Сабақтың мақсаты: Зат есім туралы; жалғау турала жалпы мағлұмат беру

Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің септелуі

Сабақтың мақсаты: Зат есім туралы; жалғау турала жалпы мағлұмат беру

А) білімділік: Оқушыларға зат есімнің септелуін сызба арқылы білім негіздерін қалыптастыру.

Ә) дамытушылық: Сұрақ- жауап, шығармашылық жұмыс, өз бетінше жұмыстарды орындату арқылы ой- өрісін, қабілеттерін, жеке қасиеттерін дамыту.

Б) тәрбиелік: Ата-бабамыздың салт дәстүрі арқылы тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру.

Сабақтың әдістері: сұрақ-жауап, түсіндіру, жаттығу, сызбамен жұмыс, шығармашылық жұмыс, топтық жұмыс, сұрақ қою-қайта сұрақ қою, талдау.

Сабақтың түрі: Жаңа білім игеру сабағы

Сабақтың типтері: Аралас сабақ

Көрнекілігі: сурет, компьютер, қамшы

Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих, этнография

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылардың назарын сабаққа аудару, сергіту сәті.

«Жақсы тілек- жанды жадыратар» оқушылар бір-біріне жақсы тілек айтады.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

24-жаттығу .Шарты: мәтіннен қарамен жазылған тәуелдік жалғаулы сөздерді байланысып тұрған сөзімен бөліп жазу. «Боз інген» күйін тыңдау.

ІІІ. Үй тапсырмасын бекіту. (ұяшық таңдау арқылы сұраққа жауап беру)

1.Тіл ғылымы неше саладан тұрады?

2.Сөз тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?

3.Сөз таптарын ата.

4.Зат есім дегеніміз не?

5. Зат есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді?

6.Зат есім тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?

7. Зат есім құрамына қарай нешеге бөлінеді?

8.Жалғау дегеніміз не? Оларды ата.

9.Көптік жалғау.

10. Тәуелдік жалғау .

ІҮ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Сөздің септік жалғауын қабылдауын септелу дейді. Қазақ тілінде 7 септік бар.

Септік жалғауының мағыналары:

Ілік септігі бір заттың екінші затқа тәуелді екенін немесе қатысты екенін білдіреді. (Қайраттың кітабы, алма ағашы)

Барыс септігі қимылдың бағытын, мақсатын білдіреді. (Айзат мектепке келді)

Табыс септігі обьектіні білдіреді. (Мен сөмкені алдым)

Жатыс септігі мекендік, мезгілдік мағына береді.(Омар қалада тұрады)

Шығыс септігі іс-қимылдың шыққан орнын, мезгілін, себебін білдіреді.

(Мен әкемнен алма алдым)

Көмектес септігі іс-қимылдың орындалу амалын және ортақтасу қатынасын білдіреді. (Мен атпен келдім)

Септелудің екі түрі бар: жай септелу, тәуелді септелу.

Жай септелу-сөздердің түбір күйінде септелуі.

Тәуелді септелу-сөздердің тәуелденіп барып септелуі.

Орхон-Енисей ескерткішінде де жеті түрлі септік болған.

Ү. Оқулықпен жұмыс.

25- жаттығу. Шарты: өлең мәтінін рөлге бөліп оқу (ауызша)

26- жаттығу. Шарты: өлеңді дәптерге көшіріп, сөз құрамына талдау.

27- жаттығу. Берілген сөздерді ауызша септеу.

ҮІ. Сергіту сәті. (сиқырлы қамшы)

28- жаттығу. Шығармашылық жұмыс.

І топ- Мәтінге ат қою оны дәлелдеу.

ІІ топ- Мәтінді жалғастыру.

ІІІ топ- Автордың негізгі айтар ойы.

29- жаттығу. Шарты: сөздерге барыс септігін жалғап көшіру.

ҮІІ. Жаңа сабақты бекіту.

30- жаттығу.Шарты: көп нүктенің орнына септік жалғауын жалғап жазу.

ҮІІІ. Қорыту. (Сұрақ қою- қайта сұрақ қою)

Оқушылар бір-біріне қарсы сұрақ қояды.

ІХ.Үйге тапсырма: 31,32- жаттығу. Өз бетінше жұмыс «Ойлан. Ізден. Тап»

Х.Бағалау. Оқушыларды марапаттап, бағалау

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   

ә) үй тапсырмасының орындалуын бақылау

Ең алдымен, балалармен бірлесе отырып, сөйлем,жай сөйлем туралы білетіндерімізді еске түсіріп ережелерін қайталаймыз.Содан соң ғана сабақты түсіндіре бастаймын.Балалар, енді бүгін біз «Құрмалас сөйлемді» өтеміз.Сөйлемдер құрылысына қарай жай сөйлем және құрмалас сөйлем болып, екі үлкен топқа бөлінеді.

Салалас құрмаластағы жай сөйлемдер өзара тең дәреже де (бір-біріне бағынбай) байланысады, әр-қайсысының баяндауыштары тиянақты болады.Мысалы: жүргіншілер Боқайға кештетіп жетіп еді,қонатын үйлері әлі жата қоймаған екен.Бұл мысалдағы салалас құрмаластағы жай сөйлемдердің құрылысы дербес айтылатын жай сөйлемдерденөте ұқсас келеді.

Сабақтас құрмаластағы бірінші жай сөйлем екіншісіне бағына байланысады, яғни, алғашқы жай сөйлемнің баяндауышы тиянақсыз болады. Мысалы: Шәрбала далаға шықса, көз ұшында Тербенбес шыңы мұнартып тұр екен. Бұл сабақтас құрмаластың бірінші жай сөйлемдерін екіншілерінен бөліп, өз алдына дербес айтуға келмейді, өйткені шықса (шартты рай), деген баяндауышы тиянақсыз. Аралас құрмалас сөйлемнің құрамында кемінде өш жай сөйлем болады, олар бір-бірімен сабақтасып та, салаласып та байланысады. Мысалы: Біз Жиделі сайға жақындай бергенде, ол жақын қалған мекенді көрсетіп еді, барлығымыздың назарымыз сонда ауды. Мұнда бірінші жай сөйлем екіншімен сабақтаса байланысқан; сондықтан бқл – аралас – құрмалас сөйлем. Руслан Сексеуілге келе жатыр еді, алдынан Самат шыққан соң, екеуі дереу Үкілі сайға қарай жол тартты. Мұндағы бірінші жай сөйлем соңында тұрған сөйлемдерге бағынбай, салаластағы сияқты, тиянақты айтылған; ал екінші сөйлем өзінен кейінгі сөйлемге бағына байланысып тұр. Демек, бұл мысал да аралас құрмаласқа жатады.

3.Дағдыландыру жұмыстары:

А) Оқулықпен жұмыс 1-жаттығу

Ә) Жер-су атауларын қатыстырып 3-4 аралас құрмалас сөйлем жаз.

Сосын үш оқушыға карточка беремін.Ол оқушы бұл карточка бойынша келесі сабаққа дайын болуы керек.

1.Сен қай жерде дүниеге келдің? Ол жердің неге олай аталғандығын білесің бе?

2.Өз жеріміздегі қандай су аттарын білесің бе?(өзен,көл,бұлақ т.б.)

2-карточка.

1.Сенің ата-анаң қай жерде туып-өскен? Ол жердің бұлай аталуы неде?

2.Өз жерімізде қандай тау,қырат,төбе,сай атауларын білесің?

3-карточка.

1.Ауылымыздағы қандай көшелерді білесің?

2.Өз ауданымыздағы бір жер-су атауын халық арасындағы аңыз-әңгімеге қатыстыра әңгімеле.

Үйге, 2-жаттығу және өздерің турған көшелердің картасын сызу.

Сабақ барысында сабаққа жақсы қатысып, белсене араласқан оқушыларды қосымша сұрақтар бере отырып,бағалау жүргізіледі.

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Өтілген материалдарды пысықтау. (сұрақ-жауап)

Сұрақтар:

Батырлар жырау

Ғашықтық жырлар

Ақындар айтысы

Тұрмыс-салт жырлары

Бесік жыры

Тусаукесер

Жар-жар

Той бастар

Беташар

Жоқтау

Бата-тілек


3.Жаңа сабақ.

Кіріспе сөз.

Аңыз әдебиетінің бір алуан саласы-аңыз.Аңыз белгілі бір адамның атына, іс-әрекетіне байланысты туады.

Баянауыл

Шыңғырлау

Талас

Маңғыстау

Қарсақбай

Әулиеата

Қызылорда

Ақмешіт


Жуалы

Ауан

Сауран

Келес

Шу

Ұлытау

Ғылымда жер және су аттарының аталу себептерінен хабар беретін аңыздар арқылы әр атаудың халықтық этимологиясы тіл білімінің ономастика (жалқы есімдердің пайда болуымен өзгеруінің тарихын зерттейті бөлім).Ғылымының топонимика деген бөлімі қарастырады.

1.Асан қайғы туралы не білесіз?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Жерұйықты іздеудегі мақсаты,арманы

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3.Ақмешіт (Қызылорда) жерін көргенде қандай баға береді?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ә) Деңгейлік тапсырма

1.Көрген жерінің бәріне қонымды баға беруінің мәні

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Әркімнің туған жері жерұйық дегенді қалай түсінесің?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Б) Деңгейлік тапсырма.

1.Қызылорда қаласының ежелгі атауларын атап беріңіз?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2.Тіл алсаң іздеп қоныс көр,

Желмая мініп жер шолсам.

Тапқан жерге ел көшір,-осы өлең жолдарына морфологиялық талдау жасау.

В) Деңгейлік тапсырма

«Туған жер» тақырыбына эссе жаз.

Ү. Жаңа сабақты бекіту.

Енді оқушыларға өз жеріміздегі топонимдердің шыығуы,тарихы,аталу себептері жайлы аңыздар турасында әңгімелесемін.оларға мысал ретінде,өзіміз тұратын Қызылорда қаласының ежелгі атауларын білесіңдерме?-деп сұрақ,олардың айтқандарын тиянақтап,Арал туралы не білетіндерін сұрап,сосын арал ауданына қарасыты «Құланды» кеңшарының тарихы туралы әңгімелеп беремін

6. Үйге тапсырма беру.

Үйге: 1.«Асан қайғының жерұйықты іздегені» мәтінін оқып мазмұнын айту