Сабақтың тақырыбы : §34-35. Қантамырлар және олардың түрлері. Үлкен және кіші қан айналым шеңберлері

Сабақ жоспары:

1. 
   Ұйымдастыру (3 мин).
   
2. 
   Үй тапсырмасын сұрау. (10 мин)
   
3. 
   Жаңа сабақ (20 мин)
   
4. 
   Жаңа сабақты қорытындылау (10 мин)
   
5. 
   Бағалау (2 мин)
   
6. 
   Үйге тапсырма.
   

Ұйымдастыру: оқушылармен амандасып, түгендеу.

§33. Қан айналым мүшелері .Жүректің құрылысы, жұмысы, реттелуі.

1. Организмде зат алмасуды қамтамасыз етіп, қан тамырлары жүйесінде қанның үнемі айналыста болып тұруын .......... дейміз.

2. Қарынша мен құлақша аралығында ашылып-жабылып тұратын арнайы бөлімді .......... деп атайды.

3. Жүректің жұмысын зерттейтін ғылымды ........ деп атайды.

4. Ересек адамның жүрегінің салмағы ........ неше грамм болады ?

5. Жүректің бұлшық етін ........ деп аталады.

6.Жүрекшелердің бір жиырылуынан екінші жиырылуына дейінгі кезең… деп аталады..

тест 1-нұсқа

1. Қанның ядросыз қызыл түйіршіктері қалай аталады?

А) лейкоциттер ә) эритроциттер б)тромбоциттер в)лимфоциттер

2. Қан ұйымайтын ауру қалай аталады? А) қаназдық ә) анемия б) гемофилия в) дистрофия

3. Эритроциттердің 1мм³ қан көлеміндегі мөлшері

А) 4,5-5млн ә) 250-400мың б) 6-9млн в) 0,9%

4.Тромбоциттер өзінен қандай заттарды бөліп шығарады?

А) протромбин ә) фибрин б) гемоглобин в) серотонин

5. Жүректің ішкі жағын астрлайды........

А) эндокард ә) эпикард б) миокард в) перикард

6. Қан беруші адам..........

А) реципиент ә) донор б) пациент в) гипоксия

7. Ересек адамның жүрегінің салмағы қанша?

А) 300гр ә) 500гр б) 200гр в)1500гр

8. Жүректі емдейтін маман дәрігер

А) эндокринолог ә) лор б) кардиолог в) терапевт

9. Ірі ядроды қан клеткалары бар қан жасушалары

А) эритроциттер ә) тромбоциттер б) лимфоциттер в) лейкоциттер

1. Организмде зат алмасуды қамтамасыз ететін қан тамырлары жүйесінде қанның үнемі айналыста болып тұруын... ......... д.а.

а) қанайналым ә) зәршығару б) тынысалу в) көбею

2. Жүректің бұлшық етінің жиырылып, босаңсуы...........д.а.

А) босаңсу ә) жиырылу б) ырғақтылық в) қанайналым

3. Ересек адамның жүрегінің салмағы неше грамм?

А) 200гр ә(500гр б) 1500гр в) 300гр

4. Жүректің жұмысын зерттейтін ғылым

А) эндокринология ә) кардиология б) терапия в)онкология

5. Жүректің ортаңғы бұлшық ет қабаты

А) эпикард ә) миокард б) эндокард в) педикард

6. Адам ағзасында неше литр қан болады?

А) 4,5-5л ә) 5-6л б) 6-7л в) 7 -8л

7. IV топтың қанын қандай топқа құяды?

А) І-ІІ ә) ІІ-ІІІ б) І-ІІІ в) ІV

8. Ағзаның қорғаныштық қаситке ие болуы

А) иммунитет ә) фагоцит б) лимфоцит в) гемоглобин

9. Қанды қабылдаушы адам

А) донор ә) реципиент б) иммунитет в) фагоцитоз

Тест жауаптары:

І нұсқа ІІ нұсқа

1-ә 1-а

3-а 3-в

5-а 5-ә

7-а 7-в

9-в 9-ә
Жаңа сабақ. §34-35.Қан тамырлары. Үлкен және кіші қанайналым шеңберлері.

Сабақ жоспары.

1.Қан тамырлары.

2.Қан айналым шеңберлері

Қантамырлар ағзаны түгелдей қоршап жатады.

Артерия Вена Капилляр

дәнекер ұлпасынан бұлшықет ұлпасынан жалпақ эпителий

жасушаларыннан түзілген

Көпшілік артерия қантамырларының бойымен артерия қаны ағады. Тек өкпе артерия қантамырының ішімен вена қаны ағады. Ерекше ескертетін жағдай барлық артериялық қантамырлармен тек артерия қаны барлық веналық қантамырлармен тек вена қаны ағады деген түсінік қалыптаспауы тиіс.

Вена қантамырлары - мүшелер мен ұлпалардан көмірқышқыл газына, зат алмасу өнімдеріне, гормондарға және қаныққан қанды жүрекке тасымалдайды. Вена қантамырлары орналасқан орнына байланысты теріге жақын жатқан және тереңде жатқан деп екі топқа бөлінеді. Денеден жиналатын вена қаны алдымен ұсақ вена қантамырларына жиналады. Ұсақ вена қантамырлары өзара қосылып, ірі вена қантамырдарын түзеді. Ең соңында бүкіл денеден жиналатын вена қантамырлар жоғарғы және төменгі қуысты вена қантамырларына айналады. Бұл екі вена қантамырлары вена қанын оң жақ жүрекшеге әкеледі.

Өкпеден келетін 4 өкпе вена қантамырлары сол жақ жүрекшеге артерия қанын тасиды. Вена қантамырларының ерекшеліктері – ішінде жарты ай тәрізді қақпақшалар болады. Ол қақпақшалар қанның жүрекке қарай қозғалуына әсер етпейді, тек кері ағуына кедергі жасайды.

Капилляр қантамырлары – адам шашынан 50 есе жіңішке. Олар дененің барлық мүшелері мен ұлпаларын торлайды. Капиллярлардың қабырғасы өте жұқа. Эпителий жасушаларынан түзілген бір қабаттан тұрады. Капиллярлармен қан өте баяу қозғалады. Қандағы қорек заттар капиллярлардың қабырғасымен ұлпаларға өтіп, ұлпадан зат алмасу өнімдері қанға беріледі. Капиллярлардан қан венаға жиналады.

Қан тамырлары
Артериялар: -Қанды өткізеді маңыздылығы: қанды жүректен барлық мүшелерге, ұлпаларға айдайды -О2 ағзаға таратады. -Мөлшері ең ірі қан тамыры аорта деп аталады. -Қабырғасы: қалың иілгіш, серпімді -Қанның ағуы: қан үлкен қысыммен ағады Артерия-> артериолға айналады	Капилярлар -зат алмасуқызметін атқарады. -бүкіл денемізде тор түзеді -Ең жіңішке қан тамыры шаштан 50есе жіңішке -Қабырғасы жұқа -Қан жай ағады. Қан артерия қанын венула арқылы венаға өткізеді.	Веналар -қанды жинау -қанды мүшелер мен ұлпаларға айдайды -СО2 алып шығады -ірі қан тамырлары Ішкі қабырғада қаңқалар бар Қысымы баяу. Қан баяу ағады.

1.Үлкен қанайналым шеңбері

Жүрек жұмысының ерекшелігін анықтау үшіе электрокардиография әдісі қолданылады. Жүрек бұлшықеттерінің жұмысын қисық сызық арқылы жазып алатын аспапты электрокардиограф деп атайды. Электрокардиограф арқылы жүректің бұлшықеттерінің жұмысы жазылған қисық сызық электрокардиограмма деп аталады. Қанның үлкен және кіші шеңберінде айналу уақыты 23-27 с. Қан қысымын өлшейтін құралды танометр деп атайды. Жас, дені сау адамдарды қан қысымы үнемі тұрақты, өзгермейді. Жүректің сол жақ қарыншасының жиырылуы сынап бағанасымен 120 мм болса, босаңсуы кезіндегі көрсеткіші 70-80 мм. Қан қысымы жоғарылаған кезде ауруларды гипертония, қан қысымы төмен ауруларды гипотония дейді. Қанның қантамырлардың бойымен қозғалуы вегетативті жүйке жүйесі арқылы реттеледі. Оның орталығы сопақша мида орналасқан. Артерия қабырғаларының ырғақты тербеліссіз- тамырдың соғуы деп аталады.

1. Қан тамырлар неше топқа бөлінеді?

2. Капиллярдың басқа қан тамырлардан қандай айырмашылығы бар?

3. Неліктен вена қантамырлары терінің астынан көрініп тұрады?

4. Қанайналым шеңбері нешеге бөлінеді, үлкен қанайналым шеңбері деп неліктен атайды?

5. Тамыр соғуы дегеніміз не, қан қысымын қандай құралмен және дененің қай жерінен өлшейді?

6. Үлкен қанайналым шеңберінің маңызы қандай?

7. Кіші қанайналым шеңберінің басталуы мен аяқталуы қалай жүреді?

VI.Үйге тапсырма §34-35 оқу.