Сабақтың тақырыбы : Деформация түрлері

1. 
   Денеге күштің әсер етуін тоқтатқаннан кейін ол дене бұрынғы қалпына қайтып келсе, ондай деформацияны серпімді деп атайды.
   
2. 
   Денеге күштің әсер етуін тоқтатқаннан кейін ол дене бұрынғы қалпына қайтып келмесе, ондай деформацияны серпімсіз деп атайды.
   

Серпімді деформация түрлері:

Енді оқушылар сендер тақтадағы нұсқауларға сүйене отырып тәжірибелер жасап қорытынды жасайсыңдар.

Осы тақырыпқа қатысты терминдерді ағылшын тілінде үйренейік.

Қазақша	Орысша	Ағылшынша
Күш	Сила	Ғorce
Серпімділік	Упругость	Elasticity
Гук заңы	Закон Гука	Hooke's law
Деформация	Деформация	Deformation
Созылу	Растяжение	Stretching
Сығылу	Сжатие	Compression
Бұралу	Кручение	Torsion
Майысу	Изгиб	Bending
Ығысу	Сдвиг	Shift
Серпімді	Упругий	Elastic
Пластикалық (серпімсіз)	Пластичный	Plastic

Жаңа тақырыпты тәжірибе арқылы игеру

1-тәжірибе:

Серіппені штативке іліп, оған массасы белгілі жүктерді іліп созылуын бақылаймыз. Әрбір жүкті ілген сайын созылуын сызғышпен өлшеп, белгілеп алып отырамыз.

Қорытынды жасаймыз.
Дәптерге жазу:

«серіппеге неғұрлым көбірек жүк ілсек ол көбірек созылады.»

2- тәжірибе.

Қатаңдығы басқа серіппені штативке іліп, оған алдыңғы серіппеге ілген жүктерді ретімен іліп п созылуын бақылаймыз. Әрбір жүкті ілген сайын созылуын сызғышпен өлшеп, белгілеп алып отырамыз. Алдыңғы серпіппенің ұзаруымен салыстырып қорытынды жасаймыз.

«серіппенің созылуы оның жасалған материалына тәуелді.»

Fсерп=-kx k- дененің қатаңдығы, x- деформация.

• 
  Минус таңбасы серпімділік күшінің деформацияның азаю жағына бағытталғанын көрсетеді. Бұл күш денелерді сыққанда, созғанда және т.б. жағдайларда пайда болады.
  
• 
  Серпімділік күші әсерлесуші екі бөлшектің ара қашықтығының өзгеруіне байланысты болады.
  

1. 
   Болат серіппе 260Н күштің әсерінен 40мм-ге созылды. Серіппенің қатаңдығы неге тең?
   
2. 
   Шиыршық серіппенің ұзындығы 3,5 см-ге қысқартқанда 1,4 Н серпімділік күш пайда болады. Оны 2,1 см ұзартқанда серпімділік күші қандай болады?
   
3. 
   Есікті ашқанда оның серіппесі 12 см ұзарды, сонда серпімділік күші 0,004кН тең, серпімділік күші 10Н-ға тең болуы үшін серіппені қаншаға ұзарту керек?
   
4. 
   320Н күштің әсерінен амортизатордың серіппесі 9мм-ге сығылады. 1,6кН күштің әсерінен серіппе қаншаға сығылады?
   

5. 
   Жай тұрған серіппенің ұзындығы 88 мм, оны 120 мм-ге дейін ұзартқанда 120 Н серпімділік күші пайда болады. Осы серіппеге 90Н күш түскендегі ұзындығын анықтаңдар.
   
6. 
   Серіппенің қатаңдығы 6*10³н/м. Оның оның серпімділік қасиетінің сақталу шегі 18мм. Егер серіппеге 50Н, 100Н және 150Н күш түсіретін болсақ серіппенің серпімділік қасиеті сақтала ма?
   
7. 
   Серіппеге массасы 20 кг жүк ілгенде, оның ұзындығы 12 см, ал 50 кг жүк ілгенде 15 см болса, онда оның бастапқы ұзындығының мәні қандай болған?
   

8. 
   Қатаңдығы 400 Н/м металл сымға ілінген, массасы 3 кг дене вертикаль жоғары 2 м/с² үдеумен қозғалады. Сымның созылуы неге тең. ()
   
9. 
   Қатаңдығы 0,3 кН/м трос массасы 2 кг денені тең үдеуімелі вертикаль жоғары көтерілгенде 4 см – ге созылады. Дененің үдеуі неге тең. ()
   
10. 
    Көтергіш кран тросының массасы 600 кг денені, 3 м/с² үдеумен вертикаль жоғары көтерілгенде 10 см – ге созылады. Тростың қатаңдығы? ()
    
11. 
    Қатаңдықтары бірдей k тізбектей жалғанған 4 серіппенің жалпы қатаңдығы қандай болады?
    

• 
  Серпімділік күші әсерлесуші екі бөлшектің ара қашықтығының өзгеруіне байланысты болады.
  
• 
  Бұл күш денелерді сыққанда, созғанда және т.б. жағдайларда пайда болады.
  
• 
  Серпімділік күшті Гук заңы арқылы анықтауға болады.
  
• 
  Минус таңбасы серпімділік күшінің деформацияланған бөлшектердің орын ауыстыруына қарама-қарсы бағытталғанын көрсетеді.
  

Нәтижесі экранға шығарылады.

A) 100 Н.

B) 50 Н.

C) 1 Н.

{Правильный ответ} = C

A) 10 Н/м.

B) 50 Н/м.

C) 0,5 Н/м.

D) 5 Н/м.

{Правильный ответ} = В

A) 15Н

C) 21 Н

{Правильный ответ} = А

A) 6 см.

C) 4 см.

{Правильный ответ}=D

А. 1661

C. 1662

А. Force

C. Density

D. Mass

7. Күш ағылшынша?

А. Force

C. Density