Сабақтың тақырыбы: Қанықпаған көмірсутектер. Алкендер. Пән атауы : Химия Педагог: Ерболова П. Е. Курс: 1

Халықаралық номенклатура бойынша атағанда, сейкес алканның –ан жұрнағы –ен жұрнағына алмастырылады: алкан-алкен, этан-этен, пропан-пропен және т.с.с.

Алкендерге изомерленудің бірнеше түрі тән:

1.Алкендерде қаныққан көмірсутектердегі сияқты көміртек қаңқасының изомерлері болады. Мысалы, бутеннің (С₄Н₈) изомерлерін қарастырайық:

2.Еселі байланыстың орнына қарай изомерлену. Бутен молекуласындағы еселі байланыстың орнына сәйкес екі түрлі изомерлері болады. Қос байланыс шеткі көміртек атомында немесе ортаңғы көміртек атомында орналасуы мүмкін:

СН₂ = CH- CH₂ – CH₃  СН₃ – CH = CH – CH₃

(бутен-1)  (бутен-2)

3.Класаралық изомерлену.Алкендер мен циклоалкандардың жалпы формулалары бірдей

С_n Н_2n. Бутеннің С₄Н₈ класаралық изомерлері – циклобутан және метилциклопропан:

4. Кеңістіктік изомерлері (геометриялық немесе цис-, транс- изомер деп те аталады). Қаныққан көмірсутектердің молекулаларында көміртек атомдары σ-байланыстың айналасында еркін айнала алады. Ал алкендерде көміртек атомдары өзара қос (σ-және π-) байланыс арқылы жалғасқан жағдайда π-байланыс үзілмейінше еркін айналу мүмкін емес. Қос байланыспен жалғасқан көміртек атомдары осы байланыс осі арқылы еркін айнала алмайды. Сондықтан бутен-2-нің орынбасушылары –метил топтары кеңістікте екі түрлі жағдайда орналаса алады. Бірдей орынбасушы топтары қос байланыстың бір жағында орналасқан қосылыс цис-изомер деп, ал екі жағында орналасқаны транс- изомер деп аталады.