Сабақтың тақырыбы : Топырақтану туралы ұғым. Топырақ өңдеу. Тыңайтқыштар. (теория)

Майкененің шыққан тегін сұрасаңыз – аптап ыстықты Африка, оның ішінде Эфиопия деген ел көрінеді.

7 сынып №3сабақ

Сабақтың тақырыбы:Топырақты өңдеу, егінді егу

Оқыту: оқушылардың, яғни болашақ маманның жан-жақты дамуын, оның ой, іс-әрекетінде жүйелілік сипаттамаларының болуын қамтамасыз ету, тарауды қорытындылап, бекіту.

Дамыту: Ой-өрісін, кәсіби білімін, жұмысқа ынтасын, қабілетін.

Тәрбиелік: Ұқыптылыққа, сабырлылыққа, еңбексүйгіштікке баулу.

Сабақтың түрі: Бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: Ойын, сайыс, сұрақ-жауап.

Пәнаралық байланыс: Тракторлар мен автомобильдер (І курс), агрономия негіздері (І курс), қазақ тілі мен әдеб

8-с ынып №1сабақ

Сабақтың тақырыбы: Станоктың кинематикалық схемасы ж/е оны оқу. Цилиндр үлгісіндегі, конус үлгісіндегі, фасонды үлгідегі бөлшектер сызбаларын оқу. Қ/Е. (теория)

Тақырыбы: Цилиндр формалы бөлшектерді сызба түрінде көрсету

Машинатану элементтері негізіңде конструкциялык материалдарды өңдеу технологиясы

Мақсаты:Техникалық-технологиялық мәліметтер.

Міндеттері:

1. Призма формалы бөлшектердің сызбасы және долбары туралы түсінік. Оның жан-жақты (алдынан, сыртынан, оңынан, солынан) көріністері.

2. Бөлшектердің сызбасын оқу ережелері. Ағаш бөліктерін құрастыру тәсілдері (кесу, қима, ұштама, тесік арқылы).

3. Арамен кесудің тәсілдері (көлденең, ұзынынан, қиғаштап кесу).

Көрнекілік. Ағаштан және темірден жасалған дайын материалдар. Техникалық еңбек бойынша оқу кестелері. Техника қауіпсіздігін сақтау бойынша плакаттар.

Құрал-жабдықтар. Слесарлық құралдар.

Топсеруен. Ағаш және темір өндейтін шеберханалар.

І.Ұйымдастыру кезеңі

ІІ.Өткенді еске түсіру

ІІІ.Практикалық жұмыс. Бөлшектерді сызбаға қарап құрастыру. Құрастыру сызбасын оқып түсіну. Жұмысты жоспарлау. Құрастыруға керекті материалдарды дайындау. Құрастырылған бөлшектерді қолмен құм қағаз арқылы өңдеу, тегістеу, бұрандалар арқылы бекіту. Бақылау және өлшеу құралдарымен жұмыс істеу.

Призма формалы бөлшектердің сызбасы және долбары туралы түсінік. Оның жан-жақты (алдынан, сыртынан, оңынан, солынан) көріністері.

Бөлшектердің сызбасын оқу ережелері. Ағаш бөліктерін құрастыру тәсілдері (кесу, қима, ұштама, тесік арқылы).

3Арамен кесудің тәсілдері (көлденең, ұзынынан, қиғаштап кесу).

Қозғалыс берілісінің механизмі туралы түсінік. Тісті және белдікті беріліс. Бұрандалы механизм. Қол бұрғы: құрылысы, қолданылуы.

Оймалы біріктіру және олардың қолданымы. Оймалар кесу құралдары. Металдарды қиыстырып өңдеу. Металдардың механикалық қасиеттері. Өлшейтін және бақылау жасайтын құралдар. Электр шарыққа құралдарды қайрау.

Сабақты бекіту

Сұрақ-жауап әдісі

Үй тапсырмасы

Цилиндр формалы бөлшектерді сызба түрінде көрсету

8-с ынып №2сабақ

Сабақтың тақырыбы: Станоктың кинематикалық схемасы ж/е оны оқу.

Машинатану элементтері негізіңде конструкциялык материалдарды өңдеу технологиясы

Мақсаты:Техникалық-технологиялық мәліметтер.

Міндеттері:

1. Призма формалы бөлшектердің сызбасы және долбары туралы түсінік. Оның жан-жақты (алдынан, сыртынан, оңынан, солынан) көріністері.

2. Бөлшектердің сызбасын оқу ережелері. Ағаш бөліктерін құрастыру тәсілдері (кесу, қима, ұштама, тесік арқылы).

3. Арамен кесудің тәсілдері (көлденең, ұзынынан, қиғаштап кесу).

Көрнекілік. Ағаштан және темірден жасалған дайын материалдар. Техникалық еңбек бойынша оқу кестелері. Техника қауіпсіздігін сақтау бойынша плакаттар.

Құрал-жабдықтар. Слесарлық құралдар

Кинематикада кез келген нысанның қозғалысы белгілі бір денемен (санақ денесі) салыстырыла отырып зерттеледі. Қарастырылып отырған нысанның орны, санақ жүйесінің көмегімен, санақ денесі деп аталатын белгілі бір денемен салыстырмалы түрде анықталады. Санақ жүйесі зерттеу мақсатына байланысты алынады. Кинематикада нүктелер мен денелер қозғалысының берілу тәсілі және қозғалыс теңдеулері бойынша қозғалыстың Кинематикалық сипаттамалары (траектория, жылдамдық, үдеу, бұрыштық үдеу, т.б.) анықталады. Нүктенің қозғалысын сипаттау үшін табиғи, координаттық және векторлық деп аталатын үш тәсілдің бірі пайдаланылады. Табиғи (немесе траекториялық) тәсіл нүктенің таңдап алынған санақ жүйесімен салыстырғандағы траекториясы белгілі болғанда ғана қолданылады. Координаттық тәсілде нүктенің (M) санақ жүйесімен салыстырғандағы орны үш координатпен (x, y, z) анықталады, ал оның қозғалыс заңы x=f1(t), y=f2(t) және z=f3(t) түріндегі үш теңдеумен беріледі. Соңғы үш теңдеуден t-ны шығара отырып, нүктенің траекториясын табуға болады. Векторлық тәсілде нүктенің санақ жүйесімен салыстырғандағы орны санақ нүктесінен қозғалған нүктеге дейін жүргізілген r радиус-вектормен анықталады, ал қозғалыс заңы r=r(t) түріндегі векторлық теңдеумен беріледі. Қозғалған нүктенің жылдамдығы мен үдеуі оның негізгі Кинематикалық сипаттамасы болып есептеледі. Қатты дене қозғалысының берілу тәсілі қозғалыстың түріне, ал қозғалыс теңдеуінің саны оның еркіндік дәрежесінің санына байланысты болады. Қатты дене қозғалысының қарапайым түріне, оның ілгерілемелі қозғалысы мен айналмалы қозғалысы жатады. Қлгерілей қозғалған дененің барлық нүктесі бірдей жылдамдықпен қозғалатындықтан, оның қозғалысы бір нүктенің қозғалысы тәрізді қарастырылады. Кинематикада нүктелердің не денелердің күрделі қозғалысы, яғни өзара орын ауыстыратын екі (не одан да көп) санақ жүйесімен салыстырғандағы қозғалысы (бір уақыттағы) зерттеледі. Мұндай жағдайда санақ жүйесінің бірі негізгі жүйе (кейде оны шартты түрде қозғалмайтын деп), ал онымен салыстырғанда орын ауыстыратын санақ жүйесі қозғалмалы жүйе деп аталады. Жалпы жағдайда, қозғалмалы санақ жүйесі бірнешеу болуы мүмкін. Үздіксіз орта Кинематикасында сол ортаның берілу тәсілдері табылып, деформалануының жалпы теориясы қарастырылады, сондай-ақ, ортаның үздіксіздік шартын бейнелейтін үздіксіздік теңдеуі анықталады.[2]

Сабақты қортындылау :

Бағалау:

8-сабақ №3сабақ

Сабақтың тақырыбы: Токарь станогында цилиндр үлгісіндегі, конус үлгісіндегі бөлшектерді жону.

Сабақтың мақсаты: а) Ағаш өңдейтін токарь станогының құрылысы мен жұмысы. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеу аспабы/ жұмысымен таныстыру.

Білімділігі: Станоктың құрылысымен жұмыс үрдісін түсіндіру, «машина» ұғымын қалыптастыру. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеу аспабы/ жұмыс істеу.

Дамытушылығы: Станоктың бөлшектері мен сызбаларын оқып үйрену, оқушылардың іскерлігін, жұмыс ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру. Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, компьютерлік сауаттылығын арттыру.

Тәрбиелігі: Компьютерлік сауаттылыққа бағыттау, техникаға қызығушылыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: компьютер, проектор. Сабақ типі: Кіріктірілген сабақ

Сабақтың әдіс тәсілі: түсіндіру, практикалық жұмыс, тест, сұрақ-жауап.

Пәнаралық байланыс: технология, информатика, орыс тілі, ағылшын тілі, қазақ тілі.

ДМ1.Ұйымдастыру.

1.Оқушылармен амандасу, сабаққа қатысуын тексеру.

ДМ2. Сабақтың тақырыбын хабарлау, мақсатымен таныстыру, оқушы назарын сабаққа аудару.

Сабақтың мақсаты: Ағаш өңдеу токарь станогында жұмыс ұйымдастыру. Paint графикалық редакторы арқылыкомпьютерде практикалық жұмыс орындау.

ДМ3. Жаңа сабақ.

Машина техникалық құрылым, ол бөлшектерден тұрады және механикалық жұмыс арқылы электр энергиясына , металдар мен ақпараттар туғызады. Олар: технологиялық, транспорттық тасымал және ақпараттық- есептеуіш машиналар болып бөлінеді. Әр машина 3 негізгі бөліктен тұрады: қозғалтқыш, беріліс механизмі, жұмыс органы.

ә) Ағаш өңдейтін токарь технологиялық машина. Ол ағашты жонып,егеу арқылы әр түрлі формаға келтіреді., айналатын денелер түріндегі бөлшектер жасалады.

б) Ағаш өңдейтін СТД-120 м үлгісіндегі токарь станогының құрылысымен танысайық, маркасы С- станок, Т-токарьлық, Д- ағаш өңдеуші 120-арақашықтық,м-жетілдірілген станок мүлгісі, платформадан, электр қозғалтқыштан, қорғағыш қаптама, тректі табан, станок негізгі бөлігі, алдыңғы қыспақ тетік, артқы қыспақ тетік, шам, патрон, ұстайтынтұтқа, мөлдір экран, түймеше тетіктен тұрады.

Ағашты бекітіп ұстау үшін шпиндельдің саптама тетігі пайдаланылады, олар шанышқы, патрон, тығырық.

Ағаш өңдейтін өткір тістер- қашаулар әртүрлі формада болады.

Практикалық жұмыс

Кинематикалық схемасын сызу./СТД-120 м станогын компьютерде құрастыру.

Ол үшін Paint графикалық редакторымен танысайық.

1.PAINT графикалық редакторы туралы түсінік

PAINT сурет салу бағдарламасы әр түрлі графикалық кескіндерді салуға,оны өңдеуге мүмкіндік береді.

Бұл бағдарламаның көмегімен қарапайым суреттен бастап, күрделі графикалық шығармаларға дейін жасауға болады.

PAINT бағдарламасында өзіміз сурет салуымызға Windows –тің басқа қолданбаларынан алмастыру буферіне көшірілген дайын суреттерді мәтінге қоюға,сондай-ақ сканердің көмегімен алынған күрделі кескіндерді енгізуге болады.

2. PAINT графикалық редакторында жұмыс істеу

PAINT графикалық редакторын іске қосу үшін, келесі әрекеттерді орындау керек.

Пуск Барлық бағдарламалар Стандартты PAINT

Осы әрекеттер орындалғаннан кейін экранға PAINT терезесі шығады.

Сурет салу кезеңдері

Құралды таңдап алу

PAINT редакторында 16 құралды пайдалануға болады. Олардың міндеттерін білу үшін,тышқанның нұсқағышын қажетті құралдың үстіне апару керек, сонда ішіне олардың міндеттеріне жазылған кішкене төртбұрыш пайда болады.

Сызықтың қалыңдығын,қылқаламның түрін немесе төртбұрыштың типін тағайындау

Құралдар тақтасының тура астыңғы жағындағы арнайы аймақта жасауға болады. Сызықтардың қалыңдығын бір нүктеден бастап,бес нүктеге дейінгі өлшемде салуға және қылқаламның,төртбұрыштың бірнеше түрлерін пайдалануға болады.

Кескіннің түсін таңдау

Сурет салатын түсті таңдау үшін,палитрадағы қажетті түстің төртбұрышына тышқан нұсқағышын орналастырып,сол жақ батырмасын шерту керек

Фонның түсін таңдау

Фонның түсін таңдау үшін,палитрадағы қажетті түске тышқан нұсқағышын орналастырып,оң жақ батырмасын шертіңдер.Бұл фонды пайдаланып объектілер жасайтын құралдармен жұмыс істегенде қажет(тік төртбұрыш,көпбұрыш,эллипс,дөңгеленген көпбұрыш)

3.PAINT графикалық редакторының құралдары

4.Редактордың командалары

Редакторда салынған суретін ойдағыдай болмаса, соңғы үш әрекет арқылы түзетуге болады.

Ол үшін Правка Отменить(орындатпау)

командасын орындау қажет.

Түзеткен қателеріңізді қайтадан қалпына келтіргіңіз келсе,

Правка- Повторить командасы арқылы тек соңғы үш әрекетті бастапқы қалпына келтіруге болады.

Суретті қалай сақтайды?

Салған суреттерді,графиктерді қажет кезінде пайдалану үшін, оны арнайы дискідегі файлда сақтаған жөн.

PAINT программасының құжатын бірінші

рет сақтап қою үшін

«Файл-сохранить как» командасын орындау керек.

Экранға «Сохранить как» диалогтық терезесі пайда болады

Енді жұмыс үстеліндегі «Станок» файлын ашып тапсырманы орындаймыз.

Оқушылар тапсырманы компьютерде орындайды.

Сабақты бекіту.

«Білім бәйгесі» ойынын ойнау.

1. Тест жұмысы

2. Жұмбақтар шешу

3. Сұрақтарға жауап.

Сабақты қорытындылау. Бағалау

Үйге тапсырма: Ағаш өңдеу токарь станогында жұмыс ұйымдастыру. Paint графикалық редакторы.

8- сынып №4сабақ

Сабақтың тақырыбы: Токарь станогында фасонды бөлшектерді жону.

Сабақтың мақсаты: а) Ағаш өңдейтін токарь станогының құрылысы мен жұмысы. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеу аспабы/ жұмысымен таныстыру.

Білімділігі: Станоктың құрылысымен жұмыс үрдісін түсіндіру, «машина» ұғымын қалыптастыру. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеу аспабы/ жұмыс істеу.

Дамытушылығы: Станоктың бөлшектері мен сызбаларын оқып үйрену, оқушылардың іскерлігін, жұмыс ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру. Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, компьютерлік сауаттылығын арттыру.

Тәрбиелігі: Компьютерлік сауаттылыққа бағыттау, техникаға қызығушылыққа тәрби 9- сынып №1сабақ

Сабақтың тақырыбы: Халық қолөнері. (теория). Кебеже жасау технологиясы

Білімділік: Оқушыларға техника қауіпсіздік шараларын ескертіп таныстыру. Қазақ халқының қо өнері туралы мәліметтер беру.

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру.Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қаблеттерін арттыру,

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, шеберлікке, ізденімпаздылыққа баулу, Ата- бабамыздың ертеден келе жатқан қолөнерін оқып білуге үйрету.

Сабақтың типі: Қазақ халқының қоөнері тарихи сипаттама.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1.Әнгімелеу.

2. Үйірме сабақ

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, тарихи деректер, кітаптар.

Сабақтың жоспары:

І.Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Жаңа сабақ

1.Қазақ қолөнері көне тарихымызбен біте қайнасып келе жатқан бай қазына. Ата- баба өнерлерінің қай түрі болсын қасиеттеп, қадірлей тіптен, пір тұтып, көздің қарашығындай аялап сақтай білген халық.

2.Ата- жұрттан шалғай жүрсе де қай қазақ болсын өзінің ұлттық дүние мүліктерін бұйымдарын қадір тұтып қолданып келе жатқанын Қытай, Монғол, Түрік, Иран, Өзбекстан жерлеріндегі қазақтардыкөріп те, естіп те жүрміз.

3. Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылып әртүрлі материалдарды пайдаланып олардан тоқу, өру, есу, тігу, кестелеу, мүсіндеу, құрастыру, сыру, бейнелеу тәсілдері арқылы орындалатын өнер жиынтығын айтады.

4. Қазіргі таңда күні бүгінге дейін өзінің ата- дәстүрін құрметтеп өзінің ата кәсібі ретінде қолөнер шеберлері оларды дамыта отырып қайта жаңғырту үстінде.

5. Халық қолөнері түрлеріне әдет- ғұрып жабдықтарымен бірге аң аулауға, мал өсіруге, егіншілікке қажетті құрал- жабдықтар мен қару- жарақтар жасау өнері де кіреді. Киіз үйдің сүйектері, ағаштан дайындалған үй жиһаздары сандық, жүк аяқ, кебеже, асадал, ағаш керуерт, жастық ағаш, жүннен дайындалған үй бұйымдарына : кілем, құрақ құрау, қайыс өріу, таспа ру, жүген, ши тоқу, бесік жасау, күбі, келі- келсап, ыдыс- аяқтар жасауды қолөнер шеберлері әртүрлі оө- өрнектермен нақыштап безендіре білген.

ІІІ. Қортындылау.

ІУ. Үйге тапсырма:

Қазақ халқының қоөнері түрлері мәліметтер жинап оқып келу.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындап зейіндерін аударту.

ІІ.Жаңа сабақ.

1.Әңгіме-дәріс.

Жаңа сабақ әңгіме-дәріс беруден басталады.

2.Топтастыру.

Топтастыру арқылы Қазақстанның табиғат жағдайы мен табиғат ресустары түсіндіру.

ІІІ.Жаңа сабақты бекіту

Білгенім

Үйренгім келеді

V.Қорытындылау, бағалау

VІ.Үйге тапсырма беру.

Үйге: Қазақстанның табиғат жағдайы мен табиғат ресустары.

9-сынып№2сабақ

Сабақтың тақырыбы: Күбі жасау технологиясы

Сабақтың мақсаты: оқушыларды күбінің түрімен,жасалу жолдарымен таныстыру қандай ағаш түрлерінен жасалатының айту

Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

1.Білімділік: күбінің жасалу жолы мен оның қолданылатын орны жайлы ақпарат беру,ұлттық бұйым түрі екенінайту.

2.Дамытушылық: оқушылардың ермексазбен жұмыс істеу дағдыларын арттыру.

3.Тәрбиелік: оқушылардың жұмыс істеу ептілігін қалыптастыру,еңбек мәдениетіне баулу.

Көрнекіліктер: Күбі,мақал-мәтелдер,слайд.

Сабақ түрі: еңбекке баулу,Әдебиеттік оқу.

Әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап,түсіндіру,жасау.

Сабақ барысы:

I.Ұйымдастыру кезені: оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын тексеру.

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақ:

Оқушыларға сұрақ қойылады:

Күбі дегеніміз не? Күбіні қай кезде қолданады?

Күбі - май шайқайтын, көже,ашымал ашытатын,саба орнына қолданылатың қымыз,шұбат пісетін ыдыс.

Күбінің жасалу технологиясы қиын болғандықтан сирек кездеседі.Күбінің ауыз жағы тарлау келеді де,дөңгелек қақпағының ортасына піспек өткізілетін тесік жасалады.Қымызға арналған күбілер әдетте аласалау,кеңдеу болады.Кейбір күбінің сыртына ою өрнек салынады.

Жасалу жолы: Күбіні,піспекті жасауға- қайың,емен,арша,талдан дайындалған жұқа тақтайшалардан құрап жасайды.Жеке тақтайшалардан құрап жасаған күбіге түп салынады,сыртынан темір құрсаулармен тартады.Күбіде төрт құрсау болады.

Күбінің келесі түрі-ағаш діңінің ортасын тұтас ойып жасалған күбі.Мұндай күбі жасалу техналогиясының қиындығына байланысты өте сирек кездеседі.Оның іші тегіс болу үшін күйдіріледі.Күбінің сыйымдығы әртүрлі болады.Шаң-тозаң түспес үшін, дөнгелек қақпақ жасалады.Піспек сабы шығып тұратын тесік қалдырады.

Қажетті заттар: ермексаз, босаған құрғақ желім құтысы, төсеніш қатырмақағаз,таза шүберек,т,б

Сабақты қорыту: Күбіні жасау үшін қандай ағаш түрлерін пайдаланған?

Күбіде неше құрсау болады? Бұрынғы заманда неге ата бабаларымыз күбіні ыдыс ретінде ұстаған?

Сабақты бекіту: Топтастыру

Қымыз, шұбат ашытады Май шайқайды

Күбі

Сусын ұзақ сақталады Көже,ашымал ашытады

Үйге тапсырма: Күбіде айранды,сүтті,іркітті қалай пісетінін үлкендерден сұрастырып көр? Піспекті үйде жасап келу.

9- сынып №3сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сандық жасау технологиясы

Сабақтың мақсаты:

а) білімділігі: қазақ халқының қолөнер туындыларының шығу тарихы, жасалу технологиясы мен тұрмыста қолданылуын түсіндіру.

ә) дамытушылығы: оқушыны еңбекке машықтандыру арқылы іске икем-ділігін,іскерлік пен шеберлік дағдыларын қалыптастыру.

б) тәрбиелілігі: ұлттық қолөнерді құрметтеуге үйрету және эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың түрі:дәстүрлі

Сабақты оқыту әдісі:түсіндіру,сұрақ-жауап,сарамандық және өз бетімен жұмыс

Сабақты ұйымдастыру формасы: топқа бөліп оқыту

Қолданылған көрнекіліктер: интерактивті тақта,дайын жасалған сандықша, сандық жасаудың нұсқау картасы, “Ағашты қолмен өңдеу және металмен өңдеу кезіндегі техникалық қауіпсіздік ережесі” плакаты,чеканка,буклет,тірек сызба.

Керекті құрал-саймандар: ағаш,қол арасы,сүргі,егеу түрлері,жұқа қаңылтыр, шекімелеу құралдары, балға,қарындаш,сызғыш т.б.

Пәнаралық байланыс: сызу,тарих,биология,экономика,бейнелеу өнері.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру бөлімі

Оқушылармен амандасу,сабаққа қатысуын және даярлығын тексеру.

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау

Өткен сабаққа шолу жасау.

1)Ағашты қол арамен кесудің қандай жолдары мен тәсілдері бар?

2)Ағашты сүргілейтін аспаптардың қандай түрлері бар?

3)Сүргіні кері қозғалтқанда,қалыптың артқы жағын неге көтереді?

ІІІ.Жаңа сабақ /түсіндіру/

Теория бөлімі:

1)Ағаштың тарихы жайлы түсінік беру.

2)Ағаштан жасалатын үй жиһаздары туралы.

3)Қолөнер бұйымдарының өрнек мотивтері.

4)Сандықтың тарихы,түрлері /қолсандық,жағлан,әбдіре/

5)Сандықшаның жасалу ерекшелігі,композициялық көркемдеу стилі.

Оқушылар!Бүгін біздер сабақта үй жиһазы-сандықты /сандықша/ жасап үйренеміз.Ежелден қазақ халқы үй жиһазын ағаштан жасаған.Қазақстанның мына аймақтарында ағаштың түрлері бар:Солтүстік Шығыста,Алтай төңірегін-де қайың,шырша,қарағай; Оңтүстікте терек, жеміс ағаштары; Батыста қара-ғай,қайың,жөке.Ағаш ұқсатумен айналысатындарды үйші,оймашы,балташы, тоқушы деп шартты түрде төртке бөлген.Ағаштың адамзатқа,тұрмыс-тіршілі-гіндегі қолданылатын орнымен қатар ата-бабаларымыз үшін қасиетті де, киелі ағаштың орны бір бөлек екенін байқаймыз.

“Ел іші-өнер кеніші” дегендей біздің өлкемізде де ағаштан түйін түйетін небір атақты шеберлеріміз болған.Мысалға,соның бірі жерлесіміз белгілі қолөнер шебері-Айдос Мұратұлы атамыз.Халық шеберлерінің ағаштан жаса-ған,кең тараған бұйымдарының бірі-сандық.Оған киім-кешек т.б. заттарды салуға арналған.Қыз ұзатқанда қыз жасауы сандық болған.Ағаштан жасалған үй жиһаздарының безендіру тәсілдерінің де ерекшеліктері бар.Мысалы: Оңтүстікте бояумен сәндеу,ою жүргізу басымырақ болса,Солтүстік,Орталық, Шығыста түсті металдар мен әсемдеу жиі кездеседі.Ал,Батыста бедерлеп ою ойылып,қосымша түрлі-түсті бояулар жағылып үйлесімді көркемделеді.

Үй жиһаздарына салынатын ою-өрнек мотиві де әр түрлі.Оңтүстікте геометриялық фигурада пайдаланса,Солтүстік,Орталық,Шығыс аймақтарда жануар стилі (зооморфты) және өсімдіктер стилін жиі пайдаланады.Ертеде қазақ халқы үй жиһазының әдемілігіне ерекше көңіл бөлген.Әсіресе өрнегі-не.Ежелгі шеберлер үй жиһаздарының бетіне нақыштап сүйектен,күмістен, алтыннан оюлармен әшекейлеген.Мысалы:сандықтың,ағаш төсектің беттері-не.Қолөнерге бай қазақ халқының үй жиһаздарының ішінде сандықтың ежелден үш түрде жасалып келген киім-кешек,әр түрлі ұсақ-түйек бұйымдар сақтау үшін үлкенді-кішілі қолсандық,жағлан және әбдіре пайдаланған.Үлкен әбдіре-сандықтың ұзындығы 90-100 см,биіктігі мен ені 45-50 см шамасында жұқа қарағай тақтайлардан жасалады.Жағландар әбдіре-сандық сияқты үлкен емес.Оның ұзындығы 60-70 см,ені мен биіктігі 30-35 см шамасында. Қол сандықтарды бойжеткен қыздарға арнап жасатады.Оның көлемі де шағын,ұзындығы 45-50 см,ені 25-30 см,биіктігі 15-20 см шамасында болады.

Жасалу ерекшеліктеріне байланысты да әрқилы.Мысалы:ағаштан ойған сандықтар,терімен қапталған жағландар,сүйек сандықтар,жұмсақ қаңылтырмен әсемделген сандықтар.Олардың аяғы болмаған.Қазіргі жағ-дайда сандық жасағанда,жерге қойғанда түбі дымқыл тартпау үшін оның астыңғы төрт бұрышына үйлестіре тақтайдан бұрыштап аяқтар орнатамыз (1-сурет).Екі қапталына екі тұтқа орнатылады және төмендегідей үлгіде жасалы-нады (3-сурет).Тұтқаларды қалың сым темірден немесе қалың қаңылтырдан дайындауға болады.Сандықшаның алдыңғы қабырғасының дәл ортасынан қақпағына кекіл орнатылады.Кекіл сандықшаны құлыптап қою үшін қажет (2-сурет).Жасалынатын сандықшаның қарама-қарсы қабырғалары бірдей болғандықтан,олар бірге дайындалады.Бұл екі беті бірдей сүргіленген қара-ғай тақтайларды бір-біріне қапсырып қағуымыз керек немесе желім жағып желімдеуге болады (4-сурет).Қақпағын екі жерден топсамен (5-сурет) бекітіп, тұтқасы мен кекілін орнатамыз.Сандықшаның даярлама бөлшектері дайын болғаннан кейін 6-суреттегідей етіп,ретімен мұқиаттап қағамыз.Енді сандық-шамыз әзір болғасын, оның бет жағын әсемдеуді жасаушы оқушылардың өзіндік логикалық ойлау ерекшеліктері мен (фантазиясы) шеберліктеріне байланысты.Сонымен,оқушылар,біздер сандықтыңшығу тарихын,түрлерін, оның беті қандай және қалай өрнектелетіні туралы біраз ой қозғадық,ерек-шеліктері мен жасалу технологиясына тоқталдық.Қазіргі сабақта қол сандық-ты жасап үйренеміз.Қол сандықты жасауды нұсқау картасына сүйене отырып дайындаймыз.Әрі қарай ендігі жұмысты техника қауіпсіздігі ережелерін есте сақтай отырып, сарамандық жұмысты жүргіземіз.

Ағашты қолмен өңдеу кезіндегітехника қауіпсіздігі ережелері:

1. Жұмысты бастамас бұрын құрал-саймандарды түгендеп,мұқият тексеру керек(верстактың қысқыш қораптары т.б.)

2. Жұмыс кезінде әр нәрсеге алаңдаушы болма және басқаға кедергі жасама.

3. Кесу,сүргілеу кезінде өңделетін ағаш мықтап бекітілуге тиіс және сол қолды араға жақын ұстамаңдар.

4. Жұмыс соңында жасап жатқан бұйымыңды,материалынды кезекшіге немесе мұғалімге тапсыр.

Металмен жұмыс істеу барысындағы техника қауіпсіздігі ережелері:

1. Қаңылтырдың бетін,жиегін саусағыңмен сипама.

2. Қаңылтырмен жұмыс істегенде,міндетті түрде қолғап кию қажет.

3. Сым темірмен жұмыс жасағанда,оның екінші ұшына сақ болған жөн.

Сарамандық жұмыста сынып оқушыларын 5 топқа бөліп,әр топтың тапсырмаларын түсіндіру.Сандықшаны жүйелі түрде жасап шығару үшін,жасалу технологиясын 5 кезеңге бөлеміз.Әр кезеңнің жұмысын әр топ жасайды.

Сандықшаның жасалу технологиясы:

1 кезең /І топ/.Өлшемі бойынша бет жағын және артқы жағын,екі жанын жасайды.

2 кезең /ІІ топ/.Өлшем арқылы қақпақтың екі жанын бірдей жасайды.

3 кезең /ІІІ топ/.Сандықшаның бет жағына түсетін оюды қағаздан ойып,қаңылтырға түсіреді.Қаңылтырды өлшемі арқылы қию.

4 кезең /ІV топ/.Шеку шегесі (чекан) және балғамен алдын ала қаңыл-тырға түсірілген өрнекті бедерлеп шеку,түзету.

5 кезең /V топ/.1,2,3,4 топтар жасаған бөлшектерді құрыстырады. Алдымен қорабы мен қақпағын жинап,шегелеп,содан кейін қораптың бет жағына чеканка орнатады.Екі бүйіріне тұтқа қағып,топсаларымен кекілін бекітеді.

Сарамандық жұмыс

Оқушылардың жұмыс жасауы үшін құрал-жабдықтарды,халаттарды үлестіреді.Әр топтың жетекшілеріне тапсырылады.

Қорытынды бөлім

5 кезеңнің жұмыстары 5 топтың мүшелерінің көмегімен аяқталған соң, әр топ өздерінің жасаған жұмыстарын қорғап,қорытынды жасайды. Оқушылардың тапсырманы орындау барысындағы қателерін талдап, білім-дерінбағалау.