Оқыту кезінде оқушыларға түрлі тапсырмалар мен жұмыстар бере отырып, оқушылардың ойлау қабілеттерін, қиялдарын, жадысын, шығармашылық қабілеттерін арттырып, сабаққа қызығушылықтарын ояту.
Білімділігі:
Оқушыларға жабық тұқымды өсімдіктердің қосжарнақты класы бөлімін және оған жататын асқабақ және орамжапырақ тұқымдастар туралы мағлұмат беру
Шөптекті, бұта немесе кішкене ағаш түрінде өсетін қосжарнақты
өсімдіктер тобы. Біржылдық немесе көпжылдық өсімдіктер.
700-ге жуық түрлері бар. Қазақстанда көкнәр тұқымдастардың
44 түрі өседі, жапырағы кезектесіп орналасады.
Бөбешік жапырақшалары болмайды, сүтті шырын бөліп
шығаратын өзекті жүйелері жақсы дамыған. Гүлі қосжынысты,
тостағанша жапырақшасы-2, күлтесі-4. Аталығы көп, аналығы да
көп жеміс жапырақшасынан кұралған. Жемісі-қауашақ тұқымдары
ұсақ, түсі қара болып келеді. Көкнәрлар тұқымдасының формуласы:
жабайы көкнәр Т2К2+2А∞Ж∞.
Көкнәр тұқымдастарына сипаттама
қызылша, шпинат, көкпек, сораң,
алабота, теріскен, сексеуіл,
бұйырғындар жатады
Алабота тұқымдасына
жалпы сипаттама беріңдер?
4
Бұта немесе кішкене ағаш түріндегі
алабота тұқымдас өсімдіктердің бір
туысы. Қазақстанда 3 түрі өседі.
Олар қара сексеуіл, ақ сексеуіл
және бұта сексеуіл деп аталады.
5
Сексеуіл қандай өсімдік?
6
Қосжарнақты өсімдіктер мен
даражарнақты өсімдіктердің
айырмашылығы?
Тұқымжарнақ
Жапырақтарының жүйкеленуі
Тамырлар жүйесі
А
Қ
А
Қ
Б
С
А
А
Қ
А
Қ
Б
С
А
Ы
Қ
Т
Қ
Б
Ж
Ы
Ұ
М
Д
Ы
А
Қ
А
Қ
Б
С
А
Ы
Қ
Т
Қ
Б
Ж
Ы
Ұ
М
Д
Ы
Ы
У
Т
Қ
А
А
Қ
А
Қ
Б
С
А
Ы
Қ
Т
Қ
Б
Ж
Ы
Ұ
М
Д
Ы
Ы
У
Т
Қ
А
Ы
Т
Қ
А
Н
Р
С
О
А
Ж
А
Қ
А
Қ
Б
С
А
Ы
Қ
Т
Қ
Б
Ж
Ы
Ұ
М
Д
Ы
Ы
У
Т
Қ
А
Ы
Т
Қ
А
Н
Р
С
О
А
Ж
Л
А
Т
О
Б
А
А
Қ
А
Қ
Б
С
А
Ы
Қ
Т
Қ
Б
Ж
Ы
Ұ
М
Д
Ы
Ы
У
Т
Қ
А
Ы
Т
Қ
А
Н
Р
С
О
А
Ж
Л
О
А
Т
О
Б
А
Л
А
А
Т
А
А
Қ
А
Қ
Б
С
А
Ы
Қ
Т
Қ
Б
Ж
Ы
Ұ
М
Д
Ы
Ы
У
Т
Қ
А
Ы
Т
Қ
А
Н
Р
С
О
А
Ж
Л
О
А
Т
О
Б
А
Л
А
А
Т
А
Қ
А
Б
А
Қ
С
А
Қ
А
Қ
Б
С
А
Ы
Қ
Т
Қ
Б
Ж
Ы
Ұ
М
Д
Ы
Ы
У
Т
Қ
А
Ы
Т
Қ
А
Н
Р
С
О
А
Ж
Л
О
А
Т
О
Б
А
Л
А
А
Т
А
З
Ы
Қ
А
Б
А
Қ
С
А
Ш
Л
Ы
Жаңа сабақ
Тақырыбы:
Асқабақ пен орамжапырақ тұқымдастар қосжарнақтылар класына жатады. Бұлар -бақша өсімдіктері. Онда өсірілетін өсімдіктерді бақшада өсетін дақылдар деп есептейді. Бақшада негізінен асқабақ тұқымдас өсімдіктер өсіріледі. Асқабақ, қарбыз, қауын, қияр-бақшада өсірілетін қосжарнақты өсімдіктер. Қазір бақша өсімдіктерінің 900 түрі белгілі. Қазақстанда 9 түрі бар. Бұл өсімдіктердің көпшілігі бізге бұрыннан таныс.
Бақша өсімдіктерінің негізгі ерекшеліктері-шөптекті, біржылдық өсімдіктер. Қазақстанда асқабақ тұқымдастарға жататын көпжылдық өсімдіктің бір түрі Қаратау маңында кездеседі. Ол- құтырған қияр деп аталады. Өркендері шырмалып немесе төселіп өседі, яғни олар- жатаған сабақты өсімдіктер. Бұлардың сабағында мұртшалары бар. Мұртша- өзгерген өркен.
Асқабақ тұқымдастар тропиктік және субтропиктік елдерде таралған. Олар - негізінен алғанда мәдени өсімдіктер.
Құтырған қияр
Көпжылдық өсімдік
Асқабақ тұқымдастар ұзын сағақты, жай жапырақты болады. Гүлдері жапырақ қолтығында, шашақты гүлшоғыр түрінде немесе жеке өседі. Көпшілігі даражынысты, қосжыныстылары да кездеседі.
Мысалы, жабайы өсетін итжүзім (переступень)- екі үйірлі, көпжылдық өсімдік. Оның тамыры өте жуан. Сабақтары-жіңішке, жемісі-нағыз жидек. Халықтық медицинада тамырын іш босатуға пайдаланады.
Итжүзім
(переступень)
Екі үйлі өсімдік
Асқабақ тұқымдастары
Асқабақ тұқымдастардың гүлінде жіңішке 5 тостағанша жапырақшалары, 5 тұтасқан күлтесі бар. Аталығы 5-еу, оның 4-еуі тұтасып, екі-екіден біріккен. Бір аталығы бос тұрады. Кейде 5 аталық тұтасып, гүл ортасында бағана түзеді. Аталық тозаңдығы- имек. Аналық жатыны-үш ұялы. Жемісі-қабақ (тыквина). Қабақ деген- өсімдіктердің сырты қатты, шырынды жеміссерігі болатын жидектес жемісі. Асқабақ тұқымдастарының тұқымы өте көп болады. Бір тұқымды түрлері де бар (мысалы, мексикалық чайот)
Чайот
Бір тұқымды
Қияр- көкөністік өсімдік. Гүлдері дара жынысты. Бір өсімдікте аталық та, аналық та гүл кездеседі. Құрамы 95-98% судан тұрады. Корнишоны – кішкентай маринадталған қиярлар кеңінен танымал.
Қияр- көкөністік өсімдік. Гүлдері дара жынысты. Бір өсімдікте аталық та, аналық та гүл кездеседі. Құрамы 95-98% судан тұрады. Корнишоны – кішкентай маринадталған қиярлар кеңінен танымал.
Қиярдың гүлі
Қияр
Қауын – біржылдық щөптекті өсімдік. Көпшілігі даражынысты, қосжыныстылары аз кездеседі. Жемісі - қабақ 20кг дейін тартады.. Жемісінен:
Қауын – біржылдық щөптекті өсімдік. Көпшілігі даражынысты, қосжыныстылары аз кездеседі. Жемісі - қабақ 20кг дейін тартады.. Жемісінен:
Асқабақ – ірі жемісті тағамдық, дәрілік, малазықтық және сәндік, біржылдық шөптекті өсімдіктер. Оның ұзындығы 5 метрге жететін жатаған сабағы болады. Бес қырлы сабағына тікенектер өскен. Жай жапырақтарына қарама- қарсы орналасқан мұртшасы бар. Мұртша- түрін өзгерткен өркен, жатаған сабағы нәзік болғандықтан, жан-жағындағы басқа өсімдікке оралуға тірек үшін қажет. Жапырағы-ірі, тақтасының жиегі 5 салалы тілімделген жай жапырақ. Гүлі даражынысты, бірүйірлі, жапырақ қолтығында жеке-жеке өседі. Аталық гүлдер- ұзын гүлсағақтарда, аналық гүл- қысқа гүлсағақтарда болады. Жатыны ұзарып, төмен орналасқан. Сонда аталық гүлінің формуласы Т(5)К(5)А(2)+(2)+1Ж0 , ал аналық гүлінің формуласы Т(5)К(5)А0Ж(3) . Жемісі- қабақ.
Жемісінің салмағы 100кг жететін түрлері де бар.
Орамжапырақгүлділер. Шаршыгүлділер тұқымдасы
Орамжапырақгүлділер. Шаршыгүлділер тұқымдасы
Олар шөптекті, кейде шала бұталы қосжарнақты өсімдіктер. Ғаламшарымызда орамжапырақгүлділер тұқымдасына жататын 3000-ға жуық түрлері бар. Жапырақтары кезектесіп орналасады, бөбешік жапырақтары болмайды. Қосжынысты гүлі шаршы (крест) болып орналасқандықтан, орамжапырақгүлді өсімдіктер шаршыгүлділер тұқымдастары деп аталған. Гүлі шашақ гүл шоғырына жиналған. Тостағанша жапырақшасы 4, күлтесі 4-еу, аталығы 6-ау, оның 4-еуі ұзын, 2-еуі қысқа, аналығы 2 жеміс жапырақшасынан тұрады. Жемісі – бұршаққын немесе бұршаққынша.
Орамжапырақгүлділер тұқымдасының көпшілігі халық шаруашылығында маңызды рөл атқарады. Орамжапырақ, шомыр, шалғам, тарна – көкөніс өсімдіктері.
Қыша, ақжелкек – татымды; рапс, арыш – майлы; ақбасқурай –дәрілік өсімдіктер. Қышабас, жұмыршақ тәрізді арамшөптер де бар.
Орамжапырақгүлділер (шаршыгүлділер) тұқымдасы гүлінің формуласы: жабайы шомырдікі – Т2+2К4А2+4 Ж(2).
Орамжапырақтардың түрлері:
1 –аққауданды;
2– қызылқауданды;
3 – савой орамжапы-
рағы
Брокколи
Түсті орамжапырақ
Брокколи
Брюссель орамжапырағы
Қышабас
Қышабас, жұмыршақ – орамжапырақ тұқымдастардың ішіндегі арамшөптері
Ұзын сағақты, жай жапырақ, гүлшоғыры шашақ, даражынысты және қосжынысты. 900 түрі бар. Қазақстанда 9 түрі бар.
Шөптекті, шала бұталы, жапырақтары кезектесіп орналасады, гүлі шаршы болып келеді. 3000-ға жуық түрі бар.