Сабақтың тақырыбы: «Бастауыш сынып оқушыларының психикалық дамуы»

жалпы сипаттамасы

VII. Рефлексия 6 мин

А) Студенттермен амандасу

Б) Студенттерді түгендеу

В) Студенттердің назарын сабаққа аудару

1. 
   Бастауыш сынып оқушыларының психикалық дамуы
   
2. 
   Кіші мектеп оқушыларының зерттеу объектісі мен әдістері
   

Мектепке дейінгі кезеңді алсақ, онда «ойын» негізгі әрекет екенін білеміз. Ал бастауыш мектеп оқушыларының мектеп табалдырығын аттағаннан бастап, бастауыш сыныпты бітіргенге дейін оқу материалдары ұқсас келуі, көпшілігіне тән ұқсас психикалық қасиеттер тудырады. Сол себепті осы кезеңге «бастауыш мектеп жасы» деп бөлінуінің бірден бер себебі. Олардың интеллектісі қарапайым ой операциясы дәрежесінде кездеседі. Дейтін Ж. Пиаженің пікірі дұрыс болғанымен, қазірде бұрын аңғарып көрмеген қабілеті бар екені анықталып отыр.

Бастауыш мектеп оқушыларының оқуға деген көзқарастары үлкен роль атқарады. Сөйтіп, оқу негізгі қызметке айналып, баланың психикалық дамуын билейтін болады. Осыған орай баланың психикалық дамуы үлкен өзгерістерге ұшырайды. Осы кезеңде оқуға деген талабы өсіп, сыныптағы құрбыларымен қарым-қатынас жасап, осының нәтижесінде өзінің психикалық байлығын дамыиып, жаман-жақсыны айыра бастайды. Сонымен қатар әуелі уақытта мектептегі жаңа жағдайға бала әлі бейімделе алмағандықтан, оқу үстіне мына сияқты қиыншылықтар кездеседі:

1. 
   Режимдегі өзгерістер. Сабақтан қалмау. Сабақ үстіндк тыныш отыру, т.с.с. қиналады.
   
2. 
   Мұғалімнің өзіне тән мінезіне және құрбыларымен қалай қарым-қатынас жасауға үйрене алмағандықтан бала қиналады. Сол сияқты қасындағы партада отырған кім, оған айтуға бола ма, кіммен ойнауға болады, кіммен болмайды, соны білмей қиналады. Бірақ, көп ұзамай бала үйреніп, жатырқауын тоқтатады.
   

Оқу арқылы бала біртіндеп білім, дағды, икемділіктерді, тиісті ғылыми ұғымдарды меңгереді, мұның нәтижесінде оның жан қуаттары (ес, ойлау, қиял) эмоция, ерік-жігер т.б. процестері дами түседі.

Оқу материалдары адам психологиясына зор талап қоятыны белгілі. Өйткені, шындықтағы құбылыстардың сыр-сипатын, мән-жайын ұғыну өте күрделі әрекет. Баланың білімге деген қызығушылығы тапсырманы біртіндеп қиындату қажет, себебі, азды-көпті қиындығы бар тапсырмалар баланың қиналуына, ақыл-ойының алға қарай өрістеуіне жағдай туғызады.

Бастауыш мектеп оқушыларының таным процесіне келсек, ол: қабылдау, зейін, жат пен ес, қиял, ойлану. Мектепке барғаннан бастап өзгерістерге ұшырай бастайды.

Қабылдауды алсақ,қабылдау қабілеті мектепке дейінгілерге қарағанда недәуір қалыптасып қалған,мектепке түскен 7 жасар баланың бойы әрі қарай өсе береді, салмағы артады, бұлшық еті дамиды, сүйегі қатая түседі. Біраз уақыт шаршамай жұмыс істеуге шамасы келеді, жүріс-тұрысы оңтайлана , жылдамдыққа бейімділігі бұрынғысынан әлдеқайда артады. Баланың үй іші жұмыстарын орындауға да шамасы келеді (үйді жинастыру, өсімдіктерді баптау). Осы жастағы балалар қимыл-қозғалысқа өте бейім келеді. Баланың осы табиғи қажетінің орындауына ылғи да мүмкіндік беріп отырған дұрыс. Оған үзіліс кезінде де, сабақтан келгеннен кейін де, сабақтан келгеннен кейін де жүгіріп ойнауына тыйым салуға болмайды. Мұғалім мен әрбір ата-ана 7 жастағылардың қимыл-қозғалыстарының әлі де болса, тәртіпке түспегендігін, ескеруі тиіс. Бұлардың жүрісі, мәнерлі қозғалыстары әбден оңтайлы, ширақ бола тұрса да, саусақтарының уақ еттері әлі де толық дамып жетіспеген. Сондықтан да олар дәл қимыл-қозғалыстарға шорқақ (инені сабақтай алмау, қайшы мен пышақты ұстаудағы епсіздіктер). Балаға саз бен пластилиннен мүсіндер жасату, сурет салдыру, доппен ойнату, ине , түйреуіш, пышақ, қайшымен жұмыс істеуді үйрету арқылы мұғалім оның қолының уақ еттерін шынықтыра түседі. Бірақ балаға тым ұзақ уақыт жаздырудың да қажеті шамалы.Бастауыш мектеп жасындағы балаларда миының дамуы да жедел жүріп отырады. Мысалы, 8-9 жаар балалардың миы анатомиялық жағынан ересек адамның миының структурасына жақындайды. Мидың маңдай тұсы жедел өседі, онда нервтік жаңа жолдар пайда болады. Жоғары нерв жүйесінің процестері нақтылана, тәртіпке түсе бастайды. Екінші сигнал жүйесінің мәні артады, мидың анализдік, синтездік қызметі күрделенеді, тежелу процесі (оның актив, шартты түрлері) нығая түсетін болады. Осы айтылғандардың бәрі оқушылармен оқу процесін күрделендіре жүргізуге болатындығын жақсы көрсетеді. Мектепке жаңадан түскен баланың психикасы алғашқыда әлі мектеп көрмеген баланың ерекшеліктеріне ұқсас болып келеді. Өйткені аз уақыт ішінде бала психикасында қауыртөзгерістердің пайда бола қоюы қиын. Дегенмен, мектеп есігін ашқаннан-ақ бала психикасы белгілі арнамен дами бастайды. Бала психикасының дамуында мектеп елеулі кезең екендігі даусыз.

Балаға әр кез тиісті нұсқау беріп отырмаса, онда арнайы түрде байқай алу, байқағыштық қасиет қалыптаспайды. Егер мұғалім баланың қабылдауын ұдайы бағыттап отырмаса, оның дамуы жүйемен жүріп отырмайды. Мысалы, балалрды экскурсияға шығарғанда, мұғалім осы арадағы көріністерді байқаңдаршы дер тапсырманы жиі берсе, олар көзіне не ілінсе, соны ретсіз айта береді. Кейін 2-ші экскурсияда мұғалім осы арада қандай өсімдіктер өседі екен, соны байқаңдаршы деп арнаулы тапсырма бергенде, балалардың жауабы нақтылана түсетін болады. Мұндай жағдайда оқушылар түрлі өсімдіктердің атын айтып береді, ол өсімдіктерді бұрын көрген өсімдіктермен салыстырады. Бақылаған заттың суретін салады. Мұндай әдіс затты жан жақты танып білуге мүмкіндік береді, оқушыларды байқағыштыққа үйретеді.

Заттың нақты бейнесіне сүйену-осы жастағы бала психикасының басты ерекшелігі. Сабақты үнемі көрнекілікке негіздеуге де болмайды. Сондықтан сөз бен көрнекілік ұштасып келгені дұрыс. Кіші сынып оқушылары оқығанын, көрген-білгенін есте жақсы сақтай алады. Олар көбінесе ашық боуялы, қимыл-қозғалысты, нақтылы нәрселерді ұмытпайды. Ол өзіне қажетті (әсіресе, ойынға байланысты) нәрселерді есніе сақтауға тырысады. Бірінші, екінші сыныпта оқушылар әдейілеп есте қалдырудың жолын білмегендіктен, олар материалды түгелдей жаттап алады. Мұндай жаттап-алушылық оқу тәсілін білмегендіктен, нені қалайша есте қалдыру қажетін сезінбегендіктен туындайтын қасиет.

Бірінші сынып оқушылары көбінесе, сабақта өздерін ұстай алмайды, кейде дауыстап сөйлеп жібереді, не қатты күледі, оның жылауы да мүмкін, басқа балалардың үстінен шағым айтқыш келеді. Кейбір мұғалімдер сабақ үстіндегі осындай айқай-шуды басамын деп балаларға ұрсып зекиді. Бұл-осы жастағылардың психологиялық ерекшеліктерін білмеуден туған қателік. Осындай қимыл-қозғалыстағы балаға мұғалім кейде: «Айтқанға көнбейтін қандай жаман баласың»-деп те ұрсады. Бұл да дұрыс емес. Мұның орнына мұғалім сабақ үстінде дұрыс отыруды, өзінің нұсқауын орындауды сол баладан байсалды түрде талап етсе, сөйтіп педагогтық тактіні сақтаса, бұл әдіс әлдеқайда тиімді болады. Мұғалім баланың білімін бағалауда өте әділ және өте әдіской болуға тиіс. Сабақты нашар үлгіретін баланы да көтермелеп, оның жақсы оқуға талаптана түсуіне жағдай жасауы қажет. Сынып ішіндегі қоғамдық жұмыстарды (санитар, староста, кезекші т.б.) балалардың икемділіктеріне қарай бөлу де өте ойластырылып істелгені жөн.

(Үйге берілген тапсырма бойынша балаларды бағалау)

Бастауыш сынып оқушыларының психикалық дамуы тақырыбы бойынша екі топқа бөлініп кроссворд құрастыру.