Сабақтың тақырыбы: Махамбет-ерліктің жалынды жаршысы Сабақтың мақсаты: білімділік

шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру,жеке оқушының зерттеушілік қабілетін дамыту,дүниетаным шеңберін кеңейту.

Олай болса, Махамбет есімі көз алдарыңа қандай бейнені елестетті?

Оқушылар : Біздің көз алдымызға жүзі лапылдаған, көз жанары өңменіңнен өтетін, сөйлесе сөзі қиыпсал өткір әрі ыстық, өн бойы оттан өрілгендей, жаратылысы бөлек, үстінде сауыт, басында дулыға, бес қаруы түп-түгел батырдың бейнесі келеді.

ІІІ. Жаңа сабақ. 1).Мұғалімнің сөзі (қазақ поэзиясында Махамбеттің алатын орнына, оның 200 жылдығы ЮНЕСКО тарапынан тойланғандығына, жалпы шығармашылығына тоқталады).

2) Журнал материалдарын түзу бойынша жұмыс.

- Журналымыздың 1-бетінің айдары «Бізге мәлім деректер» деп аталады. Яғни, бұл бетте біз Махамбеттің өміріне тоқталамыз.

Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы Батыс Қазақстан облысының Орда ауданы Бекетай құмында дүниеге келген. Әкесі Өтемістен 10 бала болған. Оны өзі мына өлең жолында айтып өткен:

«Өтемістен туған 10 едік,

Онымыз атқа мінгенде,

Жер қайысқан қол едік ».

Махамбет-әрі ақын,әрі батыр,әрі күйші,сазгер,домбырашы.Оның 79 өлеңі бар,мұрасының көбі бізге жетпеген.Оның өлеңдерін шәкірті Қуан жырау білген екен.Одан Мұрат Мөңкеұлы үйренген. Одан Ығылман Шөреков жаттаған.Бірқатар өлеңдерін жинаған ақын-Шәңгерей Бөкеев.Ең алғаш ақын өлеңдері 1908 жылы Қазан қаласында «Мұрат ақынның Ғымарқазы уғылына айтқаны»деген жинақта жарық көрген.

Батыр дейтін себебіміз 1836-41 жылдарда Исатай Тайманұлы бастаған шаруалар көтерілісінің басшыларының бірі болған.Ақындық пен батырлық Махамбет бойында ару қыздың бұрымындай әдемі өрілген ғой.

Күйші-сазгер,домбырашы дейтін себебіміз-Махамбеттің 17күйі : «Жорық», «Жайық асуы», «Қайран Нарын», «Ақжелең», «Тарлан», «Ақтабан», «Исатайдың Ақтабаны-ай», «Кішкентай», «Жұмыр қылыш», «Өттің дүние», «Өкініш», «Қиыл қуғыны», «Шілтерлі терезе», «Арыстаннан айрылдым», «Жауға шапқан », т.б.сақталған.

Электронды оқулықтан Махамбеттің өмірінен мәліметтер беріледі.

Журналымыздың 2-бетінің айдары «Мұны білген жөн»деп аталады.

Қазақ халқы талай қиыншылық кезеңді басынан өткізді. Жаңа айтып кеткендей

Махамбет шаруалар көтерілісінің басшыларының бірі болды.Махамбеттің мақсаты-өз сөзімен айтсақ:

немесе

немесе

Бұл соғыс Ресейлік патша үкіметінің отаршылдық саясатына қарсы көтерілген қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысы еді.(Махамбеттің, Исатайдың, Жәңгір ханның суреті көрсетіледі).

Академик З.Қабдолов: «Аңыз болсын, ақиқат болсын, бәрібір, әйтеуір, о баста Исатай мен Жәңгір, Жәңгір мен Махамбет - қазақтың қашанғы халықтық қасиеті – ағайыншылықтан ажырамаған адамдар » , - деген.

Енді, Жәңгір кім деген мәселеге тоқталсақ, ол 1841жылы тұңғыш рет қазақ балаларына қазақша-орысша білім беретін мектеп ашқан, европаша білім алған жан, Қазан университетінің құрметті мүшесі, тұңғыш генерал шенін алған қазақтың соңғы ханы. Зерттеушілер Қ.Жұмалиев, Х.Досмұхамедов және де басқа Исатай-Махамбет тарихын зерттеушілер Жәңгірге осы тұрғыдан қарап келді.Жәңгір Бөкеев – Еділ мен Жайық арасын 22 жыл билеген.

Исатай Тайманұлына тоқталсақ , ол Махамбеттің жан серігі, күрескер жолдасы, Беріш руынан шыққан батыр. «Махамбет 2 образ жасаған, оның бірі- - Исатай образы, ал екіншісі – Махамбеттің өз образы ».Махамбет бірнеше толғауларында Исатайды былай асқақтата шырқап өтеді:
Садағына сары жебе салдырған

Садағының кірісін

Сар алтынға малдырған,

Тереңнен көзін ойдырған,

Арыстан еді-ау Исатай,

Бұл фәнидің жүзінде

Арыстан одан кім өткен?
Осыдан артық батыр бейнесін жасау мүмкін бе?!

Жоғарыда айтылған деректерге сүйене отырып 2 топ «Венн диаграммасын» толтырады .

Академик Қ.Жұмалиевтің зерттеуінде:

1.Халықтың сол кездегі сөйлеу тілі

2.Бұқар өлеңдерінің таңбасы

3.Эпос тілі





1.Шұбыртпалы ұйқас

2.Кезекті ұйқас

3.Ерікті ұйқас

Махамбет жыраулық дәстүрді берік ұстанған ақын.Ол бірде ежелден қалыптасқан, көп жырау қолданған,тіпті эпосқа да кірігіп кеткен тұрақты формулалар мен шумақтарды пайдаланса, бірде көрген-түйгені мол мосқал адамша тақылдап сөйлейді,кей кезекте ақыл айтып,көп нәрсені қорыта,жинақтай баян етеді. Махамбеттің мұндай өлеңдері өмір шындығымен түйіндес, терең ой, парасатты философияға негізделген даналыққа толы келеді. Ақын өлеңдерінде нақыл бар, олар қазақтың мақал-мәтелдерімен үндесіп жатыр.

Асыл ердің баласы Жауды көрсе, шыдамай Көзін салар қиаға Ермін деген жігітті Кеңшілікте сынама	«Өзіммін деген жігітті үйде сынама,түзде сына»
Айырдан туған жампоз бар – Нарға жүгін салғысыз. Аруанадан туған мая бар – Асылын айуан десе нанғысыз.	Жақсыдан туған жаман бар – Бір аяқ асқа алғысыз. Жаманнан туған жақсы бар – Атасын айтса нанғысыз.
Жаманменен дос болсаң, Айырылмас күні қос болсаң, Басыңа қиын іс түссе, Басқа кетер бөлектеп Колдан берер есептеп Сыртыңнан жүрер өсектеп	«Жаманмен дос болсаң, аузы-басың қан болар,жақсымен дос болсаң, аузы-басың май болар». «Жақсымен дос болсаң, жетерсің мұратқа, жаманмен дос болсаң, қаларсың ұятқа»
Сан шерулі қол болса Батырлар болар ағасы Аз сөйлер де көп тыңдар Хас асылдың баласы	«Ел ағасыз болмас, Тон жағасыз болмас». «Аз сөз – алтын, Көп сөз – күміс».

Ауыз әдебиетінің асыл қазыналары мен жыраулық дәстүрлердегі мұндай философиялық сәйкестіктер ақын өлеңдерінде жиі кездеседі.

Енді ақынның «Соғыс» өлеңіне талдау жасап көрелік( мұғалім өлеңді жатқа оқиды).

Махамбеттің «Соғыс» өлеңі 1837жылғы 15-қарашада Бекетай құмындағы Тастөбеде болған қанды шайқасты суреттейді.

1.Бір оқушыға өлеңді мәнерлеп оқыту.

2. Сөздік жұмыс.

Зығырданы қайнау - қатты ашулану

Түйіндік – тас түйін: бірлік, ынтымақ, күш-қуат.

3. Топтық жұмыс.

1 топ – метафораны табу (Ойнайды, қайнайды)

2 топ – теңеуді табу (ақбөкендей, қойдай шулау, мылтығын қардай шулатып)

3 топ – эпитетті табу (кесе атқан, тесе атқан)

4. Өлең құрылысына талдау.

жүктеу/скачать 273,93 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: