханов, Ж. Мөлібеков. 1992 жыл.
  
• 
  -Ту- авторы Ш. Ниязбеков. 1992 жыл.
  
• 
  - Әнұран - авторлары Ж. Нәжімеденов, Н. Ә. Назарбаев, әні Ш. Қалдаяқов.
  

Оқушыларға рәміз белгілерді, немесе аттары жазылған қағаздар таратамын.

Олар: елтаңба, ту, әнұран.

Оқушылар оларға сипаттама жасайды. 5-10 минуттан кейін жазғандарды жинап алып, үш оқушыға көрнекі құралдарды пайдалана отырып талдап айтқызамын.

Өткен сабақты бекіту мақсатында төмендегідей сұрақтарды қоямын:

Оқушылардың жауабын жалпылама толықтырып, бүгінгі тақырыпты қысқаша қорытындылап шығамын.

1. 57-параграфты оқу.

2. Рәміздер жайлы мәліметтер жинау.