- “Асқабақ және орамжапырақ тұқымдастар”
Сабақтың мақсаты: - Тәрбиелілігі:
- Оқушыларды өз беттерімен
- жұмыс жасауға, тапсырылған
- жұмысты мұқият орындауға,
- алған білімдерін іс-жүзінде
- қолдана білуге тәрбиелеу
- Дамытушылығы:
- Оқыту кезінде оқушыларға түрлі тапсырмалар мен жұмыстар бере отырып, оқушылардың ойлау қабілеттерін, қиялдарын, жадысын, шығармашылық қабілеттерін арттырып, сабаққа қызығушылықтарын ояту.
- Білімділігі:
- Оқушыларға жабық тұқымды өсімдіктердің қосжарнақты класы бөлімін және оған жататын асқабақ және орамжапырақ тұқымдастар туралы мағлұмат беру
Сабақтың түрі: дәстүрлі - Сабақтың түрі: дәстүрлі
- Сабақтың типі: жаңа білім беру
- Сабақтың әдісі: түсіндіру, тірек-сызбалар,
- сұрақ-жауап, тапсырмалар.
- Көрнекілігі: мультимедиялық слайдтар,
- кеппе шөптер
- Пәнаралық байланыс: әдебиет, бейнелеу,
- экология
Сабақтың барысы: - І. Ұйымдастыру кезеңі.
- ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
- III. Үй тапсырмасын қорытындылау
- ІV. Жаңа сабақ
- V. Бекіту тапсырмалары
- VІ. Қорытындылау
- VIІ. Оқушыларды бағалау
- VIІI. Үйге тапсырма беру
Үй тапсырмасын сұрау - Жабық тұқымды өсімдіктердің басқа өсімдіктерден айырмашылығы неде?
- Жабық тұқымдылардың жер бетіне кеңінен таралуының себебі?
- Жабық тұқымды өсімдіктер қалай ұрықтанады?
- Жабық тұқымдылардың тұқымы мен жемісі неден пайда болады?
- Жабық тұқымды өсімдіктердің табиғаттағы және шаруашылықтағы маңызы қандай?
- Өсімдіктерді түрлерге, туыстарға, тұқымдастарға, кластарға топтастырғанда қандай белгілер негізге алынады?
- Қосжарнақтылар класына қандай белгілер тән?
- Даражарнақтылар класына қандай белгілер алынады?
- Гүлді өсімдіктер қандай кластарға бөлінеді?
- Көкнәр, алабота, асқабақ,
- орамжапырақ, құлқайыр, раушангүлділер,
- бұршақ, алқа, ерінгүлділер, күрделігүлділер
- тұқымдастары
- Қосжарнақтылар класына
- қандай өсімдіктер жатады?
- Қосжарнақты өсімдіктер табиғатта кең
- таралған. Олардың негізгі белгілері
- тұқымы екі жарнақтан құралады,
- кіндік тамыры жапырағы тор жүйкелі.
- Қосжарнақтылар класына шамамен
- 325 тұқымдас, 10 мыңға жуық туыс
- топтастырылған. Қосжарнақтылар класында
- өсімдіктердің 170 мың түрі бар деп
- есептеледі.
- Қосжарнақтылар класына
- жалпы сипаттама беріңдер?
- Шөптекті, бұта немесе кішкене ағаш түрінде өсетін қосжарнақты
- өсімдіктер тобы. Біржылдық немесе көпжылдық өсімдіктер.
- 700-ге жуық түрлері бар. Қазақстанда көкнәр тұқымдастардың
- 44 түрі өседі, жапырағы кезектесіп орналасады.
- Бөбешік жапырақшалары болмайды, сүтті шырын бөліп
- шығаратын өзекті жүйелері жақсы дамыған. Гүлі қосжынысты,
- тостағанша жапырақшасы-2, күлтесі-4. Аталығы көп, аналығы да
- көп жеміс жапырақшасынан кұралған. Жемісі-қауашақ тұқымдары
- ұсақ, түсі қара болып келеді. Көкнәрлар тұқымдасының формуласы:
- жабайы көкнәр Т2К2+2А∞Ж∞.
- Көкнәр тұқымдастарына сипаттама
- қызылша, шпинат, көкпек, сораң,
- алабота, теріскен, сексеуіл,
- бұйырғындар жатады
- Алабота тұқымдасына
- жалпы сипаттама беріңдер?
- Бұта немесе кішкене ағаш түріндегі
- алабота тұқымдас өсімдіктердің бір
- туысы. Қазақстанда 3 түрі өседі.
- Олар қара сексеуіл, ақ сексеуіл
- және бұта сексеуіл деп аталады.
- Қосжарнақты өсімдіктер мен
- даражарнақты өсімдіктердің
- айырмашылығы?
- Жапырақтарының жүйкеленуі
- Асқабақ пен орамжапырақ тұқымдастар қосжарнақтылар класына жатады. Бұлар -бақша өсімдіктері. Онда өсірілетін өсімдіктерді бақшада өсетін дақылдар деп есептейді. Бақшада негізінен асқабақ тұқымдас өсімдіктер өсіріледі. Асқабақ, қарбыз, қауын, қияр-бақшада өсірілетін қосжарнақты өсімдіктер. Қазір бақша өсімдіктерінің 900 түрі белгілі. Қазақстанда 9 түрі бар. Бұл өсімдіктердің көпшілігі бізге бұрыннан таныс.
- Бақша өсімдіктерінің негізгі ерекшеліктері-шөптекті, біржылдық өсімдіктер. Қазақстанда асқабақ тұқымдастарға жататын көпжылдық өсімдіктің бір түрі Қаратау маңында кездеседі. Ол- құтырған қияр деп аталады. Өркендері шырмалып немесе төселіп өседі, яғни олар- жатаған сабақты өсімдіктер. Бұлардың сабағында мұртшалары бар. Мұртша- өзгерген өркен.
- Асқабақ тұқымдастар тропиктік және субтропиктік елдерде таралған. Олар - негізінен алғанда мәдени өсімдіктер.
- Асқабақ тұқымдастар ұзын сағақты, жай жапырақты болады. Гүлдері жапырақ қолтығында, шашақты гүлшоғыр түрінде немесе жеке өседі. Көпшілігі даражынысты, қосжыныстылары да кездеседі.
- Мысалы, жабайы өсетін итжүзім (переступень)- екі үйірлі, көпжылдық өсімдік. Оның тамыры өте жуан. Сабақтары-жіңішке, жемісі-нағыз жидек. Халықтық медицинада тамырын іш босатуға пайдаланады.
Асқабақ тұқымдастары - Асқабақ тұқымдастардың гүлінде жіңішке 5 тостағанша жапырақшалары, 5 тұтасқан күлтесі бар. Аталығы 5-еу, оның 4-еуі тұтасып, екі-екіден біріккен. Бір аталығы бос тұрады. Кейде 5 аталық тұтасып, гүл ортасында бағана түзеді. Аталық тозаңдығы- имек. Аналық жатыны-үш ұялы. Жемісі-қабақ (тыквина). Қабақ деген- өсімдіктердің сырты қатты, шырынды жеміссерігі болатын жидектес жемісі. Асқабақ тұқымдастарының тұқымы өте көп болады. Бір тұқымды түрлері де бар (мысалы, мексикалық чайот)
Қияр- көкөністік өсімдік. Гүлдері дара жынысты. Бір өсімдікте аталық та, аналық та гүл кездеседі. Құрамы 95-98% судан тұрады. Корнишоны – кішкентай маринадталған қиярлар кеңінен танымал. - Қияр- көкөністік өсімдік. Гүлдері дара жынысты. Бір өсімдікте аталық та, аналық та гүл кездеседі. Құрамы 95-98% судан тұрады. Корнишоны – кішкентай маринадталған қиярлар кеңінен танымал.
Қауын – біржылдық щөптекті өсімдік. Көпшілігі даражынысты, қосжыныстылары аз кездеседі. Жемісі - қабақ 20кг дейін тартады.. Жемісінен: - Қауын – біржылдық щөптекті өсімдік. Көпшілігі даражынысты, қосжыныстылары аз кездеседі. Жемісі - қабақ 20кг дейін тартады.. Жемісінен:
- қауынқақ, қауынқұрт, бал-бекмес
- алады. Оның құрамында-
- 60 % қант болады.
- Қауынның тұқымынан
- 25-30 % тағамдық май алынады.
- Асқабақ – ірі жемісті тағамдық, дәрілік, малазықтық және сәндік, біржылдық шөптекті өсімдіктер. Оның ұзындығы 5 метрге жететін жатаған сабағы болады. Бес қырлы сабағына тікенектер өскен. Жай жапырақтарына қарама- қарсы орналасқан мұртшасы бар. Мұртша- түрін өзгерткен өркен, жатаған сабағы нәзік болғандықтан, жан-жағындағы басқа өсімдікке оралуға тірек үшін қажет. Жапырағы-ірі, тақтасының жиегі 5 салалы тілімделген жай жапырақ. Гүлі даражынысты, бірүйірлі, жапырақ қолтығында жеке-жеке өседі. Аталық гүлдер- ұзын гүлсағақтарда, аналық гүл- қысқа гүлсағақтарда болады. Жатыны ұзарып, төмен орналасқан. Сонда аталық гүлінің формуласы Т(5)К(5)А(2)+(2)+1Ж0 , ал аналық гүлінің формуласы Т(5)К(5)А0Ж(3) . Жемісі- қабақ.
-
- Жемісінің салмағы 100кг жететін түрлері де бар.
Орамжапырақгүлділер. Шаршыгүлділер тұқымдасы - Орамжапырақгүлділер. Шаршыгүлділер тұқымдасы
- Олар шөптекті, кейде шала бұталы қосжарнақты өсімдіктер. Ғаламшарымызда орамжапырақгүлділер тұқымдасына жататын 3000-ға жуық түрлері бар. Жапырақтары кезектесіп орналасады, бөбешік жапырақтары болмайды. Қосжынысты гүлі шаршы (крест) болып орналасқандықтан, орамжапырақгүлді өсімдіктер шаршыгүлділер тұқымдастары деп аталған. Гүлі шашақ гүл шоғырына жиналған. Тостағанша жапырақшасы 4, күлтесі 4-еу, аталығы 6-ау, оның 4-еуі ұзын, 2-еуі қысқа, аналығы 2 жеміс жапырақшасынан тұрады. Жемісі – бұршаққын немесе бұршаққынша.
- Орамжапырақгүлділер тұқымдасының көпшілігі халық шаруашылығында маңызды рөл атқарады. Орамжапырақ, шомыр, шалғам, тарна – көкөніс өсімдіктері.
- Қыша, ақжелкек – татымды; рапс, арыш – майлы; ақбасқурай –дәрілік өсімдіктер. Қышабас, жұмыршақ тәрізді арамшөптер де бар.
- Орамжапырақгүлділер (шаршыгүлділер) тұқымдасы гүлінің формуласы: жабайы шомырдікі – Т2+2К4А2+4 Ж(2).
- Орамжапырақтардың түрлері:
- 1 –аққауданды;
- 2– қызылқауданды;
- 3 – савой орамжапы-
- рағы
Қышабас - Қышабас, жұмыршақ – орамжапырақ тұқымдастардың ішіндегі арамшөптері
- Ұзын сағақты, жай жапырақ, гүлшоғыры шашақ, даражынысты және қосжынысты. 900 түрі бар. Қазақстанда 9 түрі бар.
- Шөптекті, шала бұталы, жапырақтары кезектесіп орналасады, гүлі шаршы болып келеді. 3000-ға жуық түрі бар.
Сергіту сәті. - Асқабақтан жасалған тағамдар
- Жерде жатып желіндейді
- Күз түскенше желінбейді
- Үндеместен төлдеп жатыр
- Су беріңдер шөлдеп жатыр
- Отыз көйлек киінген
- Бір түйме жоқ ілінген
- Сопақша көк өңі бар
- Пайдалы, мөлдір сөлі бар
- Піскен кезде жияр
- Оның аты...
- Іші сары, сырты қатты
- Дәні-дәрі, дәмі-тәтті
- Пісіріп жесең, ас-тамақ
- Оның аты....
- Бұл не деген көп киім
- Жетпіс қабат көк киім
- Түймелеуге жетпейді
- Жаңбыр одан өтпейді
- «Биологиялық почта»
- ойыны
- Зертханалық жұмыс №9
- Бірүйлі өсімдік асқабақ тұқымдастарының талдау
- Құрал-жабдықтар: тұқымдастың кеппе өсімдіктері, асқабақтың кептірілген аталық және аналық гүлдері, ол болмаса-жеке бейнеленген гүлдерінің кестесі, суреттері, ұлғайтқыш құрал.
- Асқабақ неге бірүйірлі, біржынысты өсімдік екенін түсіндіріңдер.
- Асқабақтың аталық гүлін және аналық гүлін анықтап қарап, құрылысын жазыңдар.
- Асқабақ гүлінің суретін салып, гүлдерінің ерекшеліктерін айтыңдар.
- Асқабақ тұқымдастарының гүлінің құрылысы
- Асқабақ: А — аталық гүлдің тігінен кесіндісі;
- Б — аталық (біріккен аталық); В — аналық гүлдің кесіндісі;
- Г —аналық(жатын); Д — жатынның кесіндісі.
- Асқабақтың бірүйлі, даражынысты өсімдік
- екенін анықтады.
- Асқабақтың аталық гүлін және аналық
- гүлінің құрылысын анықтады.
- Асқабақ гүлінің суретіне қарап, гүлдерінің
- ерекшеліктерін анықтады.
- Үйге тапсырма:
- Асқабақ және орамжапырақ тұқымдастары тақырыбын оқу, кесте толтыру
Достарыңызбен бөлісу: |