Сабақтың мақсаты: Өсімдіктің клеткасының ерекшелігімен танысу Тапсырмалар
Өсімдіктер жасушалары мен ұлпаларын өсіруге арналған кең қолданылатын орталар құрамы
жүктеу/скачать 70,34 Kb.
|
СРС
Өсімдіктер жасушалары мен ұлпаларын өсіруге арналған кең қолданылатын орталар құрамы
Қоректік орталарды дайындау Құрамына тәуелсіз орталарды дайындау ережелері бірдей. Өсіруге арналған орталарды дайындаудың ең қарарпайым әдістерідің бірі-бұл коммерциалық ұнтақ тәрізді орталарды қолдану. Оның құрамына бейорганикалық тұздар (макро- және микроэлементтер), витаминдер кіреді. Қажетті ұнтақ мөлшерін қағазда көрсетілгендей дистиллденгенсу көмегімен ерітеді. Содан кейін ерітіндіге сахароза, олар, фиотгормондар қосып, ортаны культуральды ыдыстарға құяды да, автоклавтайды. Қоректік орталарды дайындау үшін жоғары дәрежеде химиялық таза реактивтер қолдану қажет. Әдетте жұмысты тездету және жеңілдету үшін аса қанық ерітінділерді пайдаланады: макроэлементтер 10 есе концентрленген, микроэлементтер 100 есе. Макро- және микро тұздар ерітінділерін жазбаларға сәйкес дайындайды, бөлек өлшеп, дистиллденген және бидистиллденген суда еріту арқылы. Макроэлементтерді Са және Fe тұздарынсыз дайындайды, олар тұнбаға түсетін болғандықтан, оларды бөлек қосады. Аса қанық ерітінділерді тоңазытқыштарда сақтайды. Сұйық орталарды дайындау үшін бір колбаға макротұздар және микротұздарды құяды, Са және Fe тұздарын, витаминдерді, фитогормондарды, сахарозаны қосады, рН мәнін қажетті мәнге келтіреді, ол үшін 1 н немесе 1 н Na OH қолданылады, содан кейін қажетті көлемге дейін келтіреді. Дайын орталарды колбаларға (көлемінің 10 %) құяды, қақпағымен жауып, залалсыздандырады. Фитогормондар ерітінділерін келесі түрде дайындайды: -ауксиндер: 2,4-дихлорфеноксисірке қышқылы (2,4-Д), α-нафтилсірке қышқылы (НСҚ), β-индолилсірке қышқылы (ИСҚ), индолил қышқылы (ИМҚ), пиклорам – 100 мг затты 0,5-2 мл этонлода ерітеді, қыздырады, 100 мл дейін су қосады (концентрациясы 1мг/мл); -цитокининдер: кинетин, зеатин, бензиламинопурин (БАП) – аз көлемде 0,5 н Н Cl ерітеді, қыздырады, сәйкес көлемде су қосады; абсциз қышқылы (АБҚ)- 70% этанолда ерітеді, қажетті көлемге су қосу арқылы жеткізеді, гибберилл қышқылы (ГҚ) – суда ерітеді; -витаминдер: тиамин (В1), пиридоксин (В6), никотин қышқылы (РР), аскорбин қышқылы (С), фолий қышқылы (ВС), биотин (Н), парааминбензой қышқылы, холинхлорид, Са – пантотенат, цианкобаламин (В12), рибофлавин (В2) – суда ерітеді. Барлық компоненттерді ортаға қосқаннан кейін керекті көлемге дейін су қосады, рН-н келтіреді. Автоклавтау арқылы залалсыздандырады. Құрамында ысыту кезінде бұзылатын заттары бар сұйық орталарды мембранды фильтрлер арқылы сүзу көмегімен залалсыздандырады. Қатты орта дайындау үшін дистиллденген су мөлшерінің жартысына агар қосады, содан кейін клеткада агар ерігенге дейін қыздырады. Кейін еріген агарға қажетті рН-ы бар ортаның барлық компоненттер ерітіндісін қосады, барлығын араластырып 2 қабат марля арқылы сүзеді, дистиллденген су арқылы қажетті көлемге жеткізеді, 20 мл-ден пробиркаларға, колбаларға (көлемінің 10 %) құяды, тығындармен жабады және залалсыздандырады. Қоректік орталарды залалсыздандыру Автоклавтау арқылы орталарды залалсыздандыруға қажетті минимальды уақыт колбадағы орта көлеміне байланысты. Мысалы, 250-500 мл көлем үшін автоклавтау 120 ºС-да 25-мин барысында жұреді. Өсімдіктер өсуінің кейбір регулятолары термобильді, сондықтан оларды автоклавтауға болмайды. Мұндай жағдайда, жоғарыда айтып өткендей, ортаны бұл заттарды қоспай дайындайды. Осыдан кейін колба салқындайды, содан кейін ғана ламинар – бокста қажетті рН – қа келтірілген, тесігінің диаметрі 0,45 мкм болатын мембранды фильтр арқылы сүзілегн термобильді компоненті бар ерітіндіні қосады. Кіші көлемді орталарды тұрмыстық тез пісіргішті пайдалану арқылы залалсыздандыруға болады. Орта бар термотұрақты ыдысты кострюля түбіне құйылған және матамен жабылған торға қояды. Залалсыздандыру уақыты 20 мин, осыдан кейін тез пісіргіш қалыпты қысымға дейін жай сууы тиіс. Кейін стерильді бокс жағдайында жылы ортаны культуральды ыдысқа құяды. Дайындалған орталарды 10 ºС температурада сақтаған жөн. Бөлме температурасында ортада инфекция 5-10 күннен кейін пайда болады, егер дайындалған ортаның залалсыздығына күмәндансаңыз, ортасы бар бөлек культуральды ыдысты бақылаудан өткізген дұрыс. Сұрақтар: қоректік орталардың құрамына қандай заттар кіреді? Фитогормондар ерітіндісі қалай дайындалады? В тобына кіретін витаминдерді атаңыз? Микроэлементтерге нелер жатады? Ұсынылатын әдебиет: 1. Арыстанова Ш.Е. Өсімдіктер биотехнологиясы әдістері. Астана, ЕҰУ баспаханасы, 2016 ж.-170 б. БӨЖ арналған материалдар: Тақырыбы: Өсімдік материалын залалсыздандыру Сабақтың мақсаты:Биотехнологияда өсімдік материалын залалсыздандырып үйрену. Тапсырмалар: 1. Өсімдік эксплантын дайындау. 2. Өсімдік материалын заласыздандыратын ерітінділерді дайындау 3.Өсімдік материалын залалсыздандыру. Құрал-саймандар, ыдыс-аяқ, инструменттер: Қажетті химиялық ыдыстар эксперимент бағытына қарай анықталды. Жасушалар және ұлпалар культураларымен жұмыс істеу үшін қоректік орталарды дайындауға арналған ыдыстар қажет: өлшеу колбалары (0,05-3л), Эрленмейер колбасы (100-250мл), химиялық стақандар (0,05-1л), өлшеу цилиндірі (10-25мл), әр түрлі пипеткалар, бактерицидті және мембранды фильтрлер, Петри табақшалары (биік және төмен әр түрлі өлшемді), биологиялық пробиркалар. Өсімдік материалын залалсыздандыру. In vitro – да жасуша және ұлпа культураларымен жұмыс істеудің негізгі шартты стерильдікті сақтау болып табылады. Өсіру объектісін залалсыздандыру алдында оны артық ұлпалардан тазартады, тамыр және тамыржемістерде қабығын, өркендерде қабықшасын, төбе бүршігінде беттік жапырақтарын және т.б. алып тастайды. Бастапқы материалдарға байланысты оны залалсыздандыру әдісі таңдалынады. Химиялық заттардан стерилизация үшін келесі заттар көп қолданылады: құрамында активті хлоры бар (натрий немесе кальций гипохлориді, хлорамин), сулема (2 хлорлы сынап), сутегінің қос тотығы, этил спирті, бұдан басқа антибиотик, бромды су, күміс нитратын, диацид, белизнаны (1 кестеде) қолданады. 1 кесте Бастапқы материалды залалсыздандыру (Р.Г.Бутенко бойынша, 1999)
Этил спиртін көбінесе материал бетін сүрту немесе материалды абсолют спиртке бірнеше минут салу арқылы алдын-ала залалсыздандыру үшін қолданады. Кейде мұндай залалсыздандыру жеткілікті және оны жеміс, тұқым, өркендермен жұмыс істегенде пайдаланылады. Кальций гипохлориді (хлорлы әк) 5-7% ерітітнді түрінде 5-8 мин бойы гүл, тұқым, бүршіктеді өңдеу үшін қолданылады. Содан кейін екі-үш реттік дистиллденген сумен шаю жүргізіледі. Натрий гипохлориді. 1 ден 20 мин дейін 0,5-5 % ерітіндімен өңдейді. Бұл зат жасуша уы болғандықтан, өсірілетін объектіні сумен жою алдында натрий гипохлоридінің қалдығын 0,01 н тұз қышқылымен жою қажет. Осыдан кейін 8 реттік дистиллденген сумен шаю жүргізіледі. Оқшауланған ұрықты натрийдің гипохлоритінің 2-3 % ерітіндісінде 5 мин.бойы, ал тозаңдарын 5-10 % ерітіндісінде 10-15 мин бойы алдын-ала этил спиртімен залалсыздандырады; ал құрғақ тұқымдарды 3-5 % ерітіндісінде 1 сағатқа дейін залалсыздандырады. Хлорамин. 0,1-6% ерітінді конденсациясын тозаңқап және жас бүршіктер үшін 1-3 мин барысында өңдейді; құрғақ дәндер үшін өңдеу ұзақтығы бір сағатқа дейін созылады. Кейін стерильді дистиллденген сумен 3 рет шаяды. Құрамында активті хлоры бар ерітінділерді бір рет қолданады және оны тек қана жұмыс алдында жасайды. Сулема – токсикалық зат және бөлек объектілер үшін концентрация таңдау және сақтау кезінде сақтылықты қажет етеді. Ұрықтар үшін 0,1 % концентрациясы қолданылады, өңдеу уақыты 1-3 мин, тамыр жемістер және түп-жемістер үшін 10-20 мин дейін. Сутегінің қос тотығы. Көбінесе тұқымдарды залалсыздандыру үшін 2-30 % ерітінді түрінде 20 – 60 мин бойы қолданылады. Антибиотиктер (10-80 мг/л стрептомицин немесе тетромицин, 200-400 мг/л ампицилин немесе нистатин) негізінен белгілі бактерия немесе саңырауқұлақтармен, мысалы, Agrobacterium tumefaciens коренчатый галл ұлпасындағы, инфицирленген материалдарды залалсыздандыру үшін пайдаланылады. Сұрақтар: өсімдік материалын қалай заласыздандырады? Биотехнологияда өсімдік материалын заласыздандырғанда қандай ерітінділер қолданылады? Өсімдік жапырағын заласыздандырғанда сулеманың қандай концентрациясы қолданылады? Ұсынылатын әдебиет: 1. Арыстанова Ш.Е. Өсімдіктер биотехнологиясы әдістері. Астана, ЕҰУ баспаханасы, 2016 ж.-170 б. БӨЖ № 3 Тақырып: Клетка циклі. Клеткалардың in vitro жағдайында өсу циклін график арқылы бейнелеу. Сабақтың мақсаты:Іn vіtro жағдайында өсетін өсімдік клеткаларынын биологиясын таныстыру Тапсырмалар: Іn vіtro жағдайында өсетін өсімдік клеткаларынын биологиясы. Дифференциялану және дедифференциялану процестері. Гендердің дифференциялды активтелінуі. Белок синтезін реттеу деңгейлері. Компетенция, детерминация құбылыстары. Эксплант клеткаларының дедифференциялануы және каллустын түзілуі. Каллус клеткаларының сипаттамасы. Іn vіtro жағдайында өсетін өсімдік клеткаларынын морфологиялық, физиологиялық, генетикалық әр түрлілігі және соның себептері. Клеткалардың іn vіtro жағдайында өсуі. Іn vіtro жағдайында өтетін морфогенездің жолдары. Органогенез. Сомалық эмбриогенез. Эмбриоидтардың пайда болу жолдары. Бүтін өсімдіктердің, яғни регенеранттардың түзілуі. Іn vіtro жағдайында өтетін морфогенез бен регенерацияны реттейтін факторлар. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1. Дифференциялану процесі кезінде клеткалар қандай күйде болады? 2. Эксплант клеткасының жәй клеткадан қандай айырмашылығы бар? 3. Іn vіtro жағдайында өтетін морфогенездің жолдары қандай? 4. Эмбриоидтардың пайда болу жолдарықандай? Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. БӨЖ арналған материалдар: Шөптесін өсімдіктер каллусынан өркендерді алу әдістемесі 1. Өсімдіктерді жылы жайларда өсіреді. Өсімдік гүлденге дейін экспланттарды жапырақтардан бөліп алады. Жапырақтарды күн шығуынан 2 сағат өткен соң немесе бұған дейін қараңғыда болған өсімдіктерден жинап алу керек. 2. Жапырақтарды сабынды сумен жуады, кейін сумен шаяды, 70%-к этил спиртіне салады, қайтадан стерильді дистильденген сумен шаяды. 3. Жапырақтар бетін 1,1%-тік натрийдің гипохлориді ерітіндісінде 20 минут ішінде шеңберлі тербеткіш құралда шайқай отырып стерильдейді. Жапырақтарды үш рет стерильді дистильденген сумен шаяды. 4. Жапырақтарды скальпель және пинцет көмегімен 1-2 см өлшемдегі бөлшектерге кеседі де, құрамында 1 мг/л 2,4-Д бар Мурасиге және Скуг ортасына тасымалдайды. 5. 25-29°С және 16 сағсттық жарық күнде (1000 люкс жарықтану) культивирлейді. Бірнеше апталардан соң каллус түзіледі. 6. Каллус бөлшектерін құрамында өркендердің қалыптасуына қажетті 0,22 мг/л БАП бар агарланған МС ортасына пассаждайды. 7. Сол жағдайларда культиверлеу. Өркендер 3-6 аптадан соң түзіледі. 8. Өркендерді бөлшектеп құрамында фитогормондары жоқ агарланған МС ортасына отырғызады. 9. Сол жағдайлардағы культивирлеу тек жарықтандыру 5000 лк. кезінде жүргізіледі. 10. Тамырланған өсімдіктерді топыраққа отырғызады. Ұсынылатын әдебиет: 1. Арыстанова Ш.Е. Өсімдіктер биотехнологиясы әдістері. Астана, ЕҰУ баспаханасы, 2016 ж.-170 б. БӨЖ № 4 Тақырып: Экономикалық маңызы зор заттарды өндірудің клеткалық технологиялары Сабақтың мақсаты:Өсімдіктердің экономикалық маңызы зор заттарын өндірудің клеткалық технологияларын үйрету. Тапсырмалар: Өсімдіктердің экономикалық маңызы зор заттарын өндірудің клеткалық технологиялары. Өсімдіктердің қосымша метаболиттері. Іn vіtro жағдайында өсірілетін өсімдік клеткаларынын дағдылы өсімдіктердің шикі затымен салыстырғанда артықшылығы. Өсірілетін өсімдік клеткаларында қосымша метаболиттер қоры жиналуына әсер ететін факторлар: өсімдік генотипі, клеткалардың өзгергіштігі, химиялық және физикалық факторлар. Клеткаларды өсіру жүйелері. Клеткаларды сұйық ортада өсіру. Иммобильденген клеткалар, олардың артықшылығы. Клеткаларды иммобильдеу тәсілдері. Қосымша заттарды алу үшін клеткалық технологияларды дайындау жұмысының кезеңдері. Экономика жағынан тиімді өсімдікті таңдап алу. . Іn vіtro жағдайына алғашқы енгізу. Биомассада қосымша заттардың сандық және сапалық құрамына химиялық зерттеу жүргізі. Үйлесімді қоректік орта мен өсіру жағдайларын іріктеу. Клеткалардың өнімді штаммдарын шығару. Ең жақсы өнімді штаммдарды адымен суспензияда өсіру. Өнімді және тұрақты штаммдарды өндіріс жағдайына жақын, көлемдері жүйелі кеңейтілетін ферментерлерде өсіру. Клеткалық биомассаны алу және оны бағалаудың техникалық регламентін (іс тәртібін) жасау. Клеткалық технологиялардың жетістіктері мен келешегі. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1. Өсірілетін өсімдік клеткаларында қосымша метаболиттер қоры жиналуына әсер ететінфакторлар қандай? 2. Клеткалардың өнімді штаммдарын қалай шығарады? 3. Клеткалық биомассаны қалай алады және оны бағалаудың техникалық регламентін (іс тәртібін) қалай жасайды? 4. Қосымша заттарды алу үшін клеткалық технологияларды дайындау жұмысының кезеңдері қандай? Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. БӨЖ арналған қосымша материалдар: Өсімдік шикізатынан эфир майларының алыну жолдары 1000С жоғары температурада су буымен айдау әдісі. Бұл әдіс Дальтонның парциалдық қысым туралы заңына негізделген. Бұл әдіс шикізаттың құрамындағы эфир майының мөлшері көп болғанда қолданады. Престеу әдісі. Цитрустардың қабығындағы эфир майларын алу үшін қолданады. Цитрустардың қабығы майдалынады да, пресс астына салынып сөлі алынады, одан эфир майы алынады. Экстрация. Шикізатты органикалық еріткіштермен өндейді. Ондай еріткіштер ретінде хлороформ, эфир, сұйытылған пропан, бутан қолданылады. Шикізатты сірінділейді, сріндіні құйып алады да, еріткіштен айдау арқылы арылады. Сіріндіні спиртпен айдайды, өйткені спиртте эфир майлары мен басқа ұшқыш заттар ериді де, ұшпайтын заттар қалады. Спиртті құып алып, айдап, аластатады да эфир майын алады. Анфлераж әдісі. Эфир майларын жиналған шикізаттан собренттердің сорып алуын негізделген. Собренттер ретінде қатты майлар, активтелген көмір және басқалар қолданылады. Бұл процесті 30-40 дана шыны рамаларды герметикалық түрде жинаған батареяларда жүргізеді. Қатты мйлармен жұмыс істегенде шынының екі жақ бетінде майлы сорбентті жағады. Шошқа және сиыр майларының қоспасы болып келген майды 3-5 мм қалындықпен жағады. Гүлдерді собренттің бетіне 3 см қалындықпен орналыстырады да 48-72 сағаттан кейін алып тастап, рамаға жаңа шикізат салады. Операцияны 30 ретке дейін сорбент эфир майларымен қаныққанша қайталайды. Эфир майларын спиртпен сірінділейді, спирттік сіріндіні мұздатады, одан тұнған қоспаларды аластатады. Одан кейін спиртті вакуумда айдайды да таза эфир майын алады. Эфир майларын стандартизациялағанда эфир майының мөлшерін су буымен айдау әдісімен Гинзберг аппараттарында анықтайды. Сонымен қатар меншікті салмағын анықтайды, оптикалық активтігін, сыну коэффициентін, спиртте ерігіштігін, қату температурасын және басты компоненттің мөлшерін анықтайды. Эфир майларындағы спирт, май, скипидар қоспаларынтанықтайды. Ұсынылатын әдебиет: 1. Арыстанова Ш.Е. Өсімдіктер биотехнологиясы әдістері. Астана, ЕҰУ баспаханасы, 2016 ж.-170 б. БӨЖ № 5 Тақырып:Өсімдіктерді клондық микрокөбейту Сабақтың мақсаты:Өсімдіктерді клондық микрокөбейтудің пайдасы мен клондық микрокөбейтудің әдістері үйрету Тапсырмалар: Өсімдіктерді клондық микрокөбейтудің пайдасы. Клондық микрокөбейтудің әдістері. Қолтық бүршіктердің дамуын индукциялау. Қосалқы өркендердің экспланттан тікелей пайда болуы. Регенерант өсімдіктердің каллустан пайда болуы. Жасанды ұрықтар. Көбейту процесінің кезеңдері. Эксплантты іn vіtro жағдайында өсіру. Микрокөбейту. Өркендерді тамырландыру және оларды сақтау. Өсімдіктерді топыраққа отырғызу. Өсімдіктерді клондық микрокөбейуіне әсер ететін факторлар. Клондық микрокөбейту әдісін қолдану және оның болашағы.Өсімдіктерді вирустардан сауықтыру. Апикальдық меристеманы өсіру. Вирус жұққан өсімдіктерді айқындау. Термотерапия және химиотерапия тәсілдері. Картоптың вируссыз көшетін алу. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1. Өсімдіктерді клондық микрокөбейтудің пайдасы қандай? 2. Қосалқы өркендердің экспланттан тікелей қалай пайда болады? 3. Көбейту процесінің кезеңдері қандай? 4. Клондық микрокөбейту әдісін қолдану және оның болашағы қандай? Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. 4. Катаева Н.В., Бутенко Р.Г. Клональное микроразмножение растений. М., Наука, 1983. БӨЖ арналған қосымша материалдар: Қолтық бүршіктерден түзілетін өркендерден өсімдіктердің регенерациясы Жүзім мысалындағы in vitro вегетативтік көбею - жүзім өркендердің қолтық бүршіктерін ұзындығы 3-5 мм болатын бөлшектерге бөліп, қоректік ортасы бар пробиркаға немесе колбаға орналастырады. Бактериальді зақымдануды басу үшін культивирлеудің бірінші кезеңінде қоректік орталар құрамына антибиотиктерді (мысалы, карбенициллинді) қосуға болады. Антибиотик ерітіндісін алдын-ала ммбранды фильтрден стерильдейді де, 38-40°С-ке дейін сұйытылған қоректік ортаны қосады. Түзілген өркендерді бөлшектеу әдісімен көбейтуге болады және гормонсыз орталарда немесе НУК-ң төмен концентрациясы бар (0,1-0,2 мг/л) оррталарда өсіруге болады. Культивирлеуді жарықта 25-26°С температурасында жүргізеді. Бөлшектер тамырланып 3-4 аптадан соң өркендер береді. Жылдамдатылған микрокөбейту келесі кезеңдерден тұрады: 1. Адвентивті бүршіктердің пролиферациясын индукциялау. Сабақ апекстерін Эрленмейер колбаларына Мурасиге және Скуг, Уайт сұйық ортасына немесе БАП-тың жоғары мөлшері бар Гамборг ортасына орналастырады да 2-3 апта ұстайды. Әдетте бұл уақыт апикальді доминантылықты жоюға жеткілікті болады. Адвентивті бүршіктердің қарқынды пролиферациясы басталады. 2. Өркендердің түзілуі. 2-3 аптадан соң экспланттарды құрамында БАП-ң төмен мөлшері (2 мл) бар сұйық қоректік ортаға көшіреді. Бұл ортада 1,5-2 аптадан соң өркендердің түзілуі басталады. Қалыптасқан өркендерді пролифирацияланған экспланттардан бөліп алады да ауксиннің төмен концентрациясы бар ортаға көшіреді. Қосымша материалға үсынылатын әдебиет: 1. Арыстанова Ш.Е. Өсімдіктер биотехнологиясы әдістері. Астана, ЕҰУ баспаханасы, 2016 ж.-170 б. БӨЖ № 6 Тақырып: «Картоптың вируссыз көшетін алу» Сабақтың мақсаты: Картоптың биотехнологиялық әдістер көмегімен вируссыз таза көшеттерін алу жолдарымен танысу. Тапсырмалар: Өсімдіктерді вирустардан сауықтыру мәселесі. Өсімдіктердің вирустық аурулары түрлерімен танысу. Өсімдіктердің вирустарға төзімділігінің түзілуінің физиологиялық және генетикалық негіздері. Өсімдіктерді вирустардан сауықтырудың биотехнологиялық әдістері. Апикальдық меристеманы өсіру. Вирус жұққан өсімдіктерді айқындау. Термотерапия және химиотерапия тәсілдері. Картоптың вируссыз көшетін алу. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: Өсімдіктерді вирустардан сауықтырудың қандай мәселелері бар? Өсімдіктердің вирустық ауруларының қандай түрлері бар? Өсімдіктердің вирустарға төзімділігі қалай түзіледі? Өсімдіктерді вирустардан сауықтырудың қандай биотехнологиялық әдістері бар? Апикальдық меристеманы өсірудің артықшылығы неде? Вирус жұққан өсімдіктерді қалай айқындаймыз? Термотерапия және химиотерапия тәсілдерінің мазмұны неде? Картоптың вируссыз көшетін қалай аламыз. БӨЖ арналған қосымша материалдар: Картоптың апикальді меристемаларын бөліп алу және культивирлеу әдістемесі Апикальді меристемалар культурасының әдістемесі әдетте өсімдіктерді вирустардан тазарту әдістерінен ерекшеленеді, өйткені, сау регенерантты өсімдіктерді стерильді жағдайда культивирлеу қайтара инфекциялануды болдырмайды. Апекстерді сау өсімдіктерден алудың негізін салған - П.Лимассе мен П.Корнуе эксперименттері есептеледі. Олар 1949 жылы темекі жапырақтарындағы темекі мозайкасы вирустарының концентрациясы төбеге жақындаған сайын азайатынын байқаған. Өркендер ұштарының жартысында немесе апикальді меристемаларында вирус табылмаған. Вегетативті көбейетін культураларды вирустық аурулардан сауықтыру үшін, практикада апикальді меристема әдісін қолдану 1952 жылы Г.Морель және К.Мартин жұмыстарының арқасында басталды. Олар бұл әдісті нарғызгүлдің мозайка вирусынан сауықтыру үшін қолданады: 1. Стерильді өсімдіктерді алу үшін түйнектерді алдын-ала 10-35 күн ішінде қараңғыда өсіреді. 2. Этильденеген өскіндерді сегменттерге кеседі, 20 минут ішінде, кейін 3 рет стерильді дистильденген суда жуады. 3. Меристемаларды 20-40 рет үлкейтетін микроскоп астында 0,2-0,5 мм мөлшерде бір примордиялық жапырақшамен бөліп алады да, МС қоректік ортасына меристема өсу үшін әр түрлі фитогормондарды қоса отырғызады. 4. Өсімдіктерді МС, Уайт және В5 ортасында өркендер түзілу үшін цитокининдермен, температура 23-25°С-да фитотронда және 8000 люкс жарықтандырумен 16 сағаттық фотопериодта – 1 күн, 8 сағат – 1 түн, салыстырмалы ылғалдылық 75-80% өсіреді. Қосымша материалға үсынылатын әдебиет: 1. Арыстанова Ш.Е. Өсімдіктер биотехнологиясы әдістері. Астана, ЕҰУ баспаханасы, 2016 ж.-170 б. БӨЖ № 7 Тақырыбы: «Эндоспермді in vitro өсіру». Сабақтың мақсаты: Эндоспермді in vitro өсіру әдісімен танысу Тапсырмалар: Әріден будандастыру және сәйкессіздік мәселесі. Прогамдық сәйкессіздік, яғни ұрықтанудың басталмауы. Іn vіtro жағдайында ұрықтандыруды өткізіп прогамдық сәйкессіздікті жеңу. Постгамдық сәйкессіздік. Іn vіtro жағдайында ұрықтарды өсіру арқылы постгамдық сәйкессіздікті жеңу. Ұрықтарды өсіргенде олардың даму деңгейінің, қоректендіру және өсіру жағдайларының әсері. Эндоспермді іn vіtroөсіру. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: Әріден будандастыру және сәйкессіздіктің қандай мәселесі бар? Прогамдық сәйкессіздік, яғни ұрықтанудың басталмауы дегеніміз не?. Іn vіtro жағдайында ұрықтандыруды өткізіп прогамдық сәйкессіздікті қалай жеңеміз?. Постгамдық сәйкессіздік дегеніміз не? Іn vіtro жағдайында ұрықтарды өсіру арқылы постгамдық сәйкессіздікті қалай жеңеміз?. Ұрықтарды өсіргенде олардың даму деңгейінің, қоректендіру және өсіру жағдайларының әсері қандай? Эндоспермді іn vіtro қалай өсіреміз?. БӨЖ арналған қосымша материалдар: Жүгері өсімдігінің эндоспермін алу Жұмыстың мақсаты: жүгері өсімдігінің эмбриональдік даму кезінде ұрықтың дамуын зерттеу. Зерттеу объектісі ретінде жүгерінің модельдік гибридінің әртүрлі жастағы тұқымдары алынды: ДК633/266 'ДК411. Эндосперм — бұл қажетті коректік заттарды қорға жинайтын өсімдік ұлпасы. Эндосперма мен перисперманың басты айырмашылығы - эндосперма - бұл табиғатта триплоидты тұқымның қоректік ұлпасы, ал перисперма - бұл табиғатта диплоид болып табылатын тұқымның басқа қоректік ұлпасы. Тұқымдық өсімдіктер екі негізгі категорияға ие: ангиоспермалар және гимоспермдер. Ангиоспермдер жабық тұқымдарды, ал гимоспермдер жалаңаш тұқымдарды алады. Тұқым - бұл тұқым өсімдігінің ұрықтанған жұмыртқасы, ол өсіп, жаңа өсімдікке айналады. Осылайша, оның құрамында дамып келе жатқан эмбрион бар. Жоғары өсімдіктердің тұқымында екі қоректік ұлпа бар. Олар эндосперма және перисперма. Эндосперма гүлді өсімдіктерде қос ұрықтандыру нәтижесінде үштік синтез деп аталатын оқиғаға байланысты дамиды. Онда триплоидты жасушалар болады. Екінші жағынан, перисперма ядродан пайда болады және оның құрамында диплоидты жасушалар болады. Эндосперма - гүлді өсімдіктер тұқымдарының негізгі қоректік матасы. Ол дамып келе жатқан эмбрионды қоршап, оны негізінен крахмал түрінде тамақтандырады. Крахмалдан басқа эндосперм құрамында майлар мен ақуыздар бар. Сонымен қатар, эндосперма үштік синтез нәтижесінде дамиды, онда ұрық ядросы эмбрион қабығының бинуклеатты орталық клеткасымен біріктіріледі. Демек, бұл табиғатта триплоидты. Эндосперма негізінен көптеген өсімдіктерде қысқа өмір сүреді, өйткені оны дамып келе жатқан эмбрион пайдаланады. Алайда, эндоспермдік тұқымдарда эндосперма ұзақ уақыт сақталады. Соған қарамастан, кейбір өсімдік тұқымдарында эндоспермалар жоқ. Сол өсімдіктерде перисперма қоректік ұлпа ретінде жұмыс істейді. Дәнді дақылдарда ең қоректік бөлігі - эндоспермі бар тұқым. Демек, жарма адамдар мен жануарлар үшін жақсы тамақ көзі болып табылады. Кокос құрамында өсетін заттар бар сұйық эндосперма бар. Перисперма - бұл бірнеше өсімдіктер тұқымдарының құрамында болатын қоректік тіндердің тағы бір түрі. Ол ядродан дамиды. Демек, ол тек аналық емес және табиғатта диплоид болып табылады. Перисперма тұқымдардың эндоспермін қоршап алады. Осылайша, эндосперма периспермадан қоректік заттарды сіңіреді. Перисперма құрғақ, эндоспермадан айырмашылығы. Оның құрамында крахмал бар. Бірақ, эндоспермадан айырмашылығы, құрамында ақуыз жоқ. Эндосперма да, перисперма да тұқымның ішінде орналасқан қоректік ұлпалар. Олар ангиоздарда болады. Сонымен қатар, екеуінде де крахмал бар. Олар қатарлас дамиды. Сонымен қатар, екеуінде де аналық бөліктер бар. Сонымен қатар, олар дамып келе жатқан эмбрионды тамақтандырады. Эндосперма - бұл табиғатта триплоидты тұқымдардағы азық-түлік қоры. Екінші жағынан, перисперма - белгілі бір өсімдік тұқымдарының тұқымдарындағы қоректік тіндердің тағы бір түрі. Ол ядродан алынған және табиғатта диплоид болып табылады. Сонымен, бұл эндосперма мен перисперма арасындағы негізгі айырмашылық. Сонымен қатар, эндосперма эмбрионды, ал перисперма эндосперманы қоршап алады. Сондықтан мұны эндосперма мен перисперма арасындағы айырмашылық ретінде қарастыруға болады. Сонымен қатар, эндосперма жұмсақ болады, ал перисперма құрғақ. Сонымен, бұл эндосперма мен перисперма арасындағы айырмашылық Жүгері өсімдігін май мен август аралығында өсіріледі. З.П. Паушева әдісі бойынша (Паушева, 1970) микроскопиялық препараттарда зерттелу қажет. Эмбиогенез фиксатор көмегімен зерттеледі. Алынған кесінділердің қалыңдығы 12 микрон. Препараттарды үш еселік бояумен дайындалады: сафранинмен Картис, альцианді көк және гематоксилинмен Эрлих әдістері бойынша. ДК633/266гДК411 жүгері гибридінің 2 – 10-тәуліктік тұқымдарын ұрықтарымен модифицирленген қоректік ортаға MS 0,1 мг / л 6-бензиламинопуринді қосу арқылы және 2,5 ай культивирлейміз. Қосымша материалға үсынылатын әдебиет: 1. Арыстанова Ш.Е. Өсімдіктер биотехнологиясы әдістері. Астана, ЕҰУ баспаханасы, 2016 ж.-170 б. БӨЖ № 8 Тақырыбы: Тозаңның in vitro дамуы. Гаплоидтық технологияның схемасы. Сабақтың мақсаты: Гаплоидтардың селекциядағы маңызымен таныстыру Тапсырмалар: Гаплоидтардың селекциядағы маңызы. Тозаңқаптарды іn vіtro өсіріп гаплоидтарды алу. Микроспоралардың іn vіtro жағдайында дамуы және гаплоидтық регенерант өсімдіктердің пайда болуы. Тікелей және жанама андрогенез. Гүл тозаңын іn vіtro өсіру. Іn vіtro жағдайында өтетін андрогенезге әсер ететін факторлар. Өсімдік генотипі. Микроспоралардың даму кезеңі. Тозаң диморфизмі. Микроспораларды алдын ала салқын температурамен өндеу. Қоректік орта мен өсіру жағдайлары. Гаплоидтық өсімдіктерді аналық гаметофитті өсіру арқылы алу әдісі. Аналық гаметофиттің іn vіtro жағдайында дамуы. Аналық гаметофиттің іn vіtro жағдайында дамуына әсер ететін факторлар. Будан ұрықтағы хромосомалардың селективті жойылуы әдісімен гаплоидтарды алу. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1. Гаплоидтардың селекциядағы маңызы қандай? 2. Тозаңқаптарды іn vіtro өсіріп гаплоидтарды қалай алады? 3. Микроспораларды алдын ала салқын температурамен өндейді? 4. Аналық гаметофиттің іn vіtro жағдайында қалай дамиды? Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. БӨЖ арналған қосымша материалдар: Тозаңды өсіру әдістемесі ттттттЖеке микроспораларды өсіру мен тозаңның соматикалық ұлпаларын бөліп алу теориялық мүмкіншілігіне қарамастан, мұндай әдісті тек жеке өсімдіктер түрлеріне мысалы, Datura, Petura, Nicotiana, Brassica қолдануға болады. Тозаңды соматикалық клеткалардан бөліп алудың түрлі әдістері бар. Спонтанды босатылуы. Инкубациялау шарттарын, алдын ала өңдеуді және тозаңның даму кезеңдерін дұрыс табатын болсақ, онда көптеген түрлердің тозаңқаптарын сұйық ортада өсіру кезінде ашылады да, тозаң беткі қабатқа шығады. Бұндай «тозаң культурасының» пассивті түзілісін Solonaceae, Brassica-ның көптеген түрлері мен астықтұқымдастың кейбір түрлерінен алуға болады. Гомогенизация мен фильтрлеу Бұндай әдісті тек алқа тұқымдастарға, рапсқа және қант қызылшасына ғана табысты қолдануға болады. Темекі суспензиясын алу үшін құрамында шамамен 1 мл-де 5 х 104 дәні бар (1 мл-де 1 тозаң бар) алдын ала өңделген тозаңдарды 3-4 күн ішінде өсіріп мұқият сұйық ортада ыдыратады (6 кестеге қара). Сосын суспензияны сүзеді (тесіктер өлшемі 50-100 мкм арал) және 5 мин. бойы 5 g центрифугадан өткізеді. Тұнба үстіндегі сұйықты жояды, тозаңды шаяды және 1мл-де 5*104 тығыздығымен Петри табақшасында сұйық ортада суспензиялайды. Сосын жоғарыда сипатталғандай инкубациялайды. Қосымша материалға үсынылатын әдебиет: 1. Арыстанова Ш.Е. Өсімдіктер биотехнологиясы әдістері. Астана, ЕҰУ баспаханасы, 2016 ж.-170 б. БӨЖ № 9 Тақырып: Өсімдік мүшелерінен протопластарды алу Сабақтың мақсаты: Өсімдік мүшелерінен протопластарды алу әдістерімен танысу Тапсырмалар: Клеткалық инженерия - өсімдіктердің түбегейлі жаңа фомаларын шығару жолы.Протопластарды бөліп алу. Тіршілікке қабілетті протопластарды алу. Протопластарды іn vіtro жағдайында өсіру. Протопластардан регенерант өсімдіктер шығару. Протопластардың бір-бірімен құйылысып қосылу әдістері. Сомалық будандастыру. Сомалық будандастырудың генетикалық негіздері. Сомалық будандастыру кезіңде ядролық гендерінің әрекеттесуі. Сомалық будандастыру кезіңде ядродан тыс орналасқан гендерінің әрекеттесуі. Жат текті түрлерді сомалық будандастыру. Сомалық будандарды сұрыптап алу әдістері. Сомалық будандарды талдау әдістері. Сомалық будандарды практикада пайдалану. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1. Тіршілікке қабілетті протопластарды қалай алады? 2. Протопластардың бір-бірімен құйылысып қосылудың қандай әдістері бар? 3. Жат текті түрлерді сомалық будандастыру дегеніміз не? 4. Сомалық будандарды практикада қалай пайдаланады? Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. БӨЖ арналған қосымша материалдар: Картоптың каллусынан және жапырағынан протопластарды бөліп алу әдістемесі Ферментті ерітінділерді дайындау Алынатын протопластардың саны мен сапасы көптеген факторларға тәуелді болады, соның ішінде қолданылатын целлюло- және пектолиттік ферментті препараттардың жиынтығы мен қатынасы, осмотик типі мен концентрациясы, ерітіндінің рН, түрлі протектордің қолданылуы, температура мен инкубация уақыты. Түрлі түрдегі жапырақтардан және түрлі сорттағы картоптан протопластарды бөліп алу үшін 5 мМ CaCI2 қоспасы бар 0,5 M сахароза ерітіндісіндегі 1% Cellulysin 0,5% Macerozyme R-10 немесе сондай осмотиктегі 0,5% Driselase ферменттердің қоспасын қолдану ұсынылады. Әдетте барлық компоненттерді 2 реттік дистильденген суда немесе протопластарды өсіру үшін қолданылатын орталарда ерітеді; ферментті ерітіндінің рН-ын 5,6-ға жеткізеді. Кейбір ферменттердің (мысалы, Driselase) ерімейтін қоспаларын 200-400g кездегі 10-20 минут бойы центрифугалаумен тұндырады. Дайындалған ерітінділердің стерилизациясын 0,2-0,45 мк өлшемдегі тесіктері бар мембранды фильтр арқылы немесе басқа да фильтрлеуші құрылғыларды қолданумен сүзу арқылы іске асырылады. Оқшауланған протопластарды бөліп алу және тазалау Мезофильді протопластарды бөліп алу үшін жапырақтарды (ұзындығы 1мм-ден кіші) жұқа жолақтарға кеседі және ферментті ерітіндінің беткі қабатына қояды, ал каллусты ұлпаны оның ішінде суспензиялайды.тИнкубациятуақытытментоптимальды температурасын әрбір жағдай үшін таңдап алу қажет. Біз объектілермен жұмыс жүргізген кезде протопластардың ұлпадан босатылуы 28оC темп-да кезінде 14-18 сағаттан кейін байқалды. Протопластарды ферментті ерітіндіден бөліп алу және тазалауда әдетте фильтрация-центрифугалау әдісі қолданылады. Бұл процедуралардың реттілігі мынадай: 1. Ферментті ерітіндідегі инкубациядан кейін протопластардың тұтас препаратын нейлон елегі арқылы фильтрлейді (тесіктер өлшемі 50-100 мкм). 2. Бұндай жолмен алынған протопластар суспензиясын 100 g-да 2-3 мин центрифугадан өткізеді. 3. Сахарозада флотталған протопластарды пастер пипеткасымен ұстап алып, центрифужды пробиркаға ауыстырады, мұнда 0,5-1,0 мл протопластар суспензиясына 8-10 мл W-5 тұзды ортаның келесідей құрамын қосады: 0,9% NaCI, 1,84 % CaCI2 0,08 % KCI және 0,1% глюкоза, рН 5,7. 4. Протопластар тұнбасын 2 рет W-5 ортада 80-100 g-да 3 мин бойы центрифугалау арқылы шаяды. Қосымша материалға үсынылатын әдебиет: 1. Арыстанова Ш.Е. Өсімдіктер биотехнологиясы әдістері. Астана, ЕҰУ баспаханасы, 2016 ж.-170 б. БӨЖ № 10 Тақырып: «Сомалық будандарды практикада пайдалану». Сабақтың мақсаты: Сомалық будандарды алу және оны практикада пайдалану жолдарымен танысу Тапсырмалар: Сомалық будандастыру туралы жалпы түсінік. Сомалық будандастырудың генетикалық негіздері. Сомалық будандастыру кезіңде ядролық гендерінің әрекеттесуі. Сомалық будандастыру кезіңде ядродан тыс орналасқан гендерінің әрекеттесуі. Жат текті түрлерді сомалық будандастыру. Сомалық будандарды сұрыптап алу әдістері. Сомалық будандарды талдау әдістері. Сомалық будандарды практикада пайдалану. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: Жат текті түрлерді сомалық будандастыру дегеніміз не? Сомалық будандарды практикада қалай пайдаланады? Сомалық будандардың қандай талдау әдістерін білесіз? Сомалық будандарды практикада қалай пайдаланады. Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. БӨЖ № 11 Тақырып: Индукцияланған мутагенез Сабақтың мақсаты:Өсімдік клеткаларының іn vіtro жағдайында индукцияланған мутагенез ролімен танысу Тапсырмалар: Өсімдік клеткаларының іn vіtro жағдайында өзгергіштігі және оны селекцияда қолдану. Клеткалық селекциясында пайдаланылатын бастапқы материал: суспензияда және қатты ортада өсірілетін каллустар, протопластар т.б. Клеткалық селекцияның әдістері. Төзімді клеткаларды сұрыптау. Төзімділік белгісінің тұрақтылығы. Индукцияланған мутагенез. Мутагендердің клеткаларға әсері. Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына, гербицидтерге, түрлі ауруларға төзімді өсімдіктерді шығару үшін және ауыстырылмайтын амин қышқылдары мен басқа бағалы заттарды артық мөлшерде синтездейтін өсімдіктерді алу үшін клеткалық селекцияны қолдану. Сомаклондық варианттар. Сомаклондық өзгергіштіктің себептері. Сомаклондық өзгергіштікке әсер ететін факторлар: өсімдік генотипі, экспланттың тегі, қоректік ортаның құрамы, өсіру жағдайлары. Сомаклондық варианттардың алуан түрлілігі. Сомаклондық варианттарды практикада қолдану. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1. Өсімдік клеткаларының іn vіtro жағдайында өзгергіштігі және оны селекцияда қалай қолданады? 2. . Клеткалық селекцияның әдістері қандай? 3. Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына, гербицидтерге, түрлі ауруларға төзімді өсімдіктерді шығару үшін және ауыстырылмайтын амин қышқылдары мен басқа бағалы заттарды артық мөлшерде синтездейтін өсімдіктерді алу үшін клеткалық селекцияны қалай қолданады? 4. Сомаклондық варианттарды практикада қалай қолданады? Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. БӨЖ № 12 Тақырып: «Рекомбинанттық ДНҚ молекулаларын жасау схемасы. ДНК фрагментін плазмидада клондау» Сабақтың мақсаты: Рекомбинанттық ДНҚ молекулаларын жасау схемасы. ДНК фрагментін плазмидада клондау әдістерімен танысу Тапсырмалар: Гендік инженерия – рекомбинанттық ДНҚ-ны құрастыру әдісі. Гендік инженерияға қатысатын ферменттер жүйесі. Басқа организмге тасымалданатын қажетті генді бөліп алу. Гендері тасымалдайтын векторлар. Бактерия плазмидалары және рекомбинанттық ДНҚ-ны құрастыру. Агробактерия плазмидаларын вектор ретінде қолдану. Хлоропластық ДНҚ-ны және митохондриялық ДНҚ-ны вектор ретінде қолдану. Жылжымалы генетикалық элементтерді вектор ретінде қолдану. Вирустарды вектор ретінде қолдану. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1. Гендік инженерия – рекомбинанттық ДНҚ-ны құрастыру әдісі қандай? 2. Хлоропластық ДНҚ-ны және митохондриялық ДНҚ-ны вектор ретінде қалай қолданады? 3. Гендік инженерияның мүмкіндіктері мен даму болашағы қандай? 4. Трансгендік өсімдіктерден фармацевттік препараттарды қалай шығарады? Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. БӨЖ № 13 Тақырып: «Ті-плазмиданы вектор ретінде қолдану әдісі» Сабақтың мақсаты: Ті-плазмиданы вектор ретінде қолдану әдістерімен танысу Тапсырмалар: Гендік инженерияға қатысатын плазмидалар. Агробактерия плазмидаларын вектор ретінде қолдану. Ri-плазмидалардың гендік инженерияда қолданылуы. Хлоропластық ДНҚ-ны және митохондриялық ДНҚ-ны вектор ретінде қолдану. Гендерді өсімдіктерге тасымалдау әдістері. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1. Гендік инженерия – рекомбинанттық ДНҚ-ны құрастыру әдісі қандай? 2. Хлоропластық ДНҚ-ны және митохондриялық ДНҚ-ны вектор ретінде қалай қолданады? 3. Гендік инженерияның мүмкіндіктері мен даму болашағы қандай? 4. Трансгендік өсімдіктерден фармацевттік препараттарды қалай шығарады? Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. БӨЖ № 14 Тақырып: «Гендік инженерияның мүмкіндіктері мен даму болашағы » Сабақтың мақсаты: Гендік инженерияның мүмкіндіктері мен даму болашағымен танысу Тапсырмалар: Гендік инженерияның мүмкіндіктері мен даму болашағы. ГМО жайында түсінік. Артықышылықтары мен кемшіліктері. Белоктардың сапасын жақсарту. Метаболиттік инженерия. Трансгендік өсімдіктерден фармацевттік препараттарды шығару. Гербицидтерге төзімді өсімдіктерді жасау. Патогендер мен зиянкестерге төзімді өсімдіктерді жасау. Стрестік жағдайларға өсімдіктердің төзімділігін арттыру. Биологиялық молекулалық азотты сіңірудің тиімділігін арттыру. Фотосинтездің тиімділігін арттыру. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: Гендік инженерияның мүмкіндіктері мен даму болашағы қандай? Белоктардың сапасын қалай жақсартамыз?. Метаболиттік инженерия нені зерттейді? Трансгендік өсімдіктерден фармацевттік препараттарды қалай шығарамыз? Гербицидтерге төзімді өсімдіктерді қалай жасаймыз? Патогендер мен зиянкестерге төзімді өсімдіктерді қалай жасаймыз?. Стрестік жағдайларға өсімдіктердің төзімділігін қалай арттырамыз?. Биологиялық молекулалық азотты сіңірудің тиімділігін қалай арттырамыз? Фотосинтездің тиімділігін қалай арттырамыз? Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. БӨЖ № 15 Тақырып: Клеткаларды мұздатып сақтаудың тәртібі Сабақтың мақсаты: Генофондты in vitro сақтаудың практикада маңызын және әдістерін таныстыру Тапсырмалар: Іn vіtro гендер банкін жасау. Өсімдік клеткаларын мұздатып сақтау. Клеткаларды мұздатуға дайындау. Криопротекторлар. Мұздату мен сақтау. Еріту және криопротекторлардан тазарту. Клеткаларды қайтадан өсіру және оларды талдау. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1. Іn vіtro гендер банкін қалай жасайды? 2.Өсімдік клеткаларын мұздатып қалай сақтайды? 3.Еріту және криопротекторлардан тазартупроцестері өалай өтеді? 4.Клеткаларды қайтадан қалай өсіреді және оларды қалай талдайды?. Ұсынылатын әдебиет: 1.Биотехнология растений: культура клеток. М., ВО Агропромиздат, 1989. 2. Рахимбаев И.Р., Колумбаева С.Ж., Джокебаева С.А. Культура клеток и клеточная инженерия растений. Алматы, КазГУ, 1993. 3. Биология культивируемых клеток и биотехнология растений. М., Наука, 1991. жүктеу/скачать 70,34 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||